4. Sınıf Cümlenin Öğeleri

4 Derslik Cümlenin Öğeleri Nelerdir,




4 Sınıf Cümlenin Öğeleri Etkinlikleri,



CÜMLENİN ÖĞELERİ
Kelimelerin cümledeki görevlerine cümlenin öğreleri denir Bir cümlede üç değişiklik unsur bulunur
1 Yüklem: Cümlede yapılan işi, oluşu ya da eylemi bildiren kelimeye yüklem denir
Yüklem cümlenin esas öğelerinden biridir Çoğunlukla cümlenin sonunda bulunur
Annen sofrayı kurmaya hazırlandır (hazırlandı yüklem)
Cümlede Yüklemi Bulma Kuralı: Cümlede fiil ya da ek fiil olan sözcük ya da kelime grubu yüklem olur
Yüklemsi fiilimsi olan söz gruplarına cümlecik, yüklemi fiil olan söz gruplarına da temel cümlecik denir
Şebnem hemen şimdi koşarak bize geldi
ast cümlecik temel tümce
2 Özne: Yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan veya bir oluş içinde yer alan varlığa özne denir
Cümlede Özneyi Bulgu Kuralı: Cümledeki yükleme insanlar için kim, diğer varlıklar için ne soruları sorulduğunda cevap veren sözcük ya da sözcük grubu öznedir
Arkadaşın koştu (Kim koştu? arkadaşın )

Özne Çeşitleri:
a Hakiki Özne: Cümlede özne açık şekilde belirli oluyorsa hakiki öznedir
Dünya dönüyor (Kim dönüyor? dünya)
b Gizli Özne: Bir Takım cümlelerde özne bllirtilmez Böyle durumlarda özneyi yüklemin sonundaki eke bakarak buluruz
Eşyaları alanlar yerine bıraktılar (Bırakanlar kim? Onlar)
c Sözde Özne: Fiilen özne oladığı halde, özne gibi görünen kelimelerdir
Insanlar vapura doluştu (Kim doluştu? insanlar sözde özne)
3 Tümleç: Yüklemi tümleyen ya da kuvvetlendiren kelimelere tümleç denir
Serpil kitabı yırttı (Neyi yırttı? kitabı tümleç)

Tümleç Çeşitleri: Dörde ayrılır:

a Düz Tümleç: (Nesne) Öznenin yaptığı eylemden dorudan doğruya etkilenir
Ötede çocuk top oynuyor (Kim oynuyor? çocuk özne Ne oynuyor? top tümleç)
b Dolambaçlı Tümleç: (Nesne) Yüklemin anlamını yer, yön, kalma, çıkma, bakımından tamamlayan tümleçlerdir
Annem eve gidiyor (Nereye gidiyor? eve d tümleç)
c Zarf Tümleci: Yüklemin anlamını süre, yer, durum bakımından tamamlayan kelimelerdir
Akşam oradan geçerek eve gittim (oradan zarf tümleci eve d tümleç)
d Edat Tümleci: ile, (le), içinedatlarıyla birleşerek yüklemi tamamlayan laf öbekleridir
Özne ile yüklem arasındaki ilgeç tümleçleri ne, neden, ile, kim, içinsoruları getirilerek bulunur
Babamı görmek için meslek yerine gittim (kimi bakmak için? babamı görmek için ilgeç)

Yüklemlerine Göre Cümle Çeşitleri:

Yüklemlerin tarafından cümleler ikiye ayrılır:
a Fiil Cümlesi: Yüklemi fiil olan cümlelerdir
Sincap ağaca tırmandı
b Ad Cümlesi: Yüklemi ad soyundan olan cümlelerdir
İstanbul hoş bir şehirdir

Yapılarına Tarafından Cümleler

a Basit (yalın) Cümle: Yalnız tek bir düşünceyi anlatan laf dizisine kolay tümce denir
Işıklar paça parça âdeta ayaklarımızın dibinde sönüyordu
b Birleşik Tümce: Tamlayan ve tamlanan cümleciklerden kurulmuş laf dizisine birleşmiş tümce denir Bu tür cümlelerde, fiil ve ek fiil temel cümleyi, fiilimsi de yan cümleciği meydan getirir
Annem gelmeden bulaşıkları yıkamalıyız

c Sıralı Tümce: Aralarında anlam ilgisi olmayan egemen cümlelerin virgül ya da noktalı virgül yardımıyla birbirine bağlanmasından oluşan cimlelerdir
Ahali oyunları oynarken, eller dar, ayaklar canlı, başlar dikleşir ve insan sesi müziğe eşlik eder

d Alt Tümce: Anlamca aralarında alaka olan cümlelerin bağlaçlarla bağlanmasından oluşan cimlelerdir
Orta çeşmeden sağa dönüp ve ormana girince, güzel bir çiçek kokusu, buketi ile karşılaşırsınız fakat; bu sizi yanıltmasın
Dizilişlerine Tarafından Cümleler

A Kurallı Tümce: Yüklemi sonda olan cümlelerdir Bu çeşir cümleler kurala uygun kuruldukları için kurallı tümce diyoruz
Tarla, bolluk yüklü bahara motor sesleriyle uyandı
Seyhan, Sakarya, Tunca gayrı keyfince akmayacak
B Devrik Cümle: Yüklemi öncelikle veya ortada olan cümlelerdir Bu çeşir cümlelere devrik tümce diyoruz
Silkindi karanlığından pırıl pırıl sabahlara
Keyfince akmayacak gayrı Seyhan, Sakarya, Tunca

Alamlarına Kadar Cümle Çeşitleri

Yüklem anlamların göre cümleler beşe ayrılır
1 Olumlu Tümce: Eylemin yapıldığı ya da işin olduğunu gösteren cümlelerdir
Güneş akşamları erken batıyor

2 Olumsuz Cümle: İşin ve eylemin yapılmadığını belirten cümlelerdir Negatif cümle, fiil cümlelerindeki yüklemin sonuna meolumsuzluk eki şimdiki süre kipinin sonuna geldiğinde daralır mi, mı, mu, mühalini alır
Öğretmen efendi hiç şaşmaz Aysel nazik değildir

3 Ünlem Cümlesi: Mutluluk, nefret, şaşırma ve üzüntü gibi duyguları anlatan cümlelerdir
Vah vah, çok üzüldüm Aa, sen ne yapıyorsun?

4 Soru Cümlesi: Bir işin, eylemin olup olmadığını soran, içeriğini araştıran cümlerdir
Sana kim baktı? Hangi oyuncuyu gördün?

5 Durum Cümlesi: Bir işin yapılmasını, bir diğer işin yapılması şartına alt kılan cümlelerdir
Parayı alırsam, içten eve döneceğim

KELİME

Türkçe kelimeleri anlamlarına, yapılarına ve cümlede aldıkları görevlere kadar sınıflandırabiliriz Bu sınıflandırma aşağıdaki ŞEKLİ meydana getirir

1)Anlamları Bakımından
Ters Anlamlı Kelimeler
Eş Anlamlı Kelimeler
Eş Sesli Kelimeler
Zıt Anlamlı Kelimeler
Mecaz Manalı Kelimeler

2)Yapıları Bakımından

Kolay Kelimeler
Türemiş kelimeler Çekim ve yapım ekleri
Birleşik Kelimeler

3)Görevleri Bakımından

Isim Olan Kelimeler
Sıfat Olan Kelimeler
Zamir Olan Kelimeler
Zarf Olan Kelimeler
Edat Olan Kelimeler
Bağlaç Olan Kelimeler
Ünlem Olan Kelimeler
Fiil Olan Kelimeler
Fiilimsiler


ANLAMLARINA KADAR KELİMELER1 Ters Manalı Kelimeler: Amaç yönünden birbirinin karşıtı olan kelimelere ZIT (KARŞIT) ANLAMLI KELİMELER denir fazla az, zeki düşüncesiz, şiddet kolay, arkadaki ön, sağ sol
2 Benzeşen Sesli Kelimeler: Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları öbür olan kelimelere EŞ SESLİ (HOMONIM) KELİMELER denir

Gül, fazla sevdiğim bir çiçektir
Gül, sınıfımızın en çalışkan öğrencisidir
Anlatılan fıkraya cümbür cemaat güldü

3 Eş Anlamlı Kelimeler: YAzılış ve okunuşları öbür, anlamları aynı olan kelimelere BENZEŞEN ANLAMLI (EŞANLAMLI) KELİMELER denir nemli rutubetli, sor şiddet, okul mektep, öğretmen muallim

4 Terim Olan Kelimeler: Bilim, sanat, meslek ve teknik konularda bazı kavramları karşılayan kelimelere TERİM denir

Coğrafya terimi
Hukuk terimi
Geometri terimi
Matematik terimi
Edebiyat terimi
Müzik terimi
Ada, dağ, ova, deniz, göl, dere
Tüzük, kanun, dava, davacı, duruşma
Açı, kenar, köşegen, kare
Birleştirme, sonuç, eksi, artı, kalan, denklem
Raman, piyes, masal, öykü, denem, makale
Nota, solfej, türkü, şarkı


5 Mecaz Manalı Kelimeler: Kelimelerin tümce içinde, sözlük anlamlarından diğer anlamlarda kullanılmasına MECAZanlamı denir

Keçi ağaçların baş düşmanıdır
Keçi gibi birisin
Aslan, ormanların kralıdır
Ahmet Ali'yi gösterip: Aslana bak aslanadedi

6 Deyimler, Özdeyişler ve Atasözleri
1 Deyimler : Bir anlamı karşılamak nedeniyle, birdenbire çok kelimenin hakiki anlamı dışarıda kullanılarak oluşturdukları kalıplaşmış sözbirliğine DEYİM denir Kafası sinirlenmek, Gözünü budaktan esirgememek

2 Özdeyişler: Kim göre söylendiği belli olan, kısa ve özlü sözlere ATASÖZÜ (ÖZDEYIŞ) denir

Ben sporcunun akıllı, çevik, bununla birlikte ahlaklısını severim (Atatürk)
Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim (Cervantes)

3 Atasözleri: Söyleyeni belirli olmayan, toplumumuza mülk olmuş, kısa, veciz ve kalıplaşmış sözlere ATASÖZÜ denir

Akacak kan ilk önce durmaz
Manâsız çuval ayakta durmaz *