Yarı Otomatik Vites Nedir? Otomatik Vitesten Farklı mıdır?

Vites Nedir?​

En basit tanımıyla vites, bir makine ya da araç içerisindeki enerji aktarımını ve hızı yöneten dişli mekanizmalara verilen isimdir. Araçlarda kullanılan şanzıman ise günlük hayatta vites olarak tabir edilen parçadır. Şanzıman, bir araç içerisinde yer alan vites sistemlerine verilen addır.



Şanzımanın en önemli işlevi aracın hızı ile olan ilişkiyi sağlamaktır. Aynı zamanda aracın tüm koşullarda hareket etmesini ve zarar görmemesini sağlar. Bu parça, işlevini aracın devir göstergesinde gösterir. Aracın hızı artış gösterdikçe aynı viteste kalmak motorun devir hızını yükseltmeye başlatır. Ancak şanzıman ve vitesler ile bu devri kontrol altında tutmak mümkün hale gelir. Böylece motorun bir zarar görmesine engel olmak mümkündür. Aynı zamanda yoğun yakıt tüketiminin de önüne geçilir.

Şanzıman ve vitesin yokluğunda bir aracın hızını yükseltmek mümkün olmayabilirdi. Tek vitesli bir aracın yükselebileceği maksimum hız belli bir seviyeye aşamazdı. Bunun önündeki engellerin başında ise motorun izin vermemesi gelirdi.


Günümüzde yoğun bir şekilde kullanılan üç farklı vites türü vardır. Birçok kişinin bildiği manuel ya da düz vites geçtiğimiz dönemlerin en popüler vites türü olarak dikkat çekmektedir. Bunun haricinde otomatik vites özellikle teknolojik gelişmelerle birlikte büyük bir ivme kazanmıştır. En merak edilen konulardan birisi ise yarı otomatik vitestir.

Manuel (Düz) Vites Nedir?​

Özellikle eski ve yaşı büyük araçlarda görebileceğiniz manuel vites ya da düz vites, araç sürücüsünün hamlesiyle vites değiştirmeye olanak sağlayan bir vites türüdür. Bu vites türünde kontrol tamamen sürücüdedir. Ayrıca, otomatik araçlardan farklı olarak düz vitese sahip bir araçta üç pedal yer almaktadır.

Düz vitesli araçlar sırasıyla debriyaj, fren ve gaz pedallarından oluşur. Üçüncü pedalın varlığı tamamen vites ile ilgilidir. Araçta yer alan vites kolu ve debriyaj kullanılarak vites küçültmek ve büyütmek mümkün hale gelmektedir. Sürücünün buradaki görevi, aracın ve devir göstergelerini takip etmek ve gerektiğinde vitesi küçültmek ya da büyütmektir.

Manuel vitesin detaylarına girmek gerekirse, vites değiştirme sırasında sürücü debriyaj pedalına basmaktadır. Ayağıyla pedala bastığı süre içerisinde araç vites kolunun hareketine izin vermektedir. Bu süreçte şanzıman içerisindeki dişlilerin hareketi engellenir.


Daha sonrasında vites kolunda yapılacak işlem ile dişlilerin yeni pozisyonu belli olur. Örneğin, araç ikinci viteste ise ve sürücü, aracı üçüncü vitese atmak istiyorsa önce debriyaja basmalıdır. Hemen ardından vites kolu ile aracı üçüncü vitese atmalıdır. Bu sırada dişliler ikinci vitesteki pozisyondan üçüncü vitesteki pozisyona doğru hareket eder.

Vites atma işlemi başarıyla tamamlandıktan sonra sürücü debriyajdan ayağını çeker. Bu sırada boşta olan araç yeniden güç kazanmaya başlar. Bir başka deyişle aracın dişlileri yeniden hareket etmeye hazırlanır. Sürücü bu sırada sistemi gaz pedalı ile desteklemelidir. Debriyajdan ayağın tamamen kalkmasıyla birlikte vites de değişir. Vites kolunda yapılacak olası bir yanlış ya da eksik hareket aracın ses çıkarmasına ya da tamamen durmasına neden olabilir.

Temel olarak bu şekilde çalışan manuel vites, otomatik vitese göre çok daha zor bir kullanıma sahiptir. Özellikle yeni başlayan sürücülerin manuel viteste zorlandığını görmek mümkündür. Ancak, manuel vites ile aracın tam kontrolü sürücüye aittir. Ayrıca, yakıt tasarrufu ve daha uygun fiyatlı olması da avantaj sağlar.

Otomatik Vites Nedir?​

Günümüzün en popüler vites türlerinden birisi de otomatik vitestir. Bir önceki başlıkta saydığımız manuel şanzıman özellikleri otomatik viteste kendisini neredeyse hiç göstermemektedir. Otomatik şanzımana sahip bir araçta sadece gaz ve fren pedalları bulunur. Ayrıca, vites kolunda da rakamlar yerine farklı birkaç harf görmek mümkündür.

Düz vitesli araçlarda kontrolün ve sorumluluğun tamamen sürücü de olduğunu belirtmiştik. Manuel viteste, aracın hızını ve devir göstergesini kontrol ederek olası bir durumda vites değiştirmek sürücünün görevidir. Ancak otomatik viteste böyle bir durum kesinlikle yer almamaktadır. Otomatik vitesli araçlarda arabanın içerisindeki sistem, gerektiği anda vites yükseltir ve küçültür.

Kullanım konforu açısından düz vitesi farklara boğmuş olan otomatik vites, yalnızca fren ve gaza basarak araba kullanmaya da olanak sağlar. Vites kolunun görünümü de düz vitesli bir arabaya kıyasla oldukça farklıdır. Otomatik şanzımanlı araçlardaki vites kolunun yanında bazı harfler yer almaktadır.

Bunlardan birisi “D” harfidir. Sürücü vitesi D harfine getirdiğinde araç sürüş için tamamen hazır hale gelmektedir. Buna ek olarak geri gelmek için R yani “reverse”, aracı park modunda bırakmak için P, aracı boşa almak için ise N harfine getirmek gerekmektedir.


Bu araçlarda vites değiştirmeye olanak sağlayan bir kontrol ünitesi yer almaktadır. Kullanılan otomatik şanzıman türüne göre kontrol ünitesi de farklılık gösterir. Tam otomatik bir araçta vites değişimi için, hidrolik basınç ve tork konvetörü devreye girmektedir. Aynı zamanda planet dişli setleri de otomatik araçların en önemli parçalarındandır. Şanzıman tarafından kullanılan dişlilerin oranlarını ayarlamakla görevlidir.

Otomatik vitesli araçların günümüzde sayısının artmasının en önemli nedenlerinden birisi sağladığı sürüş konforudur. Daha önce de ifade ettiğimiz gibi bu araçlarda sürücünün yapması gereken iş çoğunlukla gaz ve frene basmaktır. Özellikle yeni sürücülere büyük kolaylık sağlayan otomatik vitesli araçların sayısı daha da artış gösterecektir. Ancak günümüzde bu araçlar düz vitesli araçlara kıyasla daha yüksek fiyatlara sahiptir. Ayrıca bakım ve yakıt maliyeti de daha yüksektir.

Yarı Otomatik Vites Nedir?​

Bu iki vites türü haricinde yoğunlukla merak edilen bir vites türü daha bulunmaktadır. Yarı otomatik olarak adlandırılan bu vites türünde sürücüye hem otomatik hem de manuel kullanım imkanı sunulabilmektedir. Bu nedenle her iki sürüşten de vazgeçmek istemeyen sürücüler için ideal bir araç olduğunu belirtmek gerekir.

Daha detaylı açıklamak gerekirse, manuel bir şanzımanın robotize edilmesiyle ortaya çıkan vites türüdür. Böylece manuel şanzımanlı bir aracın vites geçişleri arabanın içerisindeki sistemler tarafından gerçekleştirilmektedir. Manuel ve otomatik olarak kullanma imkanı sağlayan tiptronik viteslerden farkları bulunmaktadır. Tiptronik vitesli otomatik araçlar da piyasada yer almaktadır.

Yarı otomatik vitesli araçlarda manuel sürüş imkanı sunulsa da bu arabalarda debriyaj pedalı yer almamaktadır. Yalnızca gaz ve frenden oluşan bu arabalar kendi içlerinde de ikiye ayrılmaktadır. Tek kavrama ve çift kavrama olarak adlandırılan iki tür yarı otomatik vites bulunmaktadır. Tek kavramalı yarı otomatik vitesle ile manuel vites şanzımanı birbirine oldukça benzemektedir.

Çift kavramalı yarı otomatik araçlar ise kimi zaman manuel şanzıman ile tamamen aynıdır. Ancak birçok alanda tek kavramalı vitesten farklılık göstermektedir. Bunların başında sürüş konforu, vites değişimi sırasında araca yansıyan his ve yakıt tüketimi gelmektedir. Bu vites türünde yer alan ikinci kavrama, hızlı vites değişimine olanak sağlamaktadır.

Otomatik şanzıman isimleri araç üreticileri ve markalar tarafından farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle bir markanın sunduğu yarı otomatik ya da otomatik araçta yer alan şanzıman sistemi ile bir başka markada yer alan sistemin istemi aynı olmayabilir.

Otomatik Vitesten Farklı mıdır?​

Yarı otomatik vitesli araçlar ile otomatik vitesli araçlar arasında büyük farklar bulunmaktadır. Dış görünüş ile anlaşılmasa da bu iki vites türü birbirinden oldukça farklıdır. Her ikisinde de yalnızca gaz ve fren pedalı yer alsa da aracın altında yer alan sistem ve şanzıman farklılık göstermektedir.

Yarı otomatik araçlarda yer alan tek kavrama ve çift kavrama gibi otomatik araçlarda yer alan farklı şanzıman türleri bulunmaktadır. Otomatik vites ile yarı otomatik vites arasındaki en büyük farklardan birisi ise yakıt tüketimi konusunda kendini göstermektedir. Çift kavramalı bir yarı otomatik araç, yakıt tüketimi ve sürüş açısından manuel araçlara en yakın olan araçtır.

Bunun haricinde otomatik araçlardan farklı olarak yarı otomatik araçlarda vites geçişleri daha yoğun bir şekilde hissedilmektedir. Özellikle tek kavramalı bir yarı otomatik araçta vites değişimlerinin belirgin bir şekilde kendisini gösterdiğini belirtmek gerekir. Çift kavramalı araçlarda ise bu his biraz daha azaltılmıştır.

Sürücülerin aklını karıştıran bir diğer konu ise iki vites türünün yokuş kalkışı sırasında verdiği tepkidir. Eğer araçta bir yokuş kalkış sistemi yer alıyorsa her iki aracın da belli bir süre boyunca herhangi bir şekilde hareket etmediğini belirtmek gerekir. Ancak otomatik araçlarda yer alan sistem kimi zaman aracın ileriye doğru hareket etmesini sağlayabilir. Öte yandan yarı otomatik bu durum söz konusu olmayabilir.

Yarı Otomatik vs Otomatik Vites: Hangisini Almalıyım?​

Eğer bir araç almak istiyorsanız, ancak otomatik mi yoksa yarı otomatik vites mi almak istediğinize karar veremediyseniz dikkat etmeniz gereken birkaç nokta bulunabilir. Daha önce de belirttiğimiz gibi yarı otomatik viteslerin otomatik viteslerden farkı manuel kullanım imkanı değildir. Bu imkan bazı otomatik vitesli araçlarda da kullanıcılara sunulmaktadır.



İki araç arasındaki fark şanzımanın içerisinde yer alan dişli parçaları ve aracın sistemidir. Bu nedenle parçalar, aracın bakımı, yakıt tüketimi ve sürüş hissi gibi konuları da değiştirmektedir. Otomatik vites ile yarı otomatik vites arasındaki farklara değindiğimiz başlıkta da görebileceğiniz gibi iki şanzıman türü birbirinden oldukça farklıdır.

Vites türünü seçmenize yardımcı olacak en önemli unsurlardan birisi bütçenizdir. Çift kavramalı yarı otomatik vitesler, yakıt ve sürüş hissi konusunda avantaj sağlasa da bakım ve olası bir bozulma sonucunda ortaya çıkartacağı maliyet yüksek olabilir. Tek kavramalı yarı otomatik araçların bakımı kolay ve maliyeti düşük olsa da maalesef aynı sürüş konforunu sağlamayabilir.

Öte yandan tam otomatik vitesli araçlar yakıt tüketimi konusunda biraz daha dezavantajlı olsalar da vites geçişleri ve sürüş konforu konusunda tek kavramaları araçlardan üstündürler. Çift kavramalı yarı otomatik araçlar ile de benzer bir konumda olduğunu belirtmek gerekir.

Kısaca, çift kavramalı yarı otomatik araçların avantajları konfor ve yakıt tasarrufudur. Ancak maliyetleri oldukça yüksektir. Tek kavramalı yarı otomatik araçların avantajı düşük maliyet ve bakım tutarıdır. Ancak sürüş konforu açısından rakiplerine oranla zayıf kalmaktadır. Tam otomatik araçlar ise sürüş konforu açısından avantajlı, maliyet açısından ise nispeten daha iyi konumdadır. Ancak bu araçların yakıt tüketimi konusunda geri kaldığını belirtmek gerekir.