Yine "Neden" Diye Sorduk! Enteresan Sorulara Verilmiş Cevaplar

Öğrenmek için yaşıyoruz.


1. Yaz ve kış saati uygulamasını kim icat etti?



Kışın saatlerin bir saat geri, yazın da bir saat ileri alınması bundan birkaç asır öncesine uzanan eski bir uygulamadır. Fikrin sahibi ise Amerikalı siyasetçi ve fizikçi Benjamin Franklin'dir. Yaz saati uygulaması da onun bu parlak fikirlerinden biridir.

20. yüzyılın başlarında İngiliz avukat William Willet bir yaz sabahı, kasabalardan birinde dükkanların elektriklerinin yandığını, lakin tümünün kepenklerinin kapalı olduğunu görmüştür. Bunun elektrik israfına yol açacağını düşünerek görüşlerini bir gazetede lisana getirmiştir. Bu haberden sonra saatlerin ileri ve geri alınması fikrini ortaya atan Benjamin Franklin'in teklifiyle İngiliz Parlementosu her yıl n,san ayının pazar günleri saatlerin yirmi dakika ileri alınmasına karar vermiştir. Emel gün ışığından daha fazla faydalanabilmek ve elektrik israfını önlemektir. Daha sonra tıpkı durum eylül ayında saatlerin 20 dakika geri alınması olarak gündeme getirilmiştir. 1916'da da bu mühlet bir saate çıkarılmıştır.

2. Uyku anında beynimizde neler oluyor?



İnsan uyanık ve hareketsiz ise beyni saniyede 10 salınım yapan alfa dalgaları yayar. Şayet uyanık ve hareketli ise beyin bu sefer iki kat fazla salınıma sahip beta dalgalarını yayar. Fakat uyku sırasında beynin işleyişi farklıdır. Uykuda beyin 'teta' ve 'delta' dalgalarını yayar. Bu dalgaların salınımı alfa ve beta dalgalarına nazaran çok daha azdır. Uykunun derinleşmesi beyin dalgalarının daha da yavaşlamasına sebep olur.

Lakin REM uykusu ismi verilen ve süratli göz hareketleri manasına gelen kısımda beyin dalgaları uyanık bir insanınki kadar hızlanır. Bu durum gece uyuyan bir beşerde 3-5 defa başka safhalar halinde tekrarlanabilir. İnsanların uyurken göz kapaklarının altından gözlerinin hızlı bir formda sağa sola gidip gelmesi o kişinin Rem uykusunda olduğunu gösterir. REM safhası dışındaki uykularda hayal görülmez. Olağan bir uykuda ise hayalin görüldüğü bu kısım beş ile otuz dakika ortası sürer.

3. Gerilim nasıl hastalığa neden olur?



Gerilimin belli bir oranda olması hudut sistemimizin çalışması için gereklidir. Lakin belli bir dozajın üzerinde olan gerilim birçok hastalığa yol açmış oluyor.

Gerilimin beden üzerindeki yıkıcı tesirleri epeyce fazladır. Örneğin meşakkat, keder üzere hisler bedenin bağışıklık sistemini zayıflatarak hastalığa yakalanmasını kolaylaştırır.  Yaraların güzelleşmesini engellediği, kalp hastalıklarına neden olduğu ise bir gerçektir. Nitekim gerilim altındaki insanların kan örneklerine bakıldığında savunma sistemini gösteren T-lenfositlerinin faaliyetinde azalma olduğu görülmüştür. Hatta gerilimin Aids hastalığının bedende meydana getirdiği tesire bezer bir tesir bıraktığı düşünülmektedir.

Bunun sebebi gerilimin bedenin savunma sisteminde anahtar rol oynayan sitokinleri azaltmasıdır. Bu hususun üretimi azaldığında T-lenfositlerinin üretimi de azalmakta ve beden kendisini savunamayacak hale gelmektedir.

4. Musluktan akan su neden daima tıpkı istikamete döner?



Lavabodan akan su kuzey yarım kürede saat tarafında, güney yarım kürede ise saatin aykırısı tarafında döner. Bilim insanları 'coriolis kuvveti' dedikleri bu fiziki olayın dünyanın dönüş süratiyle ilgili olarak her iki yarım kürede de birbirinin zıttı hava akımlarının meydana gelmesiyle ilgili olduğunu düşünüyor.

Dünya kendi etrafında dönerken, sahip olduğu hal sebebiyle her yerdeki dönüş suratı tıpkı olmaz. Örneğin ekvatorda yaşayan bir insan dünya dönerken bir günde dünyanın çapı kadar (40.000 km) aralık katetmiş olur. Bu saatte 1670 kilometre eder. Lakin kutuplarda yaşayan insan ise dünyanın bu dönüşüyle sırf kendi etrafında dönmüş sayılır. Hava akımı da bunun üzere bölgelere nazaran farklılık gösterir. Kuzey yarım kürede saat tarafında, güney yarım kürede saat istikametinin aksine hareket etmesi de bu yüzdendir. Musluktan akan suyun da istikametinin buna nazaran değiştiği söylenmektedir.

5. Kan kırmızı olmasına karşın; damarlarımız neden mavidir?



Kanımız hücrelerde oksijeni terk edip, karbondioksiti alıp geri dönerken yani toplardamarlarımızda iken rengi koyu kırmızı hatta biraz mora yakındır. Damarlarımızın çeperleri ve kan hücreleri renksiz olduklarından, kanın rengini yahut renginin tonunu içinde oksijen olup olmaması tayin eder.

Damarlarımızın mavi renkte görünmesi, bedenimize gelen ışığın bir kısmının derimizde emilmesi, bir kısmının da yansıtılması ile ilgilidir. Derimizde mavi renk gibi yüksek güce sahip dalga uzunluğundaki ışıklar daha çok yansıtılıp gözümüze geldiği için damarlarımız mavi renkte görülür.

6. Sinekler öldüklerinde neden zıt dönerler?



Bir sineğin canlı olup olmadığını gösteren en değerli farklılık duruş formudur. Canlı sinekler duvarda, tavanda, pencerede aksi halde durabilirken meyyit sinekler ekseriyetle sırtüstü yatmış biçimde dururlar. 

Meyyit bir sineğin düz durabilmesi mümkün değildir. Zira bedenlerinin en ağır bölgesi üst kısmı yani kanat bölgesidir. Mevt nedeniyle bacakları yük taşıyamayacak duruma geldiği için ölen bir sinek yere düşerken bedeninin en ağır bölgesi yani sırt yere çarpacak halde düşer. Bedenin bu kısmı yüzey hacmi en geniş olan bölge olduğu için böcek sırtüstü düştüğü formda kalır. Lakin bedeninin yüksekliği genişliğinden daha büyük olan böcekler öldüklerinde vücutları yan olarak düşer.

7. Kaslarımıza neden kramp girer?



Ayak kaslarının neden durup dururken kasıldığını ve bir müddet sonra da gevşediğini açıklarken, öncelikle kasların kimyasal enerjiyi iş gücüne dönüştüren bir çeşit biyolojik makineler olduğunu söylemek gerekir. Kasların her hareketi için güç gerekir. Bu gücün kaynağı kandaki glikozdur. Glikoz, ayrışarak güç açığa çıkarır. Ortaya çıkan güç kas proteinleri tarafından hareket için kullanılır.

Lakin glikozun ayrışmasını sağlayan kimyasal tepki epeyce fazla ölçüde oksijen kullanımı gerektirir. Bu türlü büyük ölçüde oksijeni sağlamak kolay değildir. Burada kaslara verilen öbür bir yetenek devreye girer. Kaslar glikozu oksijenin yardımı olmadan laktik aside dönüştürmeye başlarlar. Gereken güç de bu süreç sonucunda ortaya çıkar. Lakin kasları çalıştırmanın da tıpkı makine kullanımı üzere bir hududu vardır. Bu hudut zorlandığında hareket etmek de zorlaşır. Bunun sebebi kasların kasılması sonucunda vakitle kas dokusunda laktik asit birikmesi ve çok ölçüde birikim olduğunda kasları yorarak kramplara yol açmasıdır.

8. Penguenler neden sağa sola yalpalayarak yürürler?



Penguenler tahminen de yeryüzünün en farklı hayvanlarından biridir. Kuluçka periyodunda yumurtayı müdafaa ve ısıtma vazifesi erkek penguendedir. Dişi penguen yumurtasını eşine emanet ederek vakit zaman 100 kilometreyi bulan uzaklıklara giderek yavrusu için kursağında besin depolar.
Yumurtanın çatlaması için gereken 4 aylık mühletin sonunda geri dönerek kursağında biriktirdiği besinle yeni doğan yavruyu besler. Bu sırada aylarca aç kalmış olan erkek penguen dişi penguenle yer değiştirerek uzun sürecek bir seyahate çıkar. Burada enteresan olan noktalardan biri penguenlerin kısacık bacaklarıyla bu kadar uzun arayı açlıktan ve yorgunluktan ölmeden nasıl tamamlayabildikleridir...

Penguenler bu bahiste son derece akılcı bir metot izlerler. Çok büyük gövdeli ve yürüyüşlerini zorlaştıracak kadar kısa bacaklara sahip olmaları nedeniyle fazla güç harcamayacakları bir yürüyüş metoduna muhtaçlıkları vardır. Şayet pratik bir usul uygulamazlarsa bu uzun yol kaçınılmaz vefat manasına gelecektir. Bu nedenle penguenler düz yürüyerek çok fazla güç kaybedeceklerine, sağa sola sallanarak, sarkaç gibisi değişik bir yürüyüş tarzı kullanırlar. Bu yürüyüş formunun değeri güç tasarrufunda yatmaktadır. Penguenler sağa ve sola gerçek adım atarak bacaklarının kısa olmasının gerektirdiği dezavantajı ortadan kaldırırlar. Bu biçimde kasların daha az yorulmasını sağlar, hatta her adımın sonunda başka adım için güç depolarlar.