Yaylı tambur

Yaylı tambur yaylı tanbur akordu Yaylı tambur Plato çalınan tanbur türüYaklaşık bir asırlık bir mâzisi vardırTanburi Cemil Bey tarafından icad edildiDaha sonradan Ercüment Batanay ve Fahrettin Çimenli kadar geliştirilerek bugünkü hâline getirildi Tanburun önceden de yayla çalındığına dair 15 yüzyılda Abdülkadir Meragi’den gelme rivayetler varsa da günümüzde aşina yaylı tanburu başlangıçta Cemil Bey icad etmiştir Türk musikisinde viyolonselin yanısıra pest ses verecek bir çalgı arayışı içinde olan Cemil Bey mızraplı tanburun eşiğine bir kibrit çöpü koyup yükselterek kemençe yayıyla çalmayı denediğinde o zamana dek hiçbir enstrümandan duyulmamış hazin ve duygulu bir ses elde ettiCemil Bey tanburu yaylı olarak ilk defa Mustafa Paşa’ya dinletti Yine bir paşa konağındaki toplantıda başta yaylı tanburunu çaldı ve yeni sazın buharlı ve yumuşak sesi dinleyen herkesi büyüledi Cemil Bey, plaklarındaki Ferahfeza, Bestenigâr,Segâh, Hicaz,Yegâh gibi taksimlerle yanık ninni,gazel ve şarkılar gibi toplam 20 kadar eserini yaylı tanburla çaldı,ama icad ettiği bu yeni sazı fazla geliştirmeden olduğu gibi bıraktıDaha sonradan İzzettin Ökte,Cemil Bey’de farklı olan daha aşağı telleri birleştirerek viyolonsele yakın bir ses rengi elde ettiÖnceleri mızraplı tanbur çalan Ercüment Batanay yaylı tanburu başlangıçta İzzettin Ökte’de gördü ve fazla etkilenerek heves ettiDaha sonraları ise mızraplı tanburu adamakıllı terkederek yaylı tanburuyla meşhur olduBatanay 1950lerde gazinolarda çalışmaya başladığında yaylı tanburun sesinin diğer sazlar arasında çok güçsüz kaldığını görünce sazını ilerletmek için çâreler aradı Cümbüş gövdesine tanbur sapı taktıGövdenin içini kadife ile kapladıTelleri kalınlaştırıp akordu tizleştirdiEşik altına klasik kemençedeki gibi lastikler koyduGövdenin içine can direği yerini belirlemek ise Fahrettin Çimenli’nin buluşudurBöylece yaylı tanbur gelişmiş bir çalgı hâlini aldıGünümüzde, ses tablası çoğunlukla keçi derisinden ya da tahtadan,burguları metalden,can direği ise ayarlı olarak yapılmaktadır Yaylı tanbur,gövdesi iki dizin üstüne sapı yere dik olarak konularak,viyolonsel yayına aynı bir yayla çalınırSes alanı 2 oktavdır ama bazen orta tel kullanılarak 2,5 oktava çıkabilir İnsan sesine en yakın saz olduğu söylenirMızraplı tanburun tüm tellerinin eşdeğer yükseklikte olmasına karşın, yaylı tanburun en soldaki iki teli yaklaşık 2 mm yüksektedir Tek veya çift tel takılabilirÇift tel takıldığında iki tel üstünde birleştirilerek çalınırÇoğu tanburlarda dört çift olmak üzere toplam sekiz tel vardırAlt tele 0,320,36 mm arası teller tercih edilir Mızraplı tanbura yapılan Bolahenk akorttan daha düşey olan Mansur akortla çalınır En dipteki Yegâh teli diyapazonun Re sesine akortlanırTranspozedeki orta tel kullanımı hariç, icrada sadece Yegâh teli kullanılırDiğerleri harmoni telleridir Mızraplı tanburda mümkün olmayan uzun ve bitişik nağmeler yaylı tanbur ile icra edilebilmektedirAncak yaylı tanbur, icra bakımından zaten zor bir çalgı olan mızraplı tanburdan daha da zordurÇünkü tanbur inşa itibarıyla aslen mızraplı bir sazdır ve biraz ajiliteli eserlerde icra en ince ayrıntısına kadar güçleşmektedir Yaylı tanbur icracıları çoğunlukla mızraplı tanbur çalanlardan oluşmaktadırVefat eden Ercüment Batanay’dan sonra günümüzün kayda değer icracıları Fahrettin Çimenli ve Sadun Aksüt’türErtuğrul Erkişi de son yılların tanınan icracılarındandır Mızraplı tanbur yapımcıları genel olarak yaylı tanbur da yapmaktadırlarSaadettin Sandi ve Elif Kızılhan tanınmış yapımcılardır Yayınlanmış bir yaylı tanbur metodu bulunmamaktadır