Yaratıcı Olun, Beyin Kimyanız Değişsin

Marifetli Olun, Beyin Kimyanız Değişsin YARATICI OLUN, BEYİN KİMYANIZ DEĞİŞSİN Yazar: Pınar Uysal Onganer Cümbür Cemaat becerikli olabilir, ama bazı koşulları var! Yaratıcılık nereden kazanç? Herkes becerikli olabilir mi? Michelangelo''nun babası taşçı, Shakespeare ise orta derslik bir tüccarın oğlu idi Bir Takım insanların kendi mütevazı hayatlarından sıyrılıp becerikli dahiler olarak adlandırılmaları ve yükselmelerinin nedenleri ne olabilir? Toplum olarak yaratıcı ve üstün zekâlı kişilere karşısında toleranslı olmadığımızı savunan ünlü Amerikalı psikiyatrist Dr Andreasen, salt zekânın yeterli olmadığını bunun yanında diğer taraftan risk alma ve kusur yapmayı göze almanın önemini de vurguladı Geçtiğimiz günlerde Londra''da bulunana Dana Centre''de düzenlenen toplantıda üstün yetenekli dehaların beyinlerindeki bilimsel farklılıklar tartışıldı Psikiyatrist Dr Nancy Andreasen ''in yazdığı ''The Creating Brain: The neuroscience of genius'' (Beyin yaratmak: Dahilerin nörobilimi) adlı kitapta da belirtildiği gibi, yaratıcılık ile akıl benzer şey yok Marifetli olmanın kuralı materyallere beklenenin dışarıda bir şekil ve hayat verebilmek Beyin araştırmalarını destekleyen Avrupa Dana Fonu ile Dana Yayınları''nın organize ettiği geceye laf konusu kitabın yazarı, Iowa Üniversitesi''nde görevli Dr Andreasen , Wellcome Trust''tan Dr Ken Arnold, Londra Üniversitesi''nden tavır nörobilimi konusunda yaptığı çalışmaları ile tanınan Dr Daniel Glaser ve Sanat Derneği başkanı David Barrie hatip olarak katıldılar Toplantının yönetimini ise The Guardian gazetesi eski bilim editörü Tim Radford üstlendi İnsan beyninin marifetli hamleleri nasıl yapabildiği, genlerin ve çevrenin etkisi, standart eğitimin rolü ve zihin sağlığı ile dehanın ilişkisi tartışılan konu başlıklarındandı HEPİMİZİN YARATICILIK YETENEĞİ VAR MI? Dr Andreasen, herkesin yaratıcılığa sahip olduğu görüşünde Konuşmak, yeni kelimeler, yeni cümleler ile kendimizi anlatabilmek bunun en basit örneği Oysa, çok azımız Michelangelo gibi bir David heykeli, Mozart gibi bir opera ortaya çıkarabiliyoruz Dr Glaser ise, yaratıcılığın kaynağının beyinde olduğunu yapılan bilimsel araştırmalar ile gösterildiği fakat beyinin kendi dünyasını anlayamadan birçok sorunun cevapsız kalmaya devam edeceğini belirtti Bundan 200 yıl önce yaratıcılığın bilimsel bir soru olmaktan fazla dini temelleri olduğuna uyarı çeken Dr Arnold ise, konunun fazla daha kapsamlı olduğunu ve bu yüzden de tek başına bilim, tarih, felsefe veya din ile açıklanamayacağını söyledi David Barrie, konunun sanat kısmını ele alarak, yaratıclılığın değerlendirilmesinin izafi olduğuna dikkat çekti Şöyle ki, birçok eser bugün beğenilmiyor, mesela Van Gogh eserlerini yaşarken satamıyordu bile Bu sosyal kabul görmeme sanatçının yaratıcılığını etkileyebileceği gibi eserinin değeri hakkında o anda karar vermeyi de zorlaştırıyor NASIL ORTAYA ÇIKIYOR? Peki yaratıcılık nasıl ortaya çıkıyor? Dr Andreasen''a kadar bu süreç, beynin bilinçsizce çalışmasının sonucu Bunu, karışıklık teorisine özümlemek olası Yani, baştan savma gelen bilgiler veya sinyallerin beyinde tekrar, kendiliğinden düzene girmesiyle yaracılık ortaya çıkıyor Değersiz sandığımız çoğu şey bilinçsizce aklımızı karıştırıyor ve belki de ilerideki başarılarımızın temellerini atıyor Dr Arnold ise sadece beynin anlaşılması ile yaratıcılığın çözülemeyeceğini, bireyin civarda olanların da irdelenmesi gerektiğini kaydetti Bu aşamada benim aklımı kurcalayan soru ise şuydu: Biliç nedir bilmeden bilinçsizliği nasıl anlayabiliriz fakat? Rüyalarımızı hâlâ açıklayamıyoruz mesela Niçin rüya gördüğümüzü, ayrıntılarıyla hafızamızdan sildiğimizi sandığımız şeylerin nasıl aniden bire, yemek yerken mesela ya da yolda yürürken aklımıza geldiğini bilmiyoruz Sanırım fakat beynin çalışmasını bütün olarak çözdüğümüz zaman bu sorular anlamını yitirecek SORUNU BÜTÜN ÇÖZMEK ZORLAMA Toplantının bütün da bu noktasında, Dr Arnold beynin yaratıcılıktaki önemini anlasak bile, sorunun tamamını çözemeyeceğimizi belirtti David Barrie ise, orkestrada çalan bir sanatçı ile yalnız başına şiir yazar bir şairin yaratıcılık seviyesinin benzer olmadığını savundu Modern tıbbın sunduklarından, fMR (fonksiyonel manyetik rezonans) tekniği ile bugün yaratıcılığı beyinde ölçebiliyoruz Buradan elde ettiğimiz veri ne işimize yarayacak? Yaratıcılık geliştirilebilir mi? Bir bayan olarak, bundan 100 yıl öncesine kıyasla, günümüz kadınlarının yaratıcılık başarısını eğitim sistemine bağlayan Dr Andreasen eğitimin çok büyük yük taşıdığını söyledi Dr Andreasen''e katılmakla birlikte, Dickens''ın, Cervantes''in dönemlerindeki eğitimin kalitesini ile yaratıcılıklarının düzeyini paldır küldür edemedim Eğitim çok önemli olmakla birlikte yaratıcılık kavramını ortaya çıkaran bir öğe değil bana tarafından, çünkü yaratıcılık, verilen bilgilerden çok, beyindeki bilgileri seçip işlemekle ortaya çıkıyor YARATICILIK, TEHLIKE VE HATA Diyelim ama, yaratıcılığın nedenlerini, aşamalarını anladık Peki hepimiz zeka olursak? Toplum olarak becerikli ve üstün zekâlı kişilere aleyhinde hoşgörülü olmadığımızı savunan Dr Andreasen, salt zekânın tatmin edici olmadığını bunun yanından diğer taraftan tehlike alma ve kusur yapmayı göze almanın önemini de vurguladı Kuralları yatırma, tehlike alma, oyun oynama gibi tavsiyelerin bilim için ne kadar geçerli olduğu ise bence tartışılır Günümüz koşullarında bile kimsenin aklına gelmeyen, fazla değişik bir bilimsel öneri desteklen(e)miyor Öne sürülen fikirlerin ne kadar ''gerçekçi'' ne değin ''uygulanabilir'' olduğu ile ölçülüyor projelerin, bilimsel makalelerin değerleri Bugün eserlerini beğeni ile dinlediğimiz, incelediğimiz öyle çok sanatçının ününde eleştirmenlerin de rolü değil mu? Birileri dikkatimizi söz konusu esere, sanatçıya çekmiyor mu? Yaratıcılığı kendi duyularımız ve düşüncelerimizle egemen olarak ne kadar değerlendirebiliyoruz? David Barrie bu konuda böylece de başarılı olmadığımız görüşünde Örneğin Raphael''in bahsi geçen kriterlerin kurbanı olarak yaşarken usta kimliğinin öne çıkarılmadığını söyledi Ardından duygularımızın yaratıcılık kavramına etkisi irdelendi Bir insanın mesela kavgalı olmasının öfke üstüne iyi yazması için tatmin edici olmadığı, yani duygularımızın yaratıcılığımızı yalnızca tetikleyebileceği belirtildi YARATICILIK ve AKIL SAĞLIĞI Gecede tartışılan bir öteki garip konu başlığı ise yaratıcılık ve akıl sağlığı ilişkisi idi Bilhassa şizofreni ve meşhur yazarlar, düşünürler konuşulurken meydana çıkan soru ise şaşırtıcı idi; düşünce hastalıklarını tedavi etmeye çalışırken toplumun yaratıcılığını mı engelliyoruz? Cevabı son derece kolay gerçekte bu sorunun Tıbbın yaptığı, yapmaya çalıştığı ''kötüyü'', hayatımızı devam ettirmemize engel olanı ortadan kaldırmaya, bu nedenle yaratıcılığa yol açmaya yönelik aksine değil İnsan beyni yaratıcılık sürecine nasıl giriyor? Nasıl bir şiir, şarkı ya da bir denklem ortaya çıkarabiliyor? Olur Ya de bu soruların cevabı insan olmanın temelinde yatıyor Tarih öncesinde atalarımızın kendilerini nasıl karanlık mağaraların dışına attığı, ateşi bulduğu, çağdaş dünyayı kurduğunu anlayışlı olmak sorunun hakiki cevabı ola ki de Karışıklık Teorisi nedir? Karmaşık sistemlerde (genelde lineer olmayan sistemler) yapılan ufak tefek oynamaların ilerdeki zamanda büyük değişikliklere yol açabileceğini savunan kuram Temelinden kaos teorisi determinizme karşısında değildir Yakın gelecekte olan şeylerin tahminin kolay, daha sonraki zamanda olacakların ise tahmininin şiddet olduğuna dair bir teoremdir Amerikalı matematik ve meteoroloji uzmanı Edward Norton Lorenz, bilgisayarında anlamsız veriler belirince, bunların her zamanki aksaklıklardan kaynaklandığını düşünmüş ve hatayla ilgili ipuçlarını almak için kâğıttaki çıktı üstünde çalışmaya başlamış Bilgisayarının, başlatmak için ilk sonuçları eşleştirdiğini, fakat sonradan haritayı değil ettiğini görmüş ve arkasında, bilgisayara aynı girdileri ikinci aşamada yüklememiş, bu küçük çeşitlilik da, sonraki birkaç hafta boyunca, adamakıllı değişik sonuçlar vermiş Böylece, Lorenz, hava durumu gibi minik olayların ara sıra çok büyük sonuçlar doğurabileceğini ifade eden kaos teorisini ortaya atmış