Zaman diye bir kavram aslında hiç olmayabilir mi? Eğer zaman diye bir şey yoksa, bu hayatımızda neleri değiştirir?

Zamanın hakikaten var olup olmadığı sorusunun yanıtı çok açık üzere görünebilir. Vaktin varlığından kuşku etmemiz için bir sebep yok üzere gözüküyor. Lakin fizikteki gelişmeler, vaktin yokluğunun net bir ihtimal olduğunu ve bunun ciddiye alınması gerektiğini gösteriyor. Vaktin yokluğunu açıklamak biraz karmaşık olsa da, neyse ki vakit olmasa bile hayatımızda rastgele bir değişiklik olmuyor. Aşağıda, bilim insanı Sam Baron'un The Conversation'da yayınlanan makalesinden alınan dikkat cazibeli kısımları bulacaksınız. Bu makalede Baron, aslında vakit diye bir kavram olmayabileceğini lakin bunun bizim için bir sorun teşkil etmeyeceğini söylüyor.

Geçtiğimiz yüzyıl içerisinde cihanı açıklamak için epeyce başarılı iki fizikî teori kullanıldı: Genel görelilik ve kuantum mekaniği.

Kuantum mekaniği, inanılmaz derecede küçük parçacıklar ve parçacık etkileşimleri dünyasında işlerin nasıl çalıştığını açıklıyor. Genel görelilik ise, yerçekiminin ve objelerin nasıl hareket ettiğini genel bir halde tanımlıyor.

Her iki teori de kendi başlarına epey düzgün çalışıyor, lakin ikisinin birbiriyle çatıştığı düşünülüyor. Çatışmanın tam tabiatı tartışmalı olsa da, bilim insanları ekseriyetle her iki teorinin de yeni, daha genel bir teori ile değiştirilmesi gerektiği konusunda hemfikir.

Fizikçiler, her ikisinin de inanılmaz muvaffakiyetini yakalarken, genel görelilik ve kuantum mekaniğinin yerini alan bir "kuantum kütleçekimi" teorisi oluşturmak istiyorlar. Bu türlü bir teori, yerçekiminin genel imgesinin küçük parçacık ölçeğinde nasıl çalıştığını açıklayacak. Lakin bu teoriyi üretmek kolay değil.

İki teori ortasındaki çatışmayı aşmaya yönelik önerilen teorilerden biri sicim teorisidir. Sicim teorisi, parçacıkları 11 boyutta titreşen sicimlerle değiştirir.

Ancak sicim teorisinin karşılaştığı öbür bir zorluk bulunuyor. Sicim teorileri, geniş manada bizimkine benzeyen bir cihanı tanımlayan bir dizi model sunuyor ve hangi modelin yanlışsız olduğunu bulmak için deneylerle test edilebilecek net varsayımlarda bulunmuyor.

1980'lerde ve 1990'larda, birçok fizikçi sicim teorisinden şad kalmadı ve kuantum kütleçekimine bir dizi yeni matematiksel yaklaşım getirdi.

Bunlardan en dikkat çekenlerinden biri, uzay ve vaktin dokusunun son derece küçük ayrık kesimlerden yahut "döngülerden" oluşan bir ağdan yapıldığını öne süren döngü kuantum yerçekimidir. Döngü kuantum yerçekiminin dikkat cazip taraflarından birinin, vakti büsbütün ortadan kaldırıyor üzere görünmesi olduğunu söyleyebiliriz.

Döngü kuantum yerçekimi, vakti ortadan kaldıran tek teori de değil. Bir dizi öteki yaklaşım da, gerçekliğin temel bir istikameti olarak vakti ortadan kaldırıyor üzere görünüyor. Bu yüzden, kozmosu açıklamak için yeni bir fizikî teoriye muhtaçlığımız olduğunu ve bu teorinin vakti içermeyebileceğini biliyoruz.

Böyle bir teorinin hakikat olması, vaktin var olmadığı manasına da gelebilir. Lakin bu ihtimali açıklamak epey karmaşık ve vaktin varlığı konusunda neyi kastettiğimize de bağlı.

Fizik teorileri rastgele bir masa, sandalye yahut insan içermez ve tekrar de masaların, sandalyelerin ve insanların var olduğunu kabul ederiz. Zira bu türlü şeylerin fiziğin anlattığı düzeyden daha yüksek bir düzeyde var olduğunu varsayıyoruz. Örneğin masaların, kozmosta vızıldayan parçacıkların temel fiziğinden “ortaya çıktığını” söyleyebiliriz.

Ancak temel parçacıklardan bir masanın nasıl oluşturulabileceği konusunda epeyce yeterli bir fikre sahip olsak da, vaktin daha temel bir şeyden nasıl “ortaya çıkabileceği” hakkında hiçbir fikrimiz yok. Hasebiyle, vaktin nasıl ortaya çıktığına dair güzel bir açıklama bulamadıkça, vaktin var olduğunu kesin bir halde varsayamayız. Vakit hiçbir düzeyde mevcut olmayabilir. Sam Baron, Kristie Miller ve Jonathan Tallant'ın çalışmaları da bize bunu söylüyor.

Aslında vaktin hiçbir düzeyde olmadığını söylemek, hiçbir masa olmadığını söylemek üzeredir. Masaların olmadığı bir dünyada geçinmeye çalışmak güç olabilir, fakat vaktin olmadığı bir dünyada katiyetle çok daha fazla problemle karşılaşırız üzere görünüyor.

İnsanlar olarak tüm hayatımız vaktin etrafında inşa edilmiştir. Geçmiş hakkında bildiklerimizin ışığında geleceği planlıyoruz. İnsanları daha sonra azarlamak yahut cezalandırmak için geçmişteki aksiyonlarından ahlaki olarak sorumlu tutuyoruz. Öbür bir deyişle, geleceği değiştirecek hareketler planlayarak varlık üzerinde tesiri olan canlılar olduğumuza inanıyoruz.

Ancak, şayet gerçek manada bir gelecek yoksa, gelecekte bir değişiklik meydana getirmek için rastgele bir şey yapmanın manası olabilir mi? Geçmiş olmadığında ve gerçekleştirilen bir hareket geleceği değiştirmediğinde, birini geçmiş bir aksiyon için cezalandırmanın manası olabilir mi?

Zamanın olmadığının keşfi, tüm dünyayı neredeyse durma noktasına getirebilecek bir kavram olabilir. Yataktan çıkmak için hiçbir nedenimiz olmayabilir üzere gözüküyor. Neyse ki bizleri bu düzensizlikten kurtaran bir nokta var.

Fizik vakti ortadan kaldırabilirken, nedenselliğe şimdi dokunulmuş değil. Yani, bir şey hala öbür bir şeyi ortaya çıkarabilir.

Yani, hayatımızda çok fazla bir şey değişmez zira olaylardan sorumlu olma duygusu büsbütün nedensel tabirlerle tekrar oluşturulabilir. Vakit diye bir şey olmasa bile, yaptığımız şeyler bir tesire sahip olacaktır…