Yaz mevsimi ve gıda zehirlenmeleri

Yaz aylarında artan hava sıcaklığı ile bir arada kişilerin likit gereksinimi artar ve daha çokça su tüketirler. Sıcak yaz günlerinın, mikroorganizmaların çoğalmasını kolaylaştıran özellikleri ile birleşmesiyle, tedbir alınmadığı takdirde enfeksiyonların çeşidi, görülme sıklığı ve yayılma suratı artabilmektedir. Bunun yanında münhasıran açıkta satılan azıklar daha çabuk bozulmaktadır. Iyi olmayan su ve besinlerin tüketimi birçok illete davetiye çıkarır. Mikroorganizmalarla kirlenmiş likitlerin içilmesi yahut besinlerin yenmesi sonucunda gelişen ve kusma ve ishal ile seyreden “gıda zehirlenmeleri”, yaz aylarında en sık yaşanan rahatsızlıklar arasındadır. “Mikroorganizma”, gözle görülemeyecek kadar küçük canlılar için kullanılan umumi isimdir. Etrafımızı oluşturan ortam ve cisimler çok sayıda mikroorganizmaya mesken sahipliği yapmakta olup, onların olumsuz tesirlerinden korunabilmemiz hem hijyen koşullarına dikkat ederek bulaşma imkanlarının azaltılması, hem de direncimizin yüksek tutulmasıyla başarılabilir.

Tabiatta, bilhassa kişilerin, bazen de öbür canlıların dışkılarıyla kirlenmiş sularda yaşayan ve mide-bağırsak sistemi rahatsızlıklarına neden olan birçok mikroorganizma bulunmaktadır. En çok hastalık yapan mikroorganizmalar arasında, Escherichia coli, SalmonellaveShigellatipi bakteriler; kısaca “amip” olarak bilinen Entamoeba hystolitica ile Cryptosporidium parvum ve Giardia intestinalis üzere parazitler; Hepatit A, Rota ve Adeno üzere virüsler vardır. Ismi geçen etkenler mahsusen sıcak yaz günlerinde durgun su birikintileri ile güzel arındırılmamış içme ve kullanma sularında uzun vade canlılıklarını koruyarak çoğalırlar. Direkt kirli suların içilmesi yahut kirli suyla yıkanan ya da gereğince yıkanmayan besinlerin yenmesi sonucunda kusma ve sonrasında ishal ile seyreden mide-bağırsak sistemi rahatsızlıkları meydana gelmektedir. Bu tip marazlara “gıda zehirlenmesi” denmesinin nedenlerinden biri, mikroorganizmalar kadar ürettikleri zehirlerin de su ve besinle geçebilmesidir. Vesair nedeni ise kirli su yahut besin alındıktan kısa müddet sonra adeta zehirlenmiş üzere bir tablo gelişmesi ve umumiyetle alınan etken vücuttan atıldıkça kısa müddette iyileşebilmesidir. Ama bilhassa bağışık sistemi gereğince güçlü olmayan yahut vücut direncini azaltan gayrı problemleri olan kimselerde, bu mikroplar ve/veya zehirleri uzun süren illete yol açabilmekte ve velev vefatla sonuçlanabilmektedir. Bilhassa, küçük bebekler ile yaşlı bireyler, bu cins illetlere karşı çok dayanıksızdır.

Sıcak havalarda, mahsusen hijyen koşullarına dikkat edilmeden hazırlanan süt ve süt eserleri; kremalı, mayonezli ya da yumurtalı yiyecekler ile müsait koşullarda saklanmayan et ve deniz eserleri, kısa vadede bozularak mikroorganizmaların üremesine imkan vermektedir. Bu tip azıkların tüketilmesi de sindirim sistemi rahatsızlıklarıyla sonuçlanabilmektedir.

Su ve besinlerle bulaşan enfeksiyonlardan korunmada; yiyecek ve içeceklerin hazırlanması, saklanması ve sunulması ile ilgili sıhhat koşullarına uymanın yanı sıra, umumî aklık kurallarına da dikkat etmek çok değerlidir. En değerli korunma formülü ise sık sık ve yanlışsız el yıkama alışkanlığı edinmektir. Yemeklerden evvel ve sonra, ayrıyeten tuvalet sonrası eller ak su ve sabunla çok yeterli yıkanmalıdır. Açıkta bulunan ve münhasıran durgun birikintilerden alınan sular içilmemeli ya da gelgelelim münasip halde dezenfekte edildikten sonra içilmelidir. Bilhassa açıkta satılan azıklar muhakkak tüketilmemelidir.

Kusma ve ishal geliştiğinde, birinci tedavi kaybedilen sıvının konumuna konmasıdır. Kusması devam eden, bulantı nedeniyle ağızdan likit alamayan, ishali uzun süren ve mahsusen yüksek ateşi olan hastaların ağzdan likit alarak kayıplarını karşılamaları mümkün olmayabilir. Bu durumdaki hastalar, en kısa müddette sıhhat kurumuna başvurarak tetkik edilmeli ve hem damardan likit verilerek hem de düşünülen tanıya nazaran gerekli görülen ilaçlarla tedavi edilmelidir.

Hastalar, iyileşene kadar “ishal diyeti” denilen yağsız ve posasız azıklar ile beslenmelidir. Bu kısaca, beyaz ekmek, yağsız peynir, çok yeterli pişmiş yağsız haşlama yahut ızgara et, yoğurt ve pirinç lapası üzere azıklar almak; çiğ zerzevat ve meyveler ile tatlı ve yağlı besinlerden, kızartmalardan, soslu yemeklerden ve süt eserlerinden kaçınmak demektir. Yağsız makarna, pirinç pilavı ve patates püresi de yenebilir. Başkaca bol ölçüde su ve sair likit azıklar tüketilmelidir. Likit azıkların tüketilmesinin ishali arttıracağı halinde halk arasında yanlış bir inanışa rastlanabilmektedir. Bilakis hasta bebek ise ana sütü, erişkin ise ağız yoluyla alınan su kesilmemelidir. Su eksikliğinin böbrek yetmezliği ve koma ile mevte neden olabileceği unutulmamalıdır.

Besin zehirlenmelerinde ishal durdurucu ilaçlardan kaçınılmalıdır, zira bu tip ilaçlar, alınan mikrop yahut zehirinin vücutta kalış vadesini ve hasebiyle zararını arttırabilir. Tabibe müracaattan ve kesin gerekli olmadıkça antibiyotik almak da sakıncalıdır. Antibiyotikler, hem mide ve bağırsak yakınmalarına direkt neden olabilirler hem de bağırsaklar içinde yaşayan zararsız mikroorganizmaları öldürerek daha tehlikeli olanlara çoğalma fırsatı verebilirler.

Sonuç olarak rahat, inançlı ve sağlıklı bir yaz tatili geçirmemiz, zatî temizliğimize dikkat kadar, mikroorganizmalarla müsabaka olasılığımızın azaltılması ve onlara karşı gereken tedbirlerin alınması ile mümkün olabilir. Küçük evlatların korunmasında ailelerine hususî hizmet düşmektedir. Bir günü geçen her tıbbi problemde yahut umumî durum bozukluğu geliştiğinde 24 saat bile beklemeden en yakın sıhhat kuruluşuna başvurulmalı; bu arada yerinde likit almaya çok dikkat edilmelidir. Birebir ortamlarda bulunan gayrı insanlar hastalanırsa, onlarda saptanan hastalık ve etkenleri öğrenmekte tanı ve tedaviye yol gösterecektir. Sıhhatimizin korunması, lakin hepimizin daha çok ihtimam göstermesi ile mümkündür.

KAYNAKLAR:

.cdc.gov/ncidod/dbmd/diseaseinfo/foodborneinfections_g.htm

Summer Time Infections, Vincent Iannelli, M.D. Principles and Practice of Pediatric Infectious Diseases, 0407_sum_infctn.htm