Yıllarca NASA'da Çalışmış ve Bilim Tarihine 'Güneşi Zapt Eden Kadın' Olarak Geçen: Dilhan Eryurt

Biraz da dünya bilim tarihine damga vurmuş, buna karşın kendi topluluğu haricinde maalesef pek fazla kişi tarafından tanınmayan bir bilim insanımız Dilhan Eryurt'dan bahsedelim.


Prof. Dr. Dilhan Eryurt 29 Kasım 1926 tarihinde İzmir’de doğar.



Yaşadığı periyot itibariyle tam bir Cumhuriyet bayanı anlayacağınız.

İlkokul eğitiminden sonra lise için Ankara’ya gitmiş ve liseyi birçok özel ödül ve takdirname ile tamamlar.

Küçük yaşlardan beri matematiğe karşı ilgili olduğundan, üniversite eğitimi için İÜ Yüksek Matematik ve Astronomi Kısmı'nı seçer.

Üniversite okuduğu devir II. Dünya Savaşı’na ve Nazilerin bilim beşerlerine zulüm yaptığı vakte denk gelir.



Böylelikle, Nazilerden kaçarak ülkemize sığınan değerli bilim insanlarından astronomi ve matematik dersleri alma fırsatını yakalar.

Bahis hakkında da şöyle bir açıklaması var Dilhan Hanım’ın:

"O vakitler, Hitler'in Nazi Almanya'sından kaçan en bedelli bilim insanları İstanbul Üniversitesi'nde çalışıyordu, bu insanların bilimsel temelleri çok güçlüydü. Bize de birebir biçimde düzgün bir temel verdiler.”

Üniversite sonrasında o periyodun ünlü astronomi profesörlerinden Prof. Dr. Tevfik Okyar Kabakçıoğlu'nun yanında asistan olur.



2 yıl boyunca tek bir kuruş almadan asistanlık yapmış, yol parasını dahi kendi cebinden verir.

2 yıllık ‘parasızlık’ devrinden sonra Eryurt çalışmalarını ABD’de sürdürür.

National Academy of Sciences bursunu alarak NASA'nın New York'taki Goddard Uzay Araştırma Enstitüsü'nde misyona başlar ve muvaffakiyetleri sayesinde o periyot için çok yüksek bir meblağı burs olarak alır.

Ülkeye döndükten sonra doçentliğini Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı’nda tamamladıktan sonra, bursla Kanada’ya sarfiyat.



Türkiye’de bilgisayarla çalışma fırsatı olmayan ve ayrıntılı hesaplamaları dahi hesap makineleriyle yapan Eryurt, gerçek astrofizikle orada tanışır. Ve çalışma alanı olarak hidrojen yıldızlarını seçer.

Dilhan Eryurt, Kanada'daki çalışmalarının akabinde, ABD'den aldığı American Soroptomist Federation Fellowship bursuyla Indiana Üniversitesi'nde araştırmacı olarak vazife alır.

Yıldız modellerini oluşturmada kullanılan yeni bir usulün geliştirilmesinde misyonu üstlenen Eryurt, burada o periyodun en ünlü astrofizikçileri ile çalışır.

Indiana’daki başarılarından ötürü NASA tarafından çalışmak için davet edilir ve sonrasında NASA’ya geçer.



Burada yıldızların evrimindeki süreçleri inceleyen ve bunları çözümleyen Eryurt, o periyot daima eleştirilen Güneş’in evrimi konusunda çalışmalar yürütür.

Güneş’in evrimi ile alakalı o günlerde kabul gören modelin, yanlışlanabilir olduğunu ispatlar.

Eryurt’un araştırmaları öncesinde Güneş’in, oluşumundan 4 milyar yıl sonraki bir vakit aralığında daha sönük bir yıldız olduğu ve yavaş yavaş parladığı, böylelikle bugünkü parlaklığını bulduğu sanılıyormuş.

Ama çalışmalardan sonra, Güneş'in birinci oluşumunda şimdikinden çok daha parlak olduğu ve yavaş sıcaklığının düştüğü ve sonra günümüzdeki duruma geldiği anlaşılır.



Bu yeni model hala geçerliliğini koruyor ve büyük ölçüde Dilhan Eryurt'un yapıtı. Böylelikle Prof. Eryurt, Güneş'in evrimine ait bilgilere değerli bir katkı yapmış olur.

Dilhan Eryurt, 1969 yılında NASA tarafından verilen Apollo Muvaffakiyet Ödülü'nü alır.



Daha sonra dünya etrafında aşikâr bir yörüngeye yerleştirilen ve içinde birinci insansız uzay araçlarının geliştirilmesinden sorumlu kurumlarda da vazife yapar, 1977 yılında da çalışmalarından dolayı TÜBİTAK "Bilim Hizmet ve Teşvik Ödülü" nü alır.

Dilhan Hanım Amerika’da çalıştığı yıllarda, sık sık Türkiye’ye gelip bilgi ve birikimlerini aktarmaya çalışır.



1968 yılında ODTÜ’de konuk profesör olarak çalışır ve ülkemizin birinci ulusal astronomi toplantısını düzenler. 1973 yılında ODTÜ Fizik Kısmı'na döner ve burada Astrofizik Anabilim Kısmı'nı kurar.

1988 yılında, ODTÜ Fizik Kısmı başkanlığı yaptıktan sonra, Fen-Edebiyat Kısmı dekanlığını 5 yıl sürdürür ve sonrasında 1993'te emekli olur.

Yalnızca Türk bilim dünyasına değil, insanlık tarihine ismini “Güneşi Zapt Eden Kadın” olarak geçen Dilhan Eryurt, 13 Eylül 2012’de vefat eder.



Huzur içinde uyu Cumhuriyet Bayanı, huzur içinde uyu…

Hürmetle....