Yıkıcı Stresle Başa Çıkmak

Yok Edici Stresle Üatesinden Gelmek YIKICI OLAYLAR VE FELAKETLERDEN SONRA AYAKTA KALABİLMEK İÇİN İPUÇLARI Bu yazıyı okuduğunuza tarafından, yaşamınızda doğal bir afet veya yıkıcı herhangi bir diğer olayla karşılaşmış olabilirsiniz; şayet de başınızdan bir su baskını felaketi, bir yer sarsıntısı, bir yangın geçti; veya önemli bir trafik kazası yaşadınız Bu cins yok edici, travmatik olaylar insanların başına aniden gelir ve çok sarsıcıdır Bir Takım durumlarda gözle görünen maddesel bir yaralanma olmayabilir Lakin kişi şehvetli olarak fazla sarsılır Bu cins “normal dışı olaylara gösterilen “olağan tepkilerin neler olduğunu iyi anlamak, olayın etkisinden kurtulmaya çalıştığınız süre içinde, size yaşadığınız duygular ve düşüncelerle baş edebilmeniz için yardımcı olabilir İnsanların başından yıkıcı bir durum geçtikten daha sonra neler olur? Bu tür olaylardan anında sonradan insanların tipik olarak şok tepkisi içinde oldukları ve olayı olmamış gibi yaşadıkları, inkar ettikleri, yadsıdıkları görülür Şok da, yadsıma da, her ikisi de kişiyi bu nesil olaylar karşı korumaya asistan bayağı tepkilerdir Şok, bir süre için sizi uyuşmuş bir halde tutan, hissi durumunuzdaki ani ve yoğun bir sarsıntıdır Yadsıma ise daha çok, us düzeyinde yaşanan ve olayı fark etmemenizi sağlayan veya daha az yoğun yaşamanıza asistan olan bir zihinsel mekanizmadır Bir vakit için kendinizi yaşamdan kopmuş ve hissiz gibi hissedersiniz Ilk andaki şok hafiflemeye başladıktan sonra gösterilen tepkiler, kişiden kişiye değişir Aşağıda belirtilenler, travmatik bir olaya gösterilen adi tepkilerdir: • Duyguların yoğunlaşması ve bazen önceden tahmin edilemez duruma gelmesi: Kendinizi eskiye kıyasla daha sinirli hissedersiniz ve bazı duygularda dramatik inişçıkışlar olur Evhamlı, sinirli ya da kederli olursunuz • Akıl ve davranışlarınız olayın etkisi altındadır: Olayla ilgili anılarınızı her zaman aktarırsınız Bu “geri gelişler her lahza baştan, sebepsiz olarak ortaya çıkabilir ve kalbiniz aniden, daha süratli çarpmaya başlar ya da ter içinde kalırsınız Dikkatinizi yaptığınız işe vermekte veya karar vermekte zorlanırsınız Kafanız zahmetsizce karışabilir Uykunuz, yeme düzeniniz ve iştahınız bozulabilir • Tekrarlayıcı şehvetli tepkilere sık rastlanır Olaydan bir ay, bir yıl sonraki “dönüm ler, ya da olayı hatırlatıcı diğer ses, görüntü ve aynı yaşantılar, yaşanan yok edici olayla ilgili anıları körükler Bu “körükleyici durumlar kişide olayın tekrarlayacağı korkusunu uyandırabilir • Kişiler arası ilişkiler gerginleşir Başından “yıkıcı bir durum geçmiş olan kişi, bazen ailesiyle veya meslek arkadaşlarıyla daha sık gerginlikler, çatışmalar yaşayabilir Ara Sıra de kendi içine kapanıp, işlerinden ve jurnal etkinliklerinden uzaklaşır • Yoğun stresten daha sonra bedensel bir takım belirtiler ortaya çıkabilir: Örneğin başağrıları, bulantı ve göğüs ağrısı olabilir ve bir çare gerektirebilir Kişide olay öncesinde varolan tıbbi rahatsızlıkların şiddeti, olaydan sonra artabilir Zaman geçtikçe halk ayrı tepkiler göstermeye başlayabilir mi? Şu noktayı kavramak fazla önemlidir: Travmatik olayların yol açtığı yoğun strese gösterilen standart bir tepki yoktur Bir Takım ırk hemencecik tepki gösterirler, bazılarının tepkisi aylar, hatta yıllar sonradan, gecikmeli olarak ortaya çıkabilir Bazılarının yaşadığı hastalık verici tepkiler uzun vakit sürer, diğerleri ise fazla tez eski hallerine dönerler Tepkiler vakit içinde de değişir Bazıları olayın yaşandığı sırada fazla enerjiktirler ve sözde bu enerji sayesinde, olayla daha basit başederler, lakin derhal sonradan umutsuzluk ve kötümserlik yaşarlar Bu nesil olaylardan daha sonra toparlanmak için gerekli olan süreyi etkileyen bir kaç faktör vardır: • Olayın ya da kaybın büyüklüğü: Uzun süren ya da ölümbüyük mülk kaybı gibi sonuçlara yol açan olayların etkisinden kurtulmak daha uzun zaman alır • Kişinin şehvetli olarak sarsıcı olaylarla baş etme yeteneği: Yaşamlarının başka dönemlerindeki benzer türden, zor, stresli olaylarla baş edebilen şahısların, travmatik olaylarla da başetmeleri daha basit olabilir • Travmatik olaylardan önce yaşanmış öteki stresli olayların varlığı: Travmatik olaydan önce önemli afiyet sorunları, aile ile ilişkili zorluklar gibi, kişiyi duygusal açıdan zorlayan, yıpratan olaylar yaşanmışsa, bu yeni olayın etkisinden kurtulmak daha uzun sürebilir Kendime ve aileme nasıl asistan olabilirim? Hissi olarak tekrar eskisi gibi dinç bir duruma gelebilmeniz ve yaşamınızın kontrolünü her yerde ele geçirebilmeniz için yapabileceğiniz dağıtılmış şeyler vardır: • Kendinize toparlanmak için zaman tanıyın Bu dönemin, yaşamınızın baskı bir dönemi olacağını bilin Kayıplarınız için kendinize ağıt alıkoyma hakkı tanıyın Duygusal durumunuzdaki değişimlere karşısında sabırlı olun • Bulunduğunuz yörede, başından sizinkine aynı olaylar geçmiş diğer insanları bulun ve onlarla bir “yardım grubu oluşturun, var olanlara katılın Bu tür grupları yönetmek üzere eğitilmiş profesyonellerce yönetilen grupları seçin Bu grup tartışmalarında, aynı olaylar yaşayan kişilerin sizinkilere benzer tepkileri olduğunu göreceksiniz • Yoğun stresle başedebilmek için dinç alışkanlıklar edinmeye çalışın Yemek öğünleriniz dengeli olsun ve bedeninizi dinlendirmek üzere kendinize süre ayırın Eğer uyku sorunlarınız varsa, gevşeme yöntemleri size tezgâhtar olabilir Içki ve ilaçlardan uzaktan durun • Alıştığınız, bildiğiniz işleri yapacağınız, günlük programlar oluşturun, var olanları her tarafta uygulamaya başlayın Belirlenmiş bir çalışma programından sonradan uyumlu biçimde uyuyun Hobileriniz ya da diğer güzel faaliyetler aracılığı ile, yaşam sıkıntılarından bir parça uzaklaşın • Iş değişiklik, iş değiştirme vbgibi kayda değer hayat kararları, zaten kendiliklerinden yoğun düzeyde gerginlik yaratacağı için, bu tür kararlardan kaçının • Bu olaydan sonra neler olabileceği konusunda veri toplayın Çocukların özel ihtiyaçları nasıl karşılanabilir? Bir afet ya da yıkıcı bir olaydan sonradan yaşanan dehşet ve vesvese, bilhassa çocuklar için fazla zorlayıcıdır Bir Takım çocuklar, daha küçük yaşlarda yaptıkları gibi, parmak emme, altını ıslatma gibi davranışlara geri dönebilirler Kabuslar görebilir, yalnız yatmaktan korkabilirler Okuldaki performansları etkilenebilir Keza daha sık öfke nöbetleri gösterebilir ya da içlerine kapanıp, yalnız kalmak isteyebilirler Bu çocuklar için yapılabilecek bazı davranışlar aşağı sıralanmaktadır: • Onlarla daha fazla vakit geçirin ve size bağımlı olmalarına müsade verin Olaydan hemen sonraki aylarda, çocuğunuzun sizden terketmek istemediğini görebilirsiniz Buna göz yumun Onlara dokunun, sarılın Bu nesil fiziksel temasın, başlarından böyle olaylar geçmiş çocuklar için fazla faydalı olduğu görülmüştür • Gerginliklerini azaltmak için oyun imkanları tanıyın Küçük çocuklar yaşadıkları olayla ilgili duygu ve düşüncelerini, resimlerle ifade ederek gerginliklerinden kurtulabilirler • Daha büyük çocuklarınızı, sizinle konuşmaları için yüreklendirin Duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri için onları destekleyin Bu girişim, olayla ilgili belirsizliklerini ve kaygılarını azaltmaya yardımcı olur Sordukları soruları anlayabilecekleri kavramlarla yanıtlamaya çalışın Onları sevdiğinizi, korkularını ve kaygılarını anladığınızı sıkça hatırlatın • Yaşamın normale döndüğü duygusunu verebilmek için, yemek yemek, oynamak, uyumak gibi faaliyetleri olabildiğince kesin saatlerde yapmalarına çalışın Ne zaman bir profesyonel yardım almalıyım? Bazı halk müziği, doğal felaketler ya da yaşamdaki diğer yıkıcı olayların yol açtığı hissi ve fiziki zorlamalarla, kendi başlarına baş edebilirler Ancak bir takım insanlarda bu ciddi sorunlar fazla uzun sürebilir Mesela bazı millet, baş edemedikleri bir gerginlik ya da hiç dinmeyen bir üzüntü duygusu içinde kalabilirler Tüm bu duygular iş hayatlarını veya aile ilişkilerini olumsuz bir biçimde etkiliyor olabilir Bu şekilde, gündelik hayatlarını altüst eden tepkilerle uzunca bir süredir uğraşan kişilerin, profesyonel bir ruh sağlığı uzmanından yardım almalarında fayda vardır Bu uzmanlar onlara, yoğun streslere gösterilen olağan tepkiler konusunda veri verebilirler, tecrübelerini paylaşabilirler Bu Vesile Ile, yaşanan olayın duygusal yoğunluğu ile baş etmek için daha yapıcı yollar araştırılabilir Çocuklar açısından bakıldığında ise, eğer saldırganlık nöbetleri ve okuldaki sorunları sürüyorsa, aralıksız başından geçen olayı düşünüyor ve o durum hakkında konuşuyorsa, gittikçe daha artı içine kapanıyor ve şehvetli sorunları artıyorsa, yine bir uzmana başvurmakta yarar vardır KAYNAK: (Türk Psikoloji Bülteni, 4, (9), 112115 ) Türk Psikologlar Derneği, 1999 Ankara Üniv DTCF Psikoloji Bölümü Çev: Prof Dr Nesrin Şahin DERLEYEN: MURAT BAYHAN