Yerleşmeyi etkileyen faktörler - Yerleşme Çeşitleri

yerleşmeyi etkileyen faktörler,yerleşme tipleri,yerleşmeyi etkileyen faktörler nelerdir

Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler Hakkında

1 İklim: Yerleşmeyi etkileyen en manâlı faktördür Dünya'da Orta kuşak karalarında iklim şartları yerinde olduğundan, nüfus fazla iken çöllerde, gönder bölgelerinde bataklıklarda ve yüksek dağlık alanlarda, iklim şartları yerinde olmadığından, nüfus çok azdır Yeniden, Ekvatoral bölgede O 1000 m yükseltiler arasında, fazla nemli ve bunaltıcı bir iklim etkin olduğundan, Amazon ile Kongo havzalarında da nüfus azdır

2 Yeryüzü şekilleri: Dağlık, çok engebeli ve yüksek sahalar, yerleşmelerin kurulmasını ve gelişmesini manâlı ölçüde engellemektedir Buna karşılık düz ovalık alanlarda tarım, ulaşım, sanayi faaliyetleri daha çok geliştiğinden nüfus fazladır Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde nüfus yoğunluğunun eksik, Marmara ve Ege bölgelerinde fazla olması buna örnektir

3 Toprak: Atıl toprakların bulunduğu yerler, nüfusça tenha iken (Tuz Gölü çevresi), verimli toprakların bulunduğu yerler nüfusça zengindir (Çukurova ve Ege ovaları gibi)

4 Hesaplı Kaynaklar: Ekonomik kaynakların pozitif olduğu, sanayi, ticaret faaliyetlerinin yoğun olduğu, maden ve enerji kaynaklarının çok bulunduğu yerlerde nüfus yoğunluğu artmaktadır Ülkemizde Marmara Bölgesi ile Zonguldak, Karabük, Ereğli, Batman gibi merkezlerin nüfusça yoğun olmaları idareli kaynakların fazla olmasındandır Idareli kaynakların eksik olduğu bölgelerde, ahali geçimini ihtiyacı karşılamak için göç etmekte ve nüfusları azalmaktadır

Türkiye'de Kırsal Yerleşme

Ülkemizde, nüfusu 10000'in aşağıda olan yerleşmelere denmektedir

Kır yerleşmeleri, tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin birlikte yapıldığı ya da ön plana çıktığı yerleşmelerdir

Kırsal yerleşmelerin bazılarında oturmuş hayat tarzı (köy gibi), bazılarında konar göçerlik ya da yaylacılık gibi sözde yerleşik stil görülür

Ülkemizde 1980 nüfus sayımına kadar, 35 bin civarında köy yerleşmesi vardır

Kırsal kesimde yerleşmeler toplu ve düzensiz olmak üzere ikiye ayrılır

Toplu Yerleşme: Evlerin birbirine yakın olduğu yerleşme biçimidir Suyun eksik olduğu yerlerde ve arazinin düz olduğu ovalık alanlarda millet toplu olarak yerleşmişlerdir

Türkiye'de İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde su kaynakları eksik olduğu için toplu yerleşmeler fazladır

Dağınık Yerleşme: Suyun (yağışların) bol olduğu yerlerde, arızalı ve eğimli bölgelerde, evlerin birbirinden uzakta olduğu bahçeler içerisinde millet düzensiz olarak yerleşmişlerdir

Türkiye'de Karadeniz Bölgesi, dağınık yerleşmenin en yaygın olarak görüldüğü yerdir Dağınık yerleşmede su fazlalığı ve yerşekillerinin engebeliliği etkilidir

Kırsal yerleşme çeşitleri

a Köy altı yerleşmeleri: Çiftlik, mezra, kom, an, oba, plato gibi yerleşmelere denir Bunlar köylerden küçüktür Daha çok, hayvancılık amaçlı veya yazları serinlemek nedeniyle kurulmuştur Doğu Anadolu, G Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaygındır

b Köyler Bucak ve Nahiyeler

Kırsal meskenlerin yapımında kullanılan malzemeler doğal çevre ile yakından ilişkilidir Çevrede taş malzemeler yaygınsa konutlarda taş kullanılır Ağaçlık yörelerde meskenlerde daha fazla ahşap kullanılır Taş ve ahşap malzemenin bulunmadığı sanki verimsiz bölgelerde, meskenlerde kerpiç araç gereç kullanılır

• Taş meskenler: Köylerimizde fazla rastlananmesken tiplerinden biri olup, daha fazla Akdeniz, Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde rastlanır

• Ahşap meskenler: Ahşap köy meskenlerinin en yoğun olduğu yerler ağaçlık yörelerimizdir Daha çok, Karadeniz, Akdeniz, Ege ve Güney Marmara'da yaygındır

• Kerpiç meskenler: Ülkemizde İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak görülür

Dünya genelinde de, kırsal kesimde kullanılan malzemeler, doğal çevre ve iklim ile fazla yakından ilişkilidir Kuzey Afrika, Orta Asya gibi bölgelerde yarı verimsiz iklimden nedeniyle kerpiç Ekvatora Yakın ve Muson iklimlerinde ahşap evler yaygındır

Türkiye'de Kentsel Yerleşme

Türkiye'de, nüfusu 10000 den pozitif olan yerleşmelere kentsel yerleşme denmektedir

1935'e dek nüfusun % 80'i köylerde otururken, şehir nüfusu % 20'sini oluşturuyordu

1997 yılında yapılan sayım sonuçlarına göre, ise nüfusun % 65'i kentlerde % 35'i kırsal kesimde toplanmıştır Ülkemizde bilhassa sanayinin gelişmesine paralel olarak göç olayı artmış ve yeni kentler ortaya çıkmış veya kentlerde aşırı büyümeler meydana gelmiştir

Türkiye'de kentleşme hızı sanayileşme hızından daha yüksektir Bu durum gecekondulaşma gibi bir fazla problemi beraberinde getirmiştir

1997 yılı nüfus sayımı sonuçlarına kadar, kentleşme oranının en yüksek olduğu alan Marmara'dır Bu şart, bölgenin fazla göç aldığını ve sanayileşmede ileri gittiğini gösterir Marmara'yı, Ege, iç Anadolu, Akdeniz, Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgeleri takip eder Kentleşme oranı minimum Karadeniz Bölgesi'nde görülür

Şehirler fonksiyonlarına tarafından şu gruplara ayrılır:

1 Tarım Şehirleri

Şehrin kurulması, gelişmesi ve halen devam etmesinde tarım faaliyetleri etkilidir Karadeniz Bölgesi'nde; Giresun, Rize, Düzce, Bafra, Erbaa, Niksar, Marmara Bölgesi'nde; Kırklareli, İnegöl, Lüleburgaz Ege Bölgesi'nde; Akhisar, Turgutlu, Salihli, Alaşehir, Ödemiş, Söke, Tire, Akdeniz Bölgesi'nde; Kadirli, Ceyhan, Kilis, Kırıkhan, Burdur, İç Anadolu Bölgesi'nde; Karaman, Aksaray, Kırşehir, Nevşehir ve Niğde tarım şehirlerine en iyi örneklerdir

2 Ticaret Şehirleri

Genel Olarak ulaşım yolları üstünde bulunan bu şehirlerde iç ve dış ticaret canlıdır İstanbul ve İzmir en manâlı ticari şehirleridir Denizli, Manisa, Okumuş, Kayseri, Konya, Eskişehir, Erzurum, Malatya, Elazığ, Van, Şanlıurfa, Gaziantep ve Diyarbakır önemli ticaret şehirleridir İstanbul, İzmir, Mersin ve Trabzon gibi şehirlerde, özgürlük ticaret bölgeleri kurulmuştur Bu bölgelerin işlerlik kazanması ile, ticarete dayalı etkinlikler gelişecek ve şehirlerin ticari fonksiyonları artacaktır

3 Liman Şehirleri

İthal ve ihraç ürünlerimizin deniz aracılığıyla geldiği limanlara sahip şehirlerdir İstanbul, İzmir, Mersin, Antalya, Trabzon, Samsun, Zonguldak, Ereğli ve iskenderun misal olarak verilebilir istanbul bununla birlikte en büyük liman şehrimizdir

4 Sanayi Şehirleri

Kentlerin seri büyümesinde en etkili olan faktördür Fabrikaların ve atölyelerin yoğun olduğu şehirlerdir İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa izmir, Adana, Batman, Karabük, Ereğli, iskenderun, Seydişehir gibi merkezler örnektir

5 Yönetimle Ilgili, Askeri ve Kültürel Şehirler

Ankara ve Diyarbakır gibi iller yönetimle ilgili şehirler hüviyetindedir Sarıkamış, Erzurum, Erzincan, Konya, Malatya gibi şehirlerde de askeri fonksiyonlar ağır basmaktadır İstanbul, Ankara ve izmir gibi şehirler bununla birlikte kültür şehirleridir

6 Turizm Şehirleri

Gelirlerinin kayda değer bir bölümünü turizmden tedarik eden şehirlerdir, istanbul, İzmir, Antalya, Alanya, Kuşadası, Marmaris, Bodrum, Nevşehir, Göreme, Fethiye, Bursa turizm şehirlerine en iyi örnektir

Turizm şehirlerinde, nüfus sene baştan başa sabit olmayıp, mevsimler aralarında büyük değişmeler görülebilir

7 Maden ve Enerji Kaynaklarının Bulunduğu Şehirler

Zonguldak, Soma, Tavşanlı, Elbistan, Batman, Seydişehir gibi merkezler örnek verilebilir Bu şehırlenn nüfusları maden zenginliğinin bitmesine göre azalabilir

Türkiye'de Şehirsel Yerleşmenin Sorunları

Türkiye'de özellikle 1950'li yıllardan sonradan çabucak şehirleşme başlamış, bu şehirleşme beraberinde çoğu sorun getirmiştir Şehirlerin sorunları şöyle sıralanabilir

1 Gecekondulaşma: Şehirlerin en büyük sorunlarındandır Şehirleşme sonunda, gecekondular şipşak artmış ve kent içinde farklı bir semt meydana gelmiştir Gecekondulardan oluşan semtlerde yol, kanalizasyon gibi daha aşağı inşa hizmetleri eksik kalmıştır istanbul, Ankara, izmir, Adana, Mersin, Gaziantep gibi şehirler, gecekondu semtlerinin en yaygın olduğu şehirlerdir Bilhassa istanbul nüfusunun yaklaşık % 25'i gecekondularda yaşamaktadır

2 Baştan Savma yapılaşma: Süratli şehirleşme, derme çatma yapılaşmayı da beraberinde getirmiştir Sanayi tesisleri, mesken alanlarına ve tarım arazileri üzerine kurulmuştur Bunun sonucunda çevre kirlenmiştir Şehirleşme hızı artı olduğundan, evvelden yer alan belli başlı caddeler trafik yükünü kaldıramaz ışık halkası gelmiş, trafik düzensizliği başlamıştır

3 Yeşil ve açık alanların yetersizliği: Bugün, şehirlerimizin hepsinde insanların dinlenebileceği, çocukların oynayabileceği yeşil ve açık alanlar yetersizdir Bu koşul hızlı kentleşmenin bir sonucudur

4 Hava kirliliği: Bilhassa kış aylarında, hava kirliliği tüm şehirlerimizde artmaktadır Ankara'da görülen hava kirliliği doğal gaz ve ithal kömür bir uçtan bir uca kayda değer oranda giderilmiştir Oysa İstanbul, İzmir ve Bursa'da hava kirliliği kayda değer ölçüde devam etmektedir

5 Çöplerin toplanması ve depolanmasındaki zorluklar: Yoğun nüfuslu şehirlerde, sanayi tesislerinde ve meskenlerden çıkan katı atıkların toplanması ve depolanmasında kayda değer zorluklarla karşılaşılmaktadır Bu durum çevre kirliliğine yol açmaktadır Bilhassa sanayi tesislerinden çıkan benekli ve zehirli maddeler çevre kirliliğini en üstteki düzeye çıkarmaktadır, izmit ve İzmir körfezleri ile İstabul'da Haliç kirlilik konusunda ün yapmışlardır

6 Sosyal ve kültürel gelişimin sağlanamaması: Alışılagelmiş şartlar aşağı, şehirler, ülkeye sosyal ve kültürel alanda öncülük etmelidirler Oysa, şehirlerdeki süratli nüfus artışı sosyokültürel yapılaşmayı daha aşağıüstteki etmiştir böylece, bilhassa gecekondu semtlerinin yaygın olduğu kentlerde kırsal kültür devam etmektedir

7 Şehirlerde sıcacık ve çağdaş bir şekilde yaşama durumunun ortadan kalkması: Şehirlerdeki sanayi tesisleri ve öteki sektörler, tez büyüyen nüfusun hepsini istihdam edememektedir Bunun sonucunda da işsiz sayısı azalmaktadır Ekonomik zorluklar arttığı için ırk geçimini tedarik etmekte güçlüler çekmektedir *