Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Açık Hece Nedir?
Kapalı Hece Nedir?
I Seslerin Birleşmesi: Türkçede sesler, ünlülerin açık havada yalnız olarak söylenemez, ünlüler ise tek başlarına söylenebilir Sesler tabi yanlamasına gelerek manalı ya da görevli dil birliklerini oluşturur Bu yaradılış, bir ünlü etrafında, kenetlenme, kaynaşma ve bütünleşme şeklinde gerçekleşir
II Hecelerin Yapısı: Ağzımızdan bir nefes hamlesi içinde meydana çıkan tek sese ya da ses grubundan oluşan ses birliklerine hece denir Bir kenetlenme, bir bütünleşme birliği olan heceler, kendi aralarında ayrıca aynı türden kaynaşmaya uğramaz Heceler zinciri sözcüğü oluşturur: odun, güneş, öğrenci
Ünsüzden sonra ünlü gelirse hece düzeni değişir: odunu odunu, güneşi güneşi
Hecenin temelini ünlü oluşturur Bir hecede bir ünlü bulunur Tek ünlüden oluşan hece azdır; tek ünsüzden oluşmuş hece ise hiç yoktur Ünsüzler, fakat ünlülerin yardımıyla hece kurar
Bir hecede, yalnız bir meşhur bulunur; iki meşhur benzer hecede yer alamaz Ama bir hecede ansızın fazla ünsüz yer alabilir
III Hece Çeşitleri: Yukarıdaki özellikler Türkçede iki çeşit hece oluşumunu ortaya çıkarmıştır: açık hece, kapalı hece
1 Açık Hece: Tek ünlüden oluşan (V ile gösterilir) veya meşhur ile biten (KV ile gösterilir) heceye açık hece adı verilir Buna kadar de iki daha alçak çeşidi vardır: o+na (V+KV) (V: vokal, ünlü; K: konsonant, ünsüz)
2 Kapalı Hece: Ünsüzle biten hecelere kapalı hece denir Meşhurünsüz sıralanışı ve düzenine kadar dört farklı biçimde gerçekleştiği görülür (gösterilme biçimleri: VK, VKK, KVK, KVKK): aynı (VK), daha aşağıtan (VKKKVK), kırkta (KVKK)
* Türkçede çift ünsüzler hece sonunda bir arada rast gele bulunmaz (KVKK) Sözgelimi zm ünsüz dizimi hece sonunda yer almaz; realizm gibi sözcükler bu nedenle tanıdık olmayan kökenlidir İncelendiğinde, pat diye fazla ünsüzün hece sonunda katılmak biçimlerinin şunlar olduğu görülür:
lç ölç lk birincil, kalk, silk lp alp lt daha alçak nç sevinç, güvenç, kıvanç nk denk, zonklamak nt yemin rç borç, sürç rk kırk, ark, kırk rp sarp rs pars, sars, arslan st üst, ast, dost şt hişt yt hayt
Bu ses bileşimlerine aykırı hece yapıları olan sözcükler Türkçe değildir: ekspres, disk… kapitalizm, Tanıdık Olmayan dillerden geçen seçme parça sözcüklerde bu durumlarda gerekirse araya ünlü eklenir: ritm ritim
Fazla önceleri Arapça ve Farsçadan alınmış hece sonlarındaki çift ünsüzlerin arasına ünlü eklenerek bu cins sözcükler iki heceli duruma getirilimiştir: devr görev, haps hapis, ömr ömür, hüzn üzüntü, fikr hafıza, ilm ilim, nutk nutuk
* Türkçede hece sonunda ikiz ünsüz bulunmaz Yabancı kökenli böyle sözcükler, ikiz ünsüzlerden biri düşürülerek Türkçede kullanıma girmiştir: hakk yargı, hiss his, aff affetme, zann zan
* Türkçede hece, dolayısıyla kelime başında iki ünsüz bulunmaz Türkçede uzun zamandır yer gri, grup, alışılmış, klavye, kravat, plan, program, skor, slayt, spor, step, tren, ekspres, elektrik sözcükleri tanıdık olmayan kökenlidir
Bu tür sözcükler ırk ağzında ünsüzler arasına genel olarak meşhur getirilerek söylenir: gıri, kıral, sipor Önceki dönemlerde girmiş olanlarda sözcüğün okunuşu ve yazılışı Türkçeye baştan sona dönüştürülmüştür: clup kulüp, groş kuruş, stasyon istasyon, stastik istatistik, Stambol İstanbul, stavroz istavroz, sto p istop (çocuk oyunu ve motorun durması), trompa tulumba
* Hecelerde duyulma gücünün en yüksek olduğu noktaya zirve adı verilir Duyulma yüksekliği ünlü üzerinde gerçekleşir Heceleri tek ünlüyle kurulduğu için Türkçe heceler tek dorukludur Fakat tanıdık olmayan dillerde hece başında ya da sonunda yer alan çift ünsüzler, tek hecenin, iki ünlü varmış gibi ses değeri taşımasına yol açar; bu durumda da çift irtifa ortaya çıkar: bronz, gram, film, kapitalizm, nötr
IV Hece Bölümü Kuralı: Her ünlü, kelime başında değilse, iki ünsüz aralarında yer alır Farklı hecelerde bile olsalar, iki ünlü sözcükte tabi yandan gelmez Bu bedenle şiir, şair, saat, taahhüt gibi sözcükler Türkçe kökenli değildir Ünsüz, defalarca kendinden sonra gelen ünlüye bağlanarak hece oluşturur Bu işleyiş sebebiyle, ilk hece dışında, her hece, ünsüzle başlar: açık, ifakat, uğultu, dörtte, örtmüş, senedız
Yabancı dilden alınan sözcüklerde ayrı hecelerde bile olsa iki ünlü alt yana geldiğinde, Türkçe hece işleyişine uydurmak için ünsüz türetildiği de olmuştur: zaif güçsüz, fiat fiyat, şampion kazanan, acaip ilginç, mai mavi, tualet tuvalet
San'at, vak'a gibi okuyuşlar, sözcüğün alındığı dile tarafından dürüst olsa bile Türkçe hece bölümü kuralına aykırıdır Diller kendi kurallarını işletir tekrar tekrar Ancak Müslümanların tanrısal kitabının adının Kur'lahza biçiminde okunuşu özel koşul kabul edilebilir; kaldı ancak halkın büyük çoğunluğu bu özel adı da Türkçe hece düzenine tarafından söylemektedir
Türkçe sözcükler eklerle genişler Ekler de, bağlandıkları sözcük ile yine Türkçenin hece bölümü kuralına tarafından birlik oluşturur: sobayı, odunu, girinti, boşalttılar
Bu birleşmekaynaşma şu biçimlerde olur:
a) Kapalı heceden sonra gelen ekler ünsüzle başlıyorsa, hece bölümünde değiştirme olmaz: yolcu yol cu, Türkten Türk deri
b) Kapalı heceye gelen ekler ünlü ile başlıyorsa, hecenin son ünsüzüyle kendi birincil hecesini yapar: üsttekiü üs tü , serpen ser pen , yırtıcı yır tı cı
c) Açık heceye gelen ekler ünsüzle başlıyorsa değişme olmaz: ülkenin ül ke nin, ordudan or du dan, dediler de di ler
d) Açık heceye meşhur ile başlayan bir ilave gelirse ünlü çatışması olur Çatışmanın giderilmesi için hece düşmesi, ses değişmesi ya da ses türemesi gerçekleşir: kahvealtı kah val tı, başlaan baş la yan
Not: Alaşım sözcükler satır sonunda bölünürken hecelemehece bölümü kuralına uyulur: ilkokul, cumartesi
V Ulama: Türkçe heceleme kuralı, sözcüklerin son hecesi ile bir sonraki sözcüğün birincil sesi aralarında da işler: ekmek al ilave me k al, imha etmek yo k et mek, afet emri yı kı m em ri
VI Kaynaşma: Alaşım sözcüklerde meşhur çatışması sonucu ses düşmesi olmuşsa kaynaşma gerçekleşir Bu tür sözcükler artık tek kelime olarak algılanır: sütlü+aş sütlaç,güllü+aş güllaç, Cuma+ertesi cumartesi, neaşlıca nasıl, ne+için ne için, bu+ö+ile böyle, o+ile böylece, şu+o+ile şöyle, kayınaşlıca kaynana, kayın+ata kaynata, (ne+edeyim nedeyim, ne+olur nolur)
VII Yer Değişim (Göçüşme): Sesletimi kolaylaştırmak için bitişik veya komşu sesler arasında yer değişiklik olur Ünsüz kümelenmeleri ve heceleme etkisiyle kimi yöre ağızlarında ve çocuk dilinde görülür: (Yakın göçüşme) kibrit, yalnış, yanlız, pehriz, kisme, eşki, torpak, çülmek, gölmek, sorna, öskürük, devriş, baryam, arvat, sorfa, İmzir (Uzakta göçüşme) reçel leçer, bulgur burgul *
Kapalı Hece Nedir?
I Seslerin Birleşmesi: Türkçede sesler, ünlülerin açık havada yalnız olarak söylenemez, ünlüler ise tek başlarına söylenebilir Sesler tabi yanlamasına gelerek manalı ya da görevli dil birliklerini oluşturur Bu yaradılış, bir ünlü etrafında, kenetlenme, kaynaşma ve bütünleşme şeklinde gerçekleşir
II Hecelerin Yapısı: Ağzımızdan bir nefes hamlesi içinde meydana çıkan tek sese ya da ses grubundan oluşan ses birliklerine hece denir Bir kenetlenme, bir bütünleşme birliği olan heceler, kendi aralarında ayrıca aynı türden kaynaşmaya uğramaz Heceler zinciri sözcüğü oluşturur: odun, güneş, öğrenci
Ünsüzden sonra ünlü gelirse hece düzeni değişir: odunu odunu, güneşi güneşi
Hecenin temelini ünlü oluşturur Bir hecede bir ünlü bulunur Tek ünlüden oluşan hece azdır; tek ünsüzden oluşmuş hece ise hiç yoktur Ünsüzler, fakat ünlülerin yardımıyla hece kurar
Bir hecede, yalnız bir meşhur bulunur; iki meşhur benzer hecede yer alamaz Ama bir hecede ansızın fazla ünsüz yer alabilir
III Hece Çeşitleri: Yukarıdaki özellikler Türkçede iki çeşit hece oluşumunu ortaya çıkarmıştır: açık hece, kapalı hece
1 Açık Hece: Tek ünlüden oluşan (V ile gösterilir) veya meşhur ile biten (KV ile gösterilir) heceye açık hece adı verilir Buna kadar de iki daha alçak çeşidi vardır: o+na (V+KV) (V: vokal, ünlü; K: konsonant, ünsüz)
2 Kapalı Hece: Ünsüzle biten hecelere kapalı hece denir Meşhurünsüz sıralanışı ve düzenine kadar dört farklı biçimde gerçekleştiği görülür (gösterilme biçimleri: VK, VKK, KVK, KVKK): aynı (VK), daha aşağıtan (VKKKVK), kırkta (KVKK)
* Türkçede çift ünsüzler hece sonunda bir arada rast gele bulunmaz (KVKK) Sözgelimi zm ünsüz dizimi hece sonunda yer almaz; realizm gibi sözcükler bu nedenle tanıdık olmayan kökenlidir İncelendiğinde, pat diye fazla ünsüzün hece sonunda katılmak biçimlerinin şunlar olduğu görülür:
lç ölç lk birincil, kalk, silk lp alp lt daha alçak nç sevinç, güvenç, kıvanç nk denk, zonklamak nt yemin rç borç, sürç rk kırk, ark, kırk rp sarp rs pars, sars, arslan st üst, ast, dost şt hişt yt hayt
Bu ses bileşimlerine aykırı hece yapıları olan sözcükler Türkçe değildir: ekspres, disk… kapitalizm, Tanıdık Olmayan dillerden geçen seçme parça sözcüklerde bu durumlarda gerekirse araya ünlü eklenir: ritm ritim
Fazla önceleri Arapça ve Farsçadan alınmış hece sonlarındaki çift ünsüzlerin arasına ünlü eklenerek bu cins sözcükler iki heceli duruma getirilimiştir: devr görev, haps hapis, ömr ömür, hüzn üzüntü, fikr hafıza, ilm ilim, nutk nutuk
* Türkçede hece sonunda ikiz ünsüz bulunmaz Yabancı kökenli böyle sözcükler, ikiz ünsüzlerden biri düşürülerek Türkçede kullanıma girmiştir: hakk yargı, hiss his, aff affetme, zann zan
* Türkçede hece, dolayısıyla kelime başında iki ünsüz bulunmaz Türkçede uzun zamandır yer gri, grup, alışılmış, klavye, kravat, plan, program, skor, slayt, spor, step, tren, ekspres, elektrik sözcükleri tanıdık olmayan kökenlidir
Bu tür sözcükler ırk ağzında ünsüzler arasına genel olarak meşhur getirilerek söylenir: gıri, kıral, sipor Önceki dönemlerde girmiş olanlarda sözcüğün okunuşu ve yazılışı Türkçeye baştan sona dönüştürülmüştür: clup kulüp, groş kuruş, stasyon istasyon, stastik istatistik, Stambol İstanbul, stavroz istavroz, sto p istop (çocuk oyunu ve motorun durması), trompa tulumba
* Hecelerde duyulma gücünün en yüksek olduğu noktaya zirve adı verilir Duyulma yüksekliği ünlü üzerinde gerçekleşir Heceleri tek ünlüyle kurulduğu için Türkçe heceler tek dorukludur Fakat tanıdık olmayan dillerde hece başında ya da sonunda yer alan çift ünsüzler, tek hecenin, iki ünlü varmış gibi ses değeri taşımasına yol açar; bu durumda da çift irtifa ortaya çıkar: bronz, gram, film, kapitalizm, nötr
IV Hece Bölümü Kuralı: Her ünlü, kelime başında değilse, iki ünsüz aralarında yer alır Farklı hecelerde bile olsalar, iki ünlü sözcükte tabi yandan gelmez Bu bedenle şiir, şair, saat, taahhüt gibi sözcükler Türkçe kökenli değildir Ünsüz, defalarca kendinden sonra gelen ünlüye bağlanarak hece oluşturur Bu işleyiş sebebiyle, ilk hece dışında, her hece, ünsüzle başlar: açık, ifakat, uğultu, dörtte, örtmüş, senedız
Yabancı dilden alınan sözcüklerde ayrı hecelerde bile olsa iki ünlü alt yana geldiğinde, Türkçe hece işleyişine uydurmak için ünsüz türetildiği de olmuştur: zaif güçsüz, fiat fiyat, şampion kazanan, acaip ilginç, mai mavi, tualet tuvalet
San'at, vak'a gibi okuyuşlar, sözcüğün alındığı dile tarafından dürüst olsa bile Türkçe hece bölümü kuralına aykırıdır Diller kendi kurallarını işletir tekrar tekrar Ancak Müslümanların tanrısal kitabının adının Kur'lahza biçiminde okunuşu özel koşul kabul edilebilir; kaldı ancak halkın büyük çoğunluğu bu özel adı da Türkçe hece düzenine tarafından söylemektedir
Türkçe sözcükler eklerle genişler Ekler de, bağlandıkları sözcük ile yine Türkçenin hece bölümü kuralına tarafından birlik oluşturur: sobayı, odunu, girinti, boşalttılar
Bu birleşmekaynaşma şu biçimlerde olur:
a) Kapalı heceden sonra gelen ekler ünsüzle başlıyorsa, hece bölümünde değiştirme olmaz: yolcu yol cu, Türkten Türk deri
b) Kapalı heceye gelen ekler ünlü ile başlıyorsa, hecenin son ünsüzüyle kendi birincil hecesini yapar: üsttekiü üs tü , serpen ser pen , yırtıcı yır tı cı
c) Açık heceye gelen ekler ünsüzle başlıyorsa değişme olmaz: ülkenin ül ke nin, ordudan or du dan, dediler de di ler
d) Açık heceye meşhur ile başlayan bir ilave gelirse ünlü çatışması olur Çatışmanın giderilmesi için hece düşmesi, ses değişmesi ya da ses türemesi gerçekleşir: kahvealtı kah val tı, başlaan baş la yan
Not: Alaşım sözcükler satır sonunda bölünürken hecelemehece bölümü kuralına uyulur: ilkokul, cumartesi
V Ulama: Türkçe heceleme kuralı, sözcüklerin son hecesi ile bir sonraki sözcüğün birincil sesi aralarında da işler: ekmek al ilave me k al, imha etmek yo k et mek, afet emri yı kı m em ri
VI Kaynaşma: Alaşım sözcüklerde meşhur çatışması sonucu ses düşmesi olmuşsa kaynaşma gerçekleşir Bu tür sözcükler artık tek kelime olarak algılanır: sütlü+aş sütlaç,güllü+aş güllaç, Cuma+ertesi cumartesi, neaşlıca nasıl, ne+için ne için, bu+ö+ile böyle, o+ile böylece, şu+o+ile şöyle, kayınaşlıca kaynana, kayın+ata kaynata, (ne+edeyim nedeyim, ne+olur nolur)
VII Yer Değişim (Göçüşme): Sesletimi kolaylaştırmak için bitişik veya komşu sesler arasında yer değişiklik olur Ünsüz kümelenmeleri ve heceleme etkisiyle kimi yöre ağızlarında ve çocuk dilinde görülür: (Yakın göçüşme) kibrit, yalnış, yanlız, pehriz, kisme, eşki, torpak, çülmek, gölmek, sorna, öskürük, devriş, baryam, arvat, sorfa, İmzir (Uzakta göçüşme) reçel leçer, bulgur burgul *
