Yunus Emre

Yunus Emre'nin 13 yüzyilin ortalarinda, Anadolu Sakarya irmagi cevresinde bir köyde dogdugu ve 14 yüzyilin ilk yarilarinda yine o civarda öldügü saniliyor Bazi kaynaklara göre egitimden yoksun (ummi), okuma yazma bilmeyen biriydi Kesinlikle bildigimiz; onun köy kökenli olusudur Yunus'un Türk dilini kullanmasi da bunu gösteriyor Cünkü:

O zamanlarda Anadolu sehir hayatinda ilim ve edebiyat dili olarak Arapca ve Farsca etkinligini sürdürüyordu

Yunus Emre, Anadoluda, Türk dilini harika bir sekilde kullanan ilk sair olmustur Siirlerinden anlasildigina göre;caginin din ve dünya bilgilerine hic de yabanci degildir Hatta, biraz Farsca ve Arapca bildigi ve böylece Islam kaynaklarindan uzak kalmadigi, büyük Mutasavvif Mevlana Celaleddin Rumi ile iliskisi bulundugu, dervis olarak tüm Önasyayi gezip dolastigi anlasilmaktadir

Yunus Emre, Islam aydinlik caglarinin bir harikasidir Eger, tek basina düsünülmezse; kendinden önceki veya cagdasi büyük düsünürler ile mutasavvif sairler zincirininkendine özgü son halkasi oldugu kolayca anlasilir





Prof Dr M Es'ad Cosan:


Yunus Emre gerçekten, baska edebiyatlari bilen kimselerin sözleriyle, benim kanaatim de çok net olarak öyle emsalsiz bir sairdir Türk diliyle dinî siir yazan sairlerin en büyüklerinden, en basta gelenlerindendir Yunus Emre Sadece bizim malimiz degildir, dünya kendisinin hayranidir Biliyorsunuz evvelki sene de Yunus Emre yili idi


Yunus Emre, çok derin fikirleri çok sade kaliplarla ifade edebilme kabiliyetine sahib bir kimsedir Emsalsiz bir lirizm ile, çok muazzam fikirleri çok kisa cümleler halinde, misralar halinde anlatabilen bir kimse Iftihar edecegimiz bir kimse


Ben Azerbaycan'a gittigim zaman, bana dediler ki: ''Bu Azerbaycan'in bir kasabasi var; istersen seni götürelim Oranin ahalisi Fuzûlî'nin hayranidir Hepsi Fuzûlî'nin anini bastan sona ezbere bilir, ezbere okur'' Bizim de saniyorum Yunus Emre'yi ezbere bilmemiz lâzim! Çünkü, her siiri ayri harikadir


Yunus Emre, çok meshurdur ama çok da mechuldür; hayati hakkinda çok sey bilinmiyor, kaynak yok Mezarinin bile nerde oldugu hakkinda millet hâlâ münakasa ediyor


Iki tane eseri var elimizde: Birisi Yunus Emre Divani; ötekisi de ErRisâletün Nushiyye Iki eserini biliyoruz Bu iki eserinden birincisi ani; o da bilimsel olarak nesri yapilamamis bir eserdir Ama, Kültür Bakanligi'nin nesrettigi Dr Mustafa Tatçi'nin Yunus Emre Divani, daha ileri bir çalisma; güzel Ondan önce de Yunus Emre ile ilgili çok nesirler yapildi, an nesredildi Bu nisbeten onlarin hepsinden daha öteye, ileri bir çizgiye gitmis; güzel, hosuma gitti


Yunus Emre'nin kendi elinden yazilmis bir an bize gelmemis Yunus Emre Divani denilen eserler de karsilastirildigi zaman, birbirlerinden çok farklari var Bunda olan onda yok, onda olan bunda yok E hangisi Yunus'un bu siirlerin? Belli degil


Hangi siir gerçekten Yunus'un diye bir meselemiz var; bunu tesbit etmemiz lâzim! Sizin bugün Yunus'un diye sevdiginiz, ezberlediginiz, dinlediginiz ilâhilerin bir kismi onun degildir meselâ Çünkü, bir kaç tane Yunus var Çok net, çok kesin, bütün ilim adamlarinca bilinen bir gerçek


Bir kere iki tane kesin Yunus var: Birisi, Mevlânâ Celâleddîni Rûmî'yi yetismis Yunus; ötekisi, Bursa'da Emir Sultan'a yetismis Yunus Birisi Mevlânâ'dan biraz genç; ötekisi Emir Sultan'dan biraz genç Emir Sultan'dan feyz almis, Emir Sultan'a bagli Bu ikinci Yunus daha ziyade, ''Sol cennetin irmaklari'' ''Kâbenin yollari bölük bölüktür'' gibi ilâhileri söyleyen Yâni bizim Yunus'un diye sevdigimiz siirlerin yüzde altmisi yetmisi Bursali Yunus'undur


Bursali Yunus'un Bursa'da kabri vardir ve çok magdur durumdadir Mahalle arasinda bir evin bahçesi arasinda kalmistir Ben Bursali arkadaslarimiza rica etmistim, ''Bulun, arayin!'' diye Buldular, resmini gönderdiler Söyle bir araliktan geçiliyor Kimse de, o Sol Cennetin Irmaklari'ni yazan Yunus'un orda yattiginin farkinda degil Bilseler, yigilacaklar oraya; ama, bilmiyorlar


Tabii, bu bizim vazifemiz Ilim, Kültür ve Sanat Vakfi olarak vazife ediniyoruz Bursa'ya gidecegiz Belediye baskani eger Çesme belediye baskani kadar yakinlik gösterirse bize; anlatacagiz, diyecegiz ki: ''Bu Yunus, çok büyük Yunus'lardan bir tanesidir Bunun etrafinin istimlâk edilmesi lâzim, türbesinin güzellestirilmesi lâzim!''


Bir Yunus o, Bursali Yunus Bir Yunus da, simdi belki Aksaray'a baglidir, idârî taksimati bilmiyorum Sivrihisar'li O Sivrihisar, Eskisehirliler üzülse de söylemek zorundayim Eskisehir'in Sivrihisar'i degil Kizilirmagin kenarinda ama, Eskisehir'deki Sivrihisar degil Hacibektas kasabasina çok yakin, Sivrihisar diye bir yer var Kizilirmagin kenarinda Kizilirmak, biliyorsunuz nerelerden dönüp, dolasip öyle gidiyor Karadeniz'e Bunu bir yazi ile, kitapla Refik Saygun anlatti Incelemeler yapti, oranin fotograflarini çekti ''Bu Sivrihisar'dadir Yunus!'' dedi ''Iste, Tapduk Emre'nin kabri var burda Iste Yunus'un kabri var burda'' dedi Kimse bunu dinlemedi ama, aslinda Yunus'un yeri orasi, kabri orada Onu da tabii, ihyâ etmek lâzim!


Ne zaman yasamis; belli degil Hangi tarihlerde ölmüs; belli degil Çünkü, bizim vakif kayitlarini, sicilleri; depolarda, koridorlarda ne ariyor diye vagonlarla Bulgaristan'a göndermisler Gelmisler Istanbulda ilgisiz ilgililer Koridorlarda bir takim evraki çok kalabalik görünce:


''Ne bunlar burda?''


''Efendim, bunlar arsiv belgeleri''


''Ne ise yarar?''


''Eski yazi''


''E, biz devrim yaptik, harfleri degistirdik Kim bunlari okuyacak?'' demisler Vagonlara yüklemisler


Ismail Hakki Konyali feryad etti, yazilar yazdi: ''Bunlar arsiv belgesidir, bunlar gönderilmez; çok kiymetli evraktir!'' diye ama, giti hepsi Avrupa'ya gitti, ve sâireye gitti Yâni kendi mâzîmizi koruyamiyoruz Yanginlar tahrib ediyor, kendimiz tahrib ediyoruz


Çanakkale'nin, Fatih Sultan Mehmed Han tarafindan yapilan kalesinin giris kapisindaki kitabeyi, oradaki askerî birligin basindaki bir üstegmen veya yüzbasi kazitmis Ne istedin o kitabeden, niye kazitiyorsun? Fatih'in kitabesi bu Hapsetmek lâzim! Kazitmis; simdi ara da bul, kitabe yok


Mezar taslari Londra'da satiliyormus Bizim mezarliklardan çalinan mezar taslari, kavuk sekli, tas sekli, yazisi itibariyle antika oldugu için Londra'da haraç mezat satiliyormus Müsteri buluyormus, oralara kaçiriliyormus Nasil ediyorlar artik, bilmiyorum


Onun için Yunus'un mezartasi yok Arsivler yok, belgeler yok Gölpinarli söylüyor, ben de gördüm: Haci Bektas kütüphanesinde bir yazmanin üst tarafinda, dogumu su, yasi su kadar, vefati su diye bir kayit var Ama kim yazmis oraya, nereye dayanarak yazmis, belli degil Diyorlar ki, iste 1320 yillarinda ölmüstür Belki dogru olabilir ama, kuvvetli bir belge degil


Bir tek kuvvetli belge var: Risâlei Nushiyye isimli eserini yazmis, sonunda tarih atmis Hicrî 707 tarihinde yazilmis; milâdî 13061307 ediyor Demek ki Osmanlilardan önce o sagmis Ötekiler, ilim adami olarak bizim yüzdeyüz kabul edecegimiz seyler degil


Yunus'un aninda incelemize göre; Yunus Emre evlenmis, çolugu çocugu var ''Allah bize de çoluk çocuk verdi'' diyor bir siirinde Anliyoruz ki, Yunus bekâr göçmemis; evli çoluk çocuk sahibi bir insan


Bir sair koca olmus Yâni yaslanmis Genç yasta degil, bayagi bir ihtiyarlamis oldugu belli


Seyh efendi diye çok hürmet etmisler kendisine, siirinden biliyoruz O kendisinden bahsederken, kendisini çok kötüleyerek söylüyor ama, biz anliyoruz ''Bana seyh diyorlar; nerde ben? Mertebem, çok fenayim'' diye söylüyor; ama ordan anliyoruz ki, seyh demisler Herkes hürmet ediyor, herkes elini öpüyor Hayatinda bu hürmeti görmüs


Ilim bakimindan; yüksek derecede dînî bilgileri kazanmis, usta bir âlim Öyle oduncu filân degil Ümmî, elifi ve sâireyi okumamis bir insan degil; çok büyük bir alim Eserlerinden de belli, kendisi de söylüyor Muhtemelen Konya'da tahsil etmis ve Sadreddini Konevî'nin fikirleri var, Abdülkerimi Ciylî'nin fikirleri var siirlerinde Onlar ayri bir konferans konusu, ince tasavvufî meseleler Çok büyük bilgisi var


Simdi, bu eski Yunus ile, Mevlânâ zamanina yakin Yunus ile, öteki Bursali Yunus arasinda yüz küsur yil zaman farki var Üslûb farki var Bu Yunus'un dili baska, Bursali Yunus'un dili baska Sip diye anlasilir; kullandigi kelimelerden ve üslûbundan hemen farkedilir Mevlânâ'ya çagdas Yunus baska, Bursali Yunus baska Ikisi ayri sahsiyet


Bursali Yunus, hiç falso yapmamis olan, siirlerinde kimseyi tedirgin edecek bir söz söylememis olan, müteserrî, müeddeb, âsik bir sâir Tam dört dörtlük potada bir insan


Gelelim eski Yunus'a Eski Yunus, cür'etli bir insan, iddiali söz söyleyen bir insan Nasil iddiali söz söylüyor?


Bir kez gönül yiktin ise,


O kildigin namaz degil!


''Bir kere bir kalb yiktiysan; senin kildigin namaz, namaz degil!'' diyor Seriat bu kadar siki degil Seriat biraz müsamahalidir ''O kusurdur, tamam kalb kirmasi bir kusurdur ama; öbür taraftaki namazi da, namazdir Ne yapalim, kusurlu bir müslüman Kusursuz insan olmaz'' diye düsünülür Ama, Yunus sert bir insan; öyle seylere pek razi gelemiyor, sapasaglam olsun istiyor ''Bir kez gönül yiktin ise; o kildigin namaz degil!'' diyor, defterden siliyor Eski Yunus sert, sertligiyle taniniyor


Sonra, biraz da Allah'a olan sevgisinden dolayi, bizim hürmet ettigimiz bazi seyleri de küçümser gibi bazi ifadeler kullaniyor; insanin yüregi agzina geliyor


Cennet cennet dedikleri,


Birkaç köskle birkaç hûri;


Isteyene var anlari,


Bana seni gerek seni!


Simdi bu çok cür'etli bir söz ama, sonu tatli baglandigi için bir sey de diyemiyoruz Allah'i o kadar çok seviyor ki, cenneti, hûriyi ve sâireyi de düsünmüyor


Bu da vardir Hattâ bizim Naksî tarikatinda vardir Çâr terk diyoruz biz Dört seyi terketmesi lâzim dervisin: Terki dünya, terki ukbâ, terki hestî, terki terk


Dünyayi defterden silecek, gönlünden çikartacak Ukbâyi defterden silecek, gönlünden çikartacak Ukbâda cennet var, hûriler vs var Terki hestî; varliktan geçecek, kendini yok edecek, fenâ makamina erecek Terki terk; bir de, terkettiklerini kafasinda tutup da, kendisine kibir gurur getirmeyecek, terkettiklerini de unutacak Yâni, ''Ben sunlari terkettim, ne büyük adamim!'' demeyecek


Bu bizim ilk Yunus da, acaba nasil bir Yunus? Böyle cenneti, hûrileri filân küçümsedigine göre Bir baska siiri de var, onun bestesi de çok hosuma gidiyor:


Milki bekàdan gelmisem,


Fânî cihani neylerem?


Ben dost cemâlin görmüsem,


Hûri cinâni neylerem?


''Öbür alemden geldim ben buraya; ben burayi ne yapayim? Ben cemâlullahi görmüsüm, Allah'i görmüsüm; hûrileri ne yapayim?'' diyor Bu da güzel bir siirdir Hicaz makaminda bestesi çok nefistir


Yunus böyle de, acaba Yunus çizgiden çikmis bir insan mi?


Hayir!


Iddiali olduguna göre, yoksa alevî mi bu adamcagiz?


Alevî degil! Bilimsel olarak onu da söylemek bizim vazifemiz Nerden isbat edebiliriz? Meselâ televizyonda çikacak karsimiza alevî babalari, dedeleri; ''Yunus alevî idi'' diyecekler

''Ahmed Yesevî alevî idi'' diyorlar Tamam, o zaman Hazreti Ali de alevî idi Kendisi netice itibariyle ama, senin bildigin alevî degil Alevîlik Hazreti Ali'yi sevmekse, biz de alevîyiz Hepimiz seviyoruz ama, yasantin nasil?


Simdi, surda bir sözü var eski Yunus'un:


Namaz kilmayana sen,


Müselmandir demegil,


Hergiz müselman olmaz,


Bagri dönmüstür tasa


Namaz kilmayana müslüman demiyor eski Yunus Sinirli ya, asabî mesrebli adamcagiz Namaz kilmadi mi, siliyor defterden Hani, kalb yikani defterden sildigi gibi, namaz kilmayani da siliyor Namaz kilmayanlar yandi Yunus kovalayacak sopayla (Hergiz müselman olmaz; bagri dönmüstür tasa) Hergiz, aslâ demek


Alevî kardeslerimiz sahabenin arasinda ayirim yaparlar; biz ayirim yapmayiz


(Ashâbî ken nücûmi) ''Benim ashabim yildizlar gibidir'' buyurmus Peygamber Efendimiz (bi eyyihim iktedeytüm ihtedeytüm) ''Hangisine sarilsaniz, hak yola, cennete gidersiniz'' buyurmus Biz ashaba dil uzatmiyoruz ''Ashaba dil uzatarak benim canimi sikmayin! Ashabim konusunda ileri geri konusup da, beni üzmeyin!'' buyuruyor Biz ashabin kendi aralarindaki meseleleri bahis konusu etmiyoruz


Ama onlarda tevellâ ve teberrâ var Yâni, Hazreti Ali Efendimiz'in dostlarini sevmek var, düsmanlarina düsman olmak var Bir takim sahabeyi defterden silmek var, aleyhinde konusmak var Eski Yunus'ta bunlar yok


Bunlari niçin anlatiyorum? Yunus'un gerçek çehresini herkes bilsin diye anlatiyorum Onu da surda, misaliyle isaretledim Onu da okuyayim da delilli olsun:


Isksiz adem dünyada,


Belli bilün yokdurur


Her biri bir nesneye,


Sevgüsi var âsikdur


Çalab'un dünyasinda,


Yüzbin türlü sevgü var


Kabul et kendözüne


Gör kangisi lâyiktir


''Dünyada herkes bir seyi sever Binbir türlü sevgi var dünyada Ama sen, bu sevgileri söyle bir göz önüne getir Bunlarin hangisi sana lâyiktir; seçme yap!'' diyor


Yâni, ''Rahman'i mi sevmek lâzim, seytani mi sevmek lâzim? Imani mi sevmek lâzim, sirki küfrü mü sevmek lâzim? Zulmü mü sevmek lâzim, adaleti mi sevmek lâzim? Herkes bir sey seviyor ama, sen kendine lâyik olani seç!'' diyor


Biri Rahmânir Rahîm,


Biri seytânir racîm


Anun yazugimuz di,


Sevgüye taallukdur


Dünyada Peygamberün,


Basina geldi bu isk


Tercemâni Cebrâil,


Ma'sûkasi Hàlik'dur


Yâni, ''Bu sevgi dedigimiz sey Hazreti Muhammed'in de basina geldi Bu askin tercümani Cebrâil AS'dir Rasûlüllah'in sevgilisi de Allah'tir'' diyor


Siirin besinci dörtlügünde:


Ömer ü Osman Ali,


Mustafâ yâranleri


Bu dördünün ulusi,


Ebû Bekri Siddîk'dur


Ebûbekir Siddîk'in en yüksek oldugunu düsünmek de, ehli sünnet akîdesidir Biliyorsunuz, ehli sünnet akîdesine göre, sahabei kirâmin efdali Ebûbekir Siddîk Efendimiz'dir Hilâfet de, fazîlet sirasina göredir Bizim kanaatimiz böyle ''Allah böyle takdir etmis; demek ki, bunda bir sebep vardir'' diye, biz böyle düsünüyoruz sünnî olarak


Ama alevî kardeslerimiz, ''En üstünü Ali idi Ötekiler haksizlik etti, gasb etti Hazreti Ali Efendimiz, Peygamber Efendimiz'in cenâze isleriyle mesgulken, orda politik entrikalarla kendilerini seçtirdiler'' demeye getiriyorlar


Yapmaz o insanlar! Diyelim ki, böyle haksizlik yapti Böyle insana Allah, Peygamber Efendimiz'in türbesinde yatmayi nasib etmez! Bu da benim özel delîlim


Peygamber efendimiz'in yanina herkes yatmadi; kabir arkadasi iki kisi var Kim? Iki kayinpederi Orda da zerâfet var; ikisinin de kizini aldi ya Peygamber Efendimiz Birisi Ebûbekir Siddîk, Hazreti Aise Anamiz'in babasi; ötekisi Ömerül Faruk, Hazreti Hafsa Validemiz'in babasi Yâni kayinpeder oluyor, baba oluyor Allah onlara nasib etmis, Peyggamber Efendimiz'in türbesinde durmayi


Efendimiz'in kabri surda Ebûbekir Siddîk Efendimiz'in kabri arkasinda Ömerül Faruk Efendimiz'in kabri yaninda Eskiden diyorlardi ki, ''Turna dizilisi gibi, birer metre geriye, birer metre saga kaymis durumdadir'' Öyle degil


Son yapilan kazilarda, türbenin duvarini yaparken; kibleye arkamizi dönüp, türbeye dogru teveccüh ettigimiz zaman, sag tarafta kalan yan duvarin tamirini yaparken, tamir edenler iki tane ayak görmüsler Hemen kapatmislar ve çok üzülmüsler ''Eyvah! Acaba Rasûlüllah'i mi rahatsiz ettik?'' diye Sonradan tarih kitaplarini karistirmislar Anlasilmis ki, Hazreti Ömer Efendimiz levent oldugu için, boylu poslu oldugu için sigmamis da, ayagi biraz uzamis oraya dogru Hazreti Ömer'in ayagi oldugu anlasilmis


Simdi, böyle bir kötülügü yapmis olsalardi, Allah onlara Peygamber Efendimiz'in yaninda, türbesinde, ayni odada bulunma serefine erdirmezdi Benim görüsüme göre Nasib etmezdi, kogardi onlari bilmem nereye Ne olursa olurlardi Orada defnedilmek nasib olmus; bu çok önemli bir sey


Bir de Hazreti Aise Validemiz'in rüyasi vardir Hazreti Aise Validemiz bir rüya görmüs Ebûbekir Efendimiz de rüya yorumlamayi seviyor Biraz o hususta mahareti taninmis Babasina diyor ki:


''Babacigim, bir rüya gördüm Gökten üç tane kamer, ay yere indi Benim hücreme geldiler, topraga daldilar Acaba bunun yorumu ne?''


''Kizim! Senin odana üç kisi defnedilecek Bunlar yeryüzünün en hayirli insanlaridir'' diyor


Peygamber Efendimiz vefat edince de kizina yanasiyor, diyor ki:


''Kizim, hani sen bir zaman bir rüya görmüstün ya, iste senin üç kamerinden bir tanesi budur ve en hayirlisi budur'' diyor


Peygamber Efendimiz oraya gömüldü Ikincisi kim? Ebûbekir Efendimiz Üçüncüsü kim? Ömer Efendimiz


Evet, Ömer Efendimiz sinirli bir insandi, eli kirbaçliydi Çarsiya pazara çikardi, belediye reisligi vardi Esnafi kontrol ederdi Kamçiyi kafasina indirirdi Ama Allah için yapardi, adaletliydi Sevmeyen olabilir, kizan olabilir ama Allah sevdi mi, baskasinin hiç önemi yok


Peygamber Efendimiz'e de bazi konularda, ''Yâ Rasûlallah, öyle yapmayalim!'' demis ve Hazreti Ömer'in itiraz ettigi sekilde vahiy inmis sonra Samimiyetle kanaatini söyleyen insan Dogruyu sevmek lâzim!


Bizim burda anlatmak istedigimiz bilimsel bir gerçektir, bir yanlisligi düzeltmektir Yunus Emre'lerin hiç birisi Bursalisi zâten degildir de, birinci Yunus da öyle seyhayna, yhani Ebûbekir ve Ömer Efendilerimize söven bir insan degildir Tevellâci ve teberrâci degildir Alevî degildir, sünnî akidesindedir Çok net Bu siiri onun için buraya koydum Iki dörtlügü daha var:


Alem fahri Muhammed,


Mi'râca agdugunda,


Çalab'dan diledigi,


Ümmetine azikdur


Yunus senin aybini,


Gözlegil ayrugi ko,


Kimesnenin aybina,


Sen bakmagil yazikdur


Sonunda da ahlâkî bir sey söylüyor: ''Ey Yunus!'' diyor kendisine ''Senin ayibini gözle sen! Kendi ayibina bak, kendini düzeltmege çalis! Ayrugi ko; yâni baskasinin ayibini arastirmakla mesgul olma, birak o isi! Kimsenin ayibina bakma; günahtir'' diyor Yazik, günah demek


Yunus Emre bir kere akide olarak isbat etmis oluyoruz, namazli niyazli bir insandi Sonra sahabei kirama hürmet eden bir insandi Ayeti kerimeleri bilen bir insandi Alevî kardeslerimiz de bu çizgiye gelsinler, bunun baska çaresi yoktur; çünkü, hak budur


Yunus'un tasavvufî anlayisini ayrica anlatmak lâzim ama, kisaca söyle anlatalim Bunu çok kimse bilmez Bilmedikleri için de Yunus'u anlayamazlar Yunus'un ne dedigini çok kimse anlayamaz, siirlerini dogru yorumlayamaz Siirlerini yorumlayan insanlara bakiyorum, tatli insanlar, güzel insanlar, sevimli insanlar, kendilerini de seviyorum; ama, Yunus'un siirini açiklamasi dogru degil! Yunus'un siirini anlamamis Benim anladigim bir takim konular var, noktalar var; açiyorum orayi, anladi mi, anlamamis


Yunus tasavvuf yönünden Ahmedi Yesevî ekolüne baglidir; bir Ikincisi, vahdeti vücud kanaatine sahibdir


Biliyorsunuz tasavvufta vahdeti vücud vardir Yâni, ''Mahlûkatin vücudu izâfîdir Varlik, Allah'in varligidir Gerisi havadir, bostur, yoktur'' demektir Vahdeti vücudu insan, lisedeki edebiyat kitaplarindan ögrenemez Vahdeti vücud ince bir konudur Dikkat etmezse insan, ayagi küfre kayar Kolay anlasilmaz, ince bir konudur Yâni, kulun kendi varligini yok bilmesi, Allah'in varliginin yegâne varlik oldugunu bilmesidir Yunus bu kanaattedir, vahdeti vücuda sâliktir


Biz meselâ, sahsen hangi ekoldeyiz? Biz vahdeti suhûd'a sâlikiz Bu Imami Rabbânî Efendimiz'in kanaatidir Diyor ki: ''Ben murakabelerimde, halvetimde, tasavvufî çalismalarimda çok çok defalar, bütün dikkatimi kullanarak meseleyi tekrar tekrar inceledim; vahdeti vücud yok, vahdeti suhud var!'' diyor Suhud ne demek? Allah'in varligina sahid her sey; bu sahidlerin birligi var Allah var, onun disinda yarattiklari mahlûkat var Muhiddini Arabî'nin dedigi gibi degil, vahdeti suhud var demis oluyor


Muhiddini Arabî'nin fikirlerine sahibdir Yunus Emre Bu da normal, anlasiliyor Çünkü, Muhiddini Arabî'nin kanaatinin, tasavvufî ekolünün Anadolu'da yayilmasina sebep olan Sadreddini Konevî, Konya'da uzun zaman hizmet etmistir Malatya'ya ve sâireye gitmistir Bu vahdeti vücud düsüncesini Anadolu'da yerlestiren odur Daha baska mutasavvif sairler vardir Mevlânâ da vahdeti vücuda müntesibdir


Haci Bayrami Velî'yi inceledi, Ethem Cebecioglu diye bir talebem vardi, simdi doçent Ilâhiyat'ta Ben emekli olduktan sonra ona sordum:


'

'Nasil, Hacibayrami Velî'yi inceledin mi?'' dedim


''Maalesef hocam, o da vahdeti vücudcu'' dedi


Maalesef demeye lüzum yoktur Vahdeti vücut, öyle maalesef denecek bir inanç degil ama, çok dikkatli olmak lâzim!


Muhterem kardeslerim! Insânin zâten seriati bilmeden tasavvufa dalmasi tehlikelidir Önce muhaddis olacak, müfessir olacak, fakîh olacak; ondan sonra tasavvufa girerse ayagi kaymaz Onlari bilmeden tasavvufa girerse, takliden birisinden duydugu sözü söyler, çok büyük tehlikelere düser


Ben bazen, tasavvuftan bahseden insanlarin kitaplarini okuyorum, gülüyorum Anlamiyorlar, yasamadiklari için Yasamadigi için bilmiyor konuyu, bilmedigi için de hariçten gazel okuyor


Eskiden gazinolar olurmus Gazelhâni olurmus, sahnesi olurmus Hanendesi, sâzendesi olurmus Içkiyi içince bazilari da cosarmis, hariçten gazel atarlarmis Oraya yazarlarmis, ''Hariçten gazel atmak yoktur'' diye


Yâni kimisi hariçten cosup da gazel atiyor Öyle degildir Bu isin sakasi, oyunu yoktur Burda hariçten gazel atmak insanin ayagini kaydirir, cehenneme düsürür O bakimdan meseleleri yasamak lâzim, onlarin haleti rûhiyesini anlamak lâzim!


Vahdeti vücud insanin seyri sülûkunda ve halvetinde bir duraktir Sonlara yakin bir duraktir O duraktan sonra baska duraklar vardir Kisaca böyle söyleyebilirim O duraga gelir insan O durak son durak degildir O duraktan daha ötedeki duraklara geldigi zaman insani kâmil olur


Yunus Emre'ye göre insanlar dört sinif Tabii, kâfirler de var Kâfirleri hiç nazari dikkate almiyor


(Ülâike kel'en'âmü belhüm edal) ''Onlar hayvanlar gibidir, onlardan da saskindir'' Hayvanlardan daha sasirmistir, kâfir oldugu için''


Haci Bektâsi Velî de bunu yaziyor Makàlât'inda Gayrimüslimleri, Allah'in varligini birligini anlayamamis olduklari için siralamaya almiyor, kayit dahi etmiyor


Mü'minler vardir Mü'minler dört siniftir:


1 Ehli seriat


2 Ehli tarîkat


3 Ehli ma'rifet


4 Ehli hakîkat


Simdi bu siramayi da kimse bilmiyor kimisi ma'rifeti öne aliyor, kimisi muhabbeti öne aliyor Ama Yunus'un ekolünde siralama böyledir Seriat kavmi, tarikat kavmi, ma'rifet kavmi Yâni, seriat ilkokuldur diyelim Tarikat, ortaokul ve lisedir Ma'rifet üniversitedir Hakîkat da, üstadliktir; yâni her seyi bitirip, ihtisas yapip da en yüksek pâyeye ulasmis olmaktir


Yunus seriat, tarikat, ma'rifet kelimelerini kullanir siirlerinde Bu mânâya kullanilir Danismend, fakih, sofî kelimelerini kullanir; bu tasnife göre kullanir Muhib kelimesini kullanir; asik demek Asik Yunus diye de söyler bazen Muhib diye de söyler Iste en yüksek olan da budur Onun için, kendisi de aski en ön plana almistir


Yunus'un felsefesi, Mevlânâ'nin zihniyetiyle aynidir Ikisi de tasavvufî mertebelerin siralanisinda, en yüksek makami ask makami olarak görmüslerdir Yunus bunu açikça söylüyor:


Yunus öldü diye selâ verilir,


Ölen hayvan imis, asiklar ölmez!


Asigin ölecegini bile kabul etmiyor ''Yunus öldü diyorlar; ölür mü hiç asik?'' diyor Hakîkaten ölmemistir Bak sana hâlâ konusuyoruz, yasiyor aramizda


Asktan söz etmistir Yunus Bastan sona aninin %80'i, 90'i ask üzerinedir Mevlânâ da öyledir Mevlânâ da biliyorsunuz Mesnevîye seyden basliyor:


Bisnev ez ney çün hikâyet mîküned,


Ez cüdâyîhâ sikâyet mîküned


''Dinle neyden kim hikâyet eyliyor; ayriliklardan sikâyet eyliyor'' diye basliyor Neyin bu yanik sedâsinin özüne, vatani aslîsine hasretin sebebiyle oldugunu sembolik olarak söylüyor Sonra da yapistiriyor söyleyecegi sözü:


Atesest in banki nâyu nîst bâd,


Her ki in âtes nedâred, nîst bâd


''Bu neyin içindeki atestir; üfürük degildir, yel degildir, atestir Kimin içinde bu ates yoksa, yok olsun be! Adam mi o?'' Beddua ediyor ''Içinde bu ask atesi olmayan yok olsun!'' diye söylüyor Yunus da öyledir, Mevlânâ da öyledir Haci Bektâsi Velî de öyledir O da ayni makamdan bahsediyor


Yunus'a göre, tasavvuf çok kiymetli bir ilimdir Erenler en yüksek insanlardir Bir siiri vardir ''Eve Dervisler Geldi'' diye Eve dervisler geldi diye dügün bayram ediyor, siir yazmis Gazel yazmis Sevgisini heyecanini ifade eden ilâhi yazmis Erenler en yüksek insanlardir


Evliyaya ugramaz ise yolun,


Göçtü kervan, kaldin daglar basinda!


der Yunus Onun erenlere saygisinin bir iki misalini vereyim:


Erenlerin nazari,


Topragi gevher eder


Erenler kademinde,


Toprak olasim gelir


''Erenlerin ayaginin topragi olmak istiyorum'' diyor


Sonra, dervislige medhiyeleri çoktur Ma'rifetullah yolu, askullaha, muhabbetullaha götüren egitim oldugu için, dervislik çok kiymetlidir Yunus'a göre Dervislik, Farsçada fakirlik demek Türkçe'de buna miskinlik de diyor Yunus Miskin Yunus dedigi, dervis Yunus demektir Yoksa Yunus miskin degildir, civa gibi bir insandir


Bu dervislik duragi,


Bir acaib durakdur


Dervis olan kisiye,


Evvel dirlik gerekdür


Çün anda dirlik ola,


Hak bile birlik ola


Varligi elden koyub,


Ere kulluk gerekdür


Diyor ki: ''Bu dervislik bir acaib yoldur Dervis olan kisiye evvelâ dirilik, hayat, yasam gerek Yâni, adam ölmüs olmayacak Itiyorsun, kakiyorsun, çimdikliyorsun, çivi batiriyorsun, igne batiriyorsun; kipirdamiyor Ölmüs Tamam, dervis olamaz! Çünkü, hayat yok Evvelâ dirlik olacak, canli olacak bir kere


Ikincisi: (Çün anda dirlik ola) Eger dervis olacak kimsede bir hayat varsa, (Hak ile birlik ola Varligi elden koyup, ere kulluk gerekdür) seyhe teslim olacak Erene, evliyaya kulluk edecek, iyi hizmet edecek ki, varligini benligini koyacak ki, terakkî edebilsin


Eger bir insanda varlik varsa Varlik nedir? Varlik; kibridir, gururudur, ilmidir, parasidir, mevkiidir, makamidir


Mevlânâ'nin karsisina zamanin beylerinden bir bey gelmis Mevlânâ, hiç konusmamis Böyle basi egik, elleri cübbesinin yeninde böyle durmus Karsisindaki bey, sultan, mevki makam sahibi insan; hiç iltifat etmiyor, böyle duruyor Adam durmus durmus, terlemis, kizarmis, bozarmis, demis ki:


'

'Efendim bana bir nasihat etseniz!''


O da ne kadar zalim olsa gene iyi insan ki, Mevlânâ'yi ziyaret ediyor, bir de nasihat istiyor


''Evlâdim, sana ben ne diyeyim? Seni Rahman sultan eylemis, sen seytana kulluk ediyorsun! Rahman seni sultan etmis, Rahman'a kulluk edecekken, seytana kulluk ediyorsun, seytana uyuyuyorsun; olur mu böyle sey? Halki sana ismarlamis, havale etmis bunlara sefkat eyle, hizmet eyle diye; sen onlara zulmediyorsun Ben sana ne diyeyim?'' diye adamcagiza öyle agir sözler söylemis ki, hüngür hüngür aglamis adam


Cesarete bak! Kimseye eyvallahi yok, hak sözü gümbür gümbür söylüyor


Varligi elden koyacak, mevki düsünmeyecek, makam düsünmeyecek, zengin oldugunu düsünmeyecek


Zenginin yürüsü bile baskadir Elini cebine koyar Yürüyüsünden anlarsin ki, bu adam zengindir Isterse çapaçul giysin, yürüyüsünden belli olur Dükkâna girisinden belli olur, fiati sorusundan belli olur Söyle ezile büzüle, ''Bunun fiati kaç acaba?'' filân derse; fakir, adamin parasi yok, tezgâhtardan korkuyor Ötekisi ''bunun parasi kaç?'' der, ''Begenmedim!'' der Kirk tanesine bakar, kirkbir tanesine bakar Özür dilemeden, pabuçlarin hepsi meydanda, çikar gider Hiç birisini almaz Zengin


Zenginin haleti rûhiyesi, mevki makam sahibinin halet i rûhiyesi Bir de ilim insana benlik verir ''Ben ki, söyleyim, böyleyim'' diye düsünür, o da benlik verir Bunlarin hepsini koyacak Varligin elden koyup çar terk dedigimiz terki dünyâ, terki ukbâ, terki hestî, terki terk ere kulluk edecek Bir kere su egitimini bir tamamlayacak!


Hani ne demis Aziz Mahmudu Hüdâî Hazretleri'ne, Üftâde Hazretleri?


Efendim ne olur beni dervis al, kabul et!


Evlâdim sen yapamazsin, kadiliga devam et! Bizim isimiz zordur


Efendim ne olur Tamam, yapmaga söz veriyorum, dervisiniz olayim!


E peki, o zaman ciger sat bakalim Bursa'nin sokaklarinda! Ciger


Eskiden ciger nasil satiliyor, böyle camekân mi var? Belediyenin istedigi sartlara uygun böyle satis yerleri mi var? Yok Sopaya cigerler takiliyor, arkadan kediler miyav miyav geliyor Adamin sirtinda ciger sopasi Sokaklarda bagiriyor Isteyene cigeri kesiyor, veriyor Yarim okka, bir okka, bilmem ne


Bursa'nin kadisi, konagi olan, ilmi irfani olan Aziz Mahmudu Hüdâî'ye ne diyor seyhi? ''Ciger sat evlâdim!'' diyor Niye? Nefsi ezilsin diye Satmis Çok güzel hizmet etmis, çok güzel tevâzu göstermis Is bittikten sonra, demis ki: ''Evlâdim, aferin! Basardin bu egitimi Hadi bakalim seni Istanbul'a vazifeli gönderiyorum Umarim ki, sultanlar atinin dizgininden tutar, önünden yaya yürür'' demis


Ve yürümüstür Sultan Ahmed dervisi olmustur Atinin dizginini tutmus ve önünden yürümüstür Evvelden de, sonrasini gösteriyor Allah evliyâsina


Kulluk eyle erene,


Sarkdan garbi görene!


Senden haber sorana,


Key miskinlik gerekdür


''Seyhe hizmet et ki, o sarki garbi görür'' Bak Bursa'da iken, Istanbul'da ilerde olacak hadiseleri keramet olarak haber vermis (Senden haber sorana, key miskinlik gerektir) Yâni, çok mütevâzi olacaksin, miskin olacaksin Öyle kibirli olmayacaksin


Miskin olagör bâri,


Benlikden irak yürü!


Gönlünde benlik olan,


Dervislikten irakdir


Eger mütevâzi olamazsan, içinde benlik varsa, o zaman dervislikten irak olursun


Hak eren, benim dedi


Varligin erde kodu


Erenlerin himmeti,


Yerden göge direkdir


Yine ereni, seyhi medhediyor


Bu dervislik beratin,


Okimadi müttiler


Kim ne biliser bunu,


Bir acaib varakdir


Varak, defter, yaprak demek ''Bu ilmi kadilar, müftüler okumadi Bu bir acaib ilimdir, acaib yapraktir Bunu bilmezler'' diyor


Gerçekten öyledir, aziz ve muhterem kardeslerim! Ilâhiyat Fakültesi profesörü olarak ilâhiyat hocalarini tanirim, Diyanet'ten müftüler, diyânet isleri baskanlari tanirim; tasavvufî terbiye baska seydir Ilâhiyatlarda okunmuyor, imamhatiplerde okunmuyor Insan alirsa aliyor, almazsa adam olamiyor


Ey Yunus ârif isen,


Anladim bildim deme!


Tut miskinlik etegin,


Âhir sana gerektir!


''Ey Yunus! Bildim filân diye, kibir gurur satma; miskinlik, mütevâzilik tarafini tut! Sana gerek olan budur'' Çünkü, Allah mütevâzi kullarini sever


Yunus'a göre danismend, ilim ögrenen, henüz daha hamdir Fakîh h harfi düsmüstür faki derler fikih bilen insan demektir Sonra sôfî, tarikat erbabi Girmis tarikata ama, girmek bitimek demek degil ki Nerde okuyorsun? Falanca fakültede Daha bitirmemis, dur bakalim! Ön kapidan mi çikacak, arka kapidan mi çikacak; diplomayi hangi dereceden alacak, ne olacak belli degil Ona da çatar zaman zaman ''Ey sôfî, sen söyle diyorsun, böyle diyorsun'' diye ona da çatar Yunus'umuz


Sevdigi insanlar ârif insanlardir, irfan ehli insanlardir, ma'rifet ehli insanlaridr Tevâzua çok önem verir, ahlâki hamîdeye çok deger verir ''Insanin ahlâki güzel olmadiktan sonra, sagi solu yikip yaktiktan sonra, kalb kirdiktan sonra kiymeti olmaz!'' diye söyler siirlerinde


Ve en yüksek makam da, asiklik makamidir Asik niçin asiktir? Müsahede makamina erdigi için asiktir Yâni, Allahu Teâlâ Hazretleri'ni müsahede zevkine, makamina, rütbesine ulasmis oldugu için, o güzelliin karsisinda mesttir Gözü ne cennet görür, ne hûri görür, ne baska mevkî makam görür O ask ile, her yaptigi isi Allah rizasi için yapar Ve dâimâ Allah'in rizasini gözetir


Söyledigi sözler dogrudur, katiliyorum Seriatin ahkâmi konusunda titizligini vurgulamak isterim


Allahu Teâlâ Hazretleri bizi ulûmu ser'iyyeye, dînî bilgilere kuvvetli bir sekilde âsinâ eylesin Dinini bilen müslümanlar olalim; bir Tasavvufî terbiye edidigimiz iç egitimini, vicdan egitimini, nefis terbiyesi islemini görmüs olalim! Sivriliklerden, sertliklerden, çirkinliklerden, ahlâkî zaaflardan içimizi yikamis, temizlemis olalim; iki


Allahu teâlâ Hazretleri bize ma'rifetini ihsân eylesin Irfan ehli eylesin Gözümüze müsâhedeyi nasib eylesin, gönlümüze askini, muhabbetini ihsan eylesin Sevdigi razi oldugu kullar olarak, onu seven kullar olarak, her yaptigi isi Allah askina yaparak yasamayi nasib eylesin Huzuruna da sevdigi razi oldugu bir kul olarak varmayi nasib eylesin Iki cihanda azîz ve bahtiyar olun Hepinizin dualarini beklerim Hepinize sevgilerimi, saygilarimi arz ederim


Esselâmü aleyküm ve rahmetullah!