Yunan Medeniyeti

Yunan Medeniyeti MÖ 3000 ortalarından MÖ 1200 yıllarına değin Girit’te bir medenilik bulunuyordu Bu kültür MÖ IIbinde özellikle Ege Bölgesi ve Boğazlar aracılığıyla Karadeniz’le, Balkanlar aracılığıyla Avrupa’yla, Anadolu aracılığıyla da Ön Asya ile ilişkideydi Girit’in öteki kültürlerle ilişkisi ticari amaçlıydı Girit’te MÖ 1400’lerden itibaren dıştan gelen istilalar sonucu bir gerileme görüldü Akaların Girit’i istilası 300 yıl sürdü sonra Dorların göçleri başladı Giritteki kültürün sona ermeye başladığı MÖ 1500’lerde Peleponnes kıyısında Argos’ta Miken kültürü ortaya çıktı Miken’de şehir devletleri tarafından yöneticilik edilen savaşçı bir toplum yaşıyordu Miken kültürü Girit’tekilerden farklıdır lakin bu kültürün etkilerini taşır Önce Girit sonradan Miken kültürleri yayılarak önem kazanıyordu fakat Yunan Tarihi ile bu kültürler arasında neredeyse hiç temas yoktur MÖ 13yy’dan 8yy’a değin geçen dönemde Girit ve Miken izleri yok oldu Dorlar kuzeyden güneye ilerleyip her şeyi kendi egemenlikleri altına alarak Aka ve Miken sülalelerinin izlerini değil ettiler Akalar ve İyonlar Ege Denizi’ni geçerek Anadolu kıyılarına kaçtılar ve burada kıyı baştan başa yerleşerek yeni İyon kentleri kurdular Mikenlerin deniz üzerinden Kıbrıs ile Güney Anadolu’dan Doğu Akdeniz kıyılarına dek ulaştıkları buralarda ortaya meydana çıkan Miken buluntularıyla belgelenmiştir (1) ​ MÖ 1000 ile 700 arası Yunan Ortaçağı’dır Bu dönemde Dorlar Yunanistan’da Aka Uygarlığının yıkıntıları üstüne şehir halkı devletleri kurdular Eski kabile teşkilatının yerini çok daha gelişmiş siyasal ve sosyal teşkilata sahip kent devletleri aldı Tekrar bu dönemde ırk sınıflara ayrıldı, soylular ortaya çıktı ve şehir devletlerini yöneten krallar aristokratlar göre devrildiler (2) Yunan Ortaçağı’nın sonlarına dürüst Akdeniz ve Karadeniz etrafında tarımsal ve idareli ihtiyaçları yerine getirmek için koloniler kuruldu Daha önceden Girit,Ege Adaları,Batı ve Güneybatı Anadolu kıyıları Yunanlılar kadar işgal edildiğinden kolonileri daha uzakta ülkelere kurdular Yunanlılar ilk zamanlarda ırklarını korumaya çalıştılar daha sonraki yıllarda yerlilerle ilişkileri artınca onlarla karıştılar Koloniler bir uçtan bir uca Yunan ticareti geniş bir alana yayıldı ve sanayi gelişti Yunan Ortaçağı’ndan sonra MÖ 7 ve 6yüzyıllar Arkaik Çağ diye adlandırılır Bu çağda Yunanistan’da en manâlı kent Atina’dır Attika halkı sosyal ve idareli yönden üç gruba ayrılır Büyük çiftlik sahipleri, tüccarlar ve sanayiciler ve küçük toprak sahibi köylüler Gitgide köylü toprakları elden çıktı ve Attika birkaç zenginin eline geçti MÖ 594593 yıllarında hükümetin başına geçen Solon’un sosyal,siyasal ve hesaplı reformları ihtiyaçları karşılıyordu Bu dönemde oluşturulan devlet teşkilatı Atina’da yüzyıllarca yaşadı Solon’dan sonraki yıllarda Peisistratos’un tiranlığı Atina’nın en aydınlık çağlarından biriydi Peisistratos asilzade sınıfı zayıflatıp, köylüyü korudu Döneminde ticaret gelişti Atina Solon’un reformları ve Peisistratos’un iç ve dış siyaseti doğru büyük gelişme gösterdi Arkaik dönemde ünü doğuya yayılan diğer enerjik şehir halkı olan Sparta 6 yüzyılın son yarısında Peleponnes birliğini kurdu Bu birlik gerektiği vakit toplanırdı Her kent devleti bir oya sahipti Sparta’da askeri şiddet ve polis teşkilatına dayanan bir baskı politikası uygulanıyordu ​ Yunan Tarihinin Herzamanki Çağı olan 5yüzyılda İran yaylasından Anadolu’da Kızılırmak’a dek uzanan Pers Krallığı’nın İyonya’ya saldırıları görülüyordu Lidya Kralı Kroisos ile yaptıkları savaşta kralı esir alıp Lidya Krallığı’nı yıktılar Lidya Anadolu’nun Batı kıyılarındaki Yunan şehirleri ile birlikte Pers Devletine katıldı Perslerin idare merkezleri Sardes ve Daskileion’du ve İyonya şehirleri de bu satraplıklara bağlandı Perslerin İyonya’yı işgaliyle İyonya’da öncelikle Miletos edinmek üzere ayaklanma baş gösterdi İyonyalılar Sardes’e kadar yürüyüp daha sonra Efesos’a değin çekildiler Atina İyonya’ya takviye yolladı İyonya ihtilaline sonraları Kayra,Likya ve Kıbrıs şehirleri de katıldı ve isyan hareketi yayıldı “Persler ayaklanmayı bastırdıktan sonra MÖ 493’te Kios, Lesbos ve Tenedos adalarını ellerine geçirdiler Öyle çok kenti daha işgal ederek isyana katılan kentleri yıkım ettiler Ayaklanmaya katılmayan Efesos ve Symria gibi kentler açık havada facia ve cezadan sadece Kyzikos kurtuldu (3) Darius 490 yılında İyonya ihtilaline 20 gemilik bir baskı gönderen Atina ile 5 gemi gönderen Eretria’yı cezalandırmak için Pers donanmasını önce İyonya’ya oradan da adalara sefere gönderdi Eretria ele geçtikten daha sonra Attika bölgesinin doğu kıyılarında Marathon Ovası’na çıkartma yapıldı Buradaki savaşı Atinalılar kazandı (4) Marathon savaşını Atinalıların kazanması Darius’u kızdırdı ve Yunanistan’a savaş açma kararı aldı Darius’un ölümünü izleyen yılda 483’te Kserkes’in ordusu Yunanistan’a sefere çıktı Orduda Hintliler, Doğulu Habeşler, Araplar, Lidyalılar, Bitinyalılar bulunuyordu 1207 parçalık donanmada o kadar fazla ulusun yardımıyla oluşturuldu (5) ​ Pers kara ordusu Trakya ve Makedonya üzerinden Kuzey Yunanistan Teselya’ya ve oradan Thermophia geçidine hiçbir direnişle karşılaşmadan vardı Deniz Filosu denizden orduya eşlik ediyordu Yunan donanması Persleri Artemision Burnu’nda yendi Pers ordusu karada savunmayı püskürtünce Yunan gemileri Attika bölgesini gözetmek için güneye çekildiler Persler Atina’ya girip Akropol’ü ele geçirdi ve kenti yakıp yıktılar MÖ 480’de Yunan donanması bozguna uğratılınca Kserkes Atina’yı terk etti Ertesi sene Atina tekrar yıkıma uğradı lakin Plataia ovasındaki savaşı Yunanlılar kazandı Bu zaferden sonra Persleri Anadolu içlerine sürerek Ege denizinden çıkartmaya çalıştılar Daha sonraki yıllarda Atina Pers tehlikesine aleyhinde AttikaDelos Deniz Birliği adlı siyasal bir birlik kuruldu MÖ 431404 yılları aralarında Yunanlıları iki büyük cepheye bölen Peleponnes savaşı Atinalılar ve Spartalılar aralarında oldu “413’te Sicilya seferi Atina için büyük bir yenilgiyle sonuçlandı 407 yılında Perslerle Spartalıların işbirliğinden nedeniyle Atinalı komutan Alkibiades 100 gemilik donanmayla Efesos limanına geçti Gemiler burada bozguna uğratılıp komutan Persler tarafından öldürüldü ( 6 ) Peleponnes savaşından daha sonra MÖ 4yüzyılda Persler Spartalılara yardımları karşılığında Anadolu kıyılarını egemenlikleri altına aldılar Anadolu şehirleri Perslerin öç almasından korkarak Sparta’dan takviye istediler Spartalılar bir ordu göndererek Perslere savaş duyuru ettiler MÖ 400’de savaşın sonunda Anadolu’daki Yunan şehirleri Perslere bırakıldı ​ MÖ 4yy kuzeyde bulunan Makedonyalılar Yunanlıları Perslere aleyhinde savaşa eğlence ettiler Makedonya kralı Filip’in bu teklifiyle savaş açıldı ama 330’daki ölümü üstüne oğlu İskender onun projesini gerçekleştirdi Hellenistik Tahsis olarak adlandırılan bu dönemde İskender Trakya’ya,Asya’ya ve Hindistan’a seferler düzenledi ve Anadolu, Doğu Akdeniz, Doğu İran ve Orta Asya ülkelerini zaptetti Fethettiği ülkelerde kurduğu şehirler Yunan kültürünü etrafa yayan merkezler oldu MÖ 323’te ölümünden sonradan İskender’in devleti krallıklara bölündü MÖ 275’te Batı Yunanlılar Romalıların egemenliğine geçti MÖ 279’da Kelt akınlarına rağmen Orta Yunan büyük kasaba devletleri birleşti ve Keltlere aleyhinde başarı kazandı MÖ 3yüzyıl sonlarında ve 2yüzyılda Romalılar ile Makedonyalılar arasındaki savaşlardan sonra Romalılar Makedonya, Yunanistan ve öteki Helenistik şehirleri egemenlikleri altına aldılar ​ *Notlar (1)Anadolu Medeniyetleri, C2, Yunan,Roma,Bizans TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul,1983 s:5 (2)Mansel,AM, Ege veYunan Tarihi, TTK Basımevi, Ankara,1983, s:97 (3)Anadolu Uygarlıkları, C2, Görsel Yayınlar, İstanbul 1982, s:317 (4)Anadolu Uygarlıkları, age, 317 (5)Heredot Tarihi, çev: Perihan Kutman,Özgürlük Yayınları, İstanbul,1973 s:277 ( 6 )Mansel,AM, age, s:336