Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
İki taraflı olarak söz edilmeye çalışılan durum; birtakım sistemik hastalık bulgularının ağız belirtileri olduğu ve ağız sıhhatinin ise dolaylı ya da direkt bir halde umumi sıhhat üzerinde tesirli olduğu halinde açıklanmaktadır (Barnett ve Hyman., 2006;137).
Ağız illetleri ve sistemik illetler arasında bulunan berlirgin bağ spesifik olarak neden sonuç ilgisini göstermez; bu iki durum baht ürünü olabileceği üzere umumî risk faktörlerine bağlı olarak da ortaya çıkabilmektedir. Aslında şaşırtıcı bir biçimde ağız sıhhatinin bir birey üzerindeki tesirleri ana karnından itibaren başlamaktadır. Örneğin; hamilelik devri gingivitisi yahut ileri peridodontitis üzere illetlerin erken veladet üzere istenmeyen sonuçlara yol açabildiği artık besbellilik kazanmıştır (Bobetsis., 2006; 137).
Bu tip erken doğan bebeklerin perinatal devirde vefat riskleri yüksektir ve neonatal periyotta ömürlerini sürdürenlerin ise nörogelişimsel, solunumsal, davranışsal, metabolik ve kardiyovasküler meseleler geliştirme riski bulunmaktadır (Bobetsis., 2006; 137).
Yeterli bir ağız hijyeninin eksikliği, periodontal bakterilerin bakteriyel biyofilm halinde birikimine yol açmaktadır. Bakteriler ve saldıkları virülans faktörler kan dolaşımına girerek sistemik iltihabi yanıtı tetiklemektedir. Periodontitisten kaynaklanan bakteri ve enflamatuar mediatörlerin fetal-plasental üniteye yerleşerek negatif tesir gösterdikleri varsayılmaktadır. Bu teoriye destek olarak kemirgenler üzerinde yapılan çalışmalarda, peridontal marazların daha düşük ağrlıklı fetüslere neden olduğu gösterilmiştir (Pitiphat ve ark., 2008; 36).
Periodontal marazların hamilelikte yol açtığı olumsuz sonuçlarla ilgili yapılan epidemiyolojik çalışmaların birçoğu periodontal marazlarla hamilelik komplikasyonları arasında ki bağlantıyı göstermiştir (Deppe ve ark., 2010;41, Rakota ve ark., 2010;81, Marin., 2005;32).
Toplumsal çalışmalar, periodontal illetlerin hamilelik komplikasyonlarının öncüsü olduğunu göstermiştir. Direkt münasebet açısından birtakım net olmayan bulgular olsa da, fetüsün anadan gelen oral bakterilerle teması sonucunda “periodontal patojenlere” karşı oluşan fetal IGM yanıtının “erken doğum” için göreceli olarak yüksek risk taşıdığı tabir edilmektedir. Fetal-plasental arayüzeyinde lokalize olan enflamatuar karşılığın doku yıkımına ve nihayetinde fetal gelişimi de etkilediği düşünülmektedir (Bobetsis., 2006; 137).
Diyabet, gingivitis ve periodontitis için bir risk faktörüdür. Periodontal marazların glisemik denetime olan tesirini değerlendirebilmek için çok sayıda çalışma yürütülmüştür. Birtakım çalışmalarda, periodontal tedavi sonrası glisemik denetimde sarih bir gelişme olurken başkalarında rastgele bir değişiklik olmadığı tabir edilmiştir (Mealay., 2006;137).
Diyabetik hastaların periodontal terapilere olan glisemik karşılığı oldukça farklılık göstermektedir. Diyabet ve periodontal marazların birbirlerini tetikledikleri için eş devirli olarak denetim altına alınmları gerekmektedir (Nagasawa ve ark., 2010;49).
Sistemik enflamasyon insulin direncini artırmaktadır. Kronik periodontal iltihaplar insülin direncini artırma potansiyeline sahip oldukları için glisemik denetimi güçleştirirler. Buna ilaveten, bilhassa diyabetik hastalarda görülen, ileri glikasyon son eserlerinin birikimi periodontal patojenlere karşı oluşan immunoenflamatuar yanıtın şiddetini artırma potansiyeline sahiptir (Demmer ve Desvarieux., 2006;137).
Enflame olmuş periodonsiyum enflamatuar sitokinleri, LPS ve bakterileri sistemik dolaşıma salmaya başlar ve sonrasında bu salınan hususlar aterosklerosizin ilerlemesine neden olarak kan koagülasyonunu, trombositleri ve prostoglandin sentezini etkilemekte ve sonuçta felç başlangıcına ekte bulunmaktadırlar. Yapılan bir vaka-kontrol çalışmasında serebral enfarktüslü 50 yaş altı 40 hastanın ağız-diş sıhhati durumu popülasyondan rastgele seçilen 40 bireyle karşılaştırılmıştır. Yekun indekste ve panoromik kıymetlendirme sonrasında sereberal enfarktüslü hastaların denetim öbeğinde ki bireylere nazaran daha makûs ağız hijyenine sahip oldukları görülmüştür (Syrjanen ve ark., 1989; 225).
Ağız içindeki bakteriler ve zararlı ajanlar, ehil ölçüdeki tükürükle ağızdan yıkanarak temizlenir ve daha sonra yutulurlar. Bununla birlikte, münhasıran tükürük akışı azalmış bireylerde, üst ve alt teneffüs yolu enfeksiyonlarına sebep olan gram negatif bakterilerin, ağız içinde büyük orantıda artıkları belirlenmiştir. Tüm sağlıklı bireylerin yaklaşık yarısı, uyku esnasında tükürüklerinin çok az ölçüsünü akciğerlerine çekerler. Sonuç olarak; zayıf ağız hijyeninin sebep olduğu artan gram negatif bakteri sayısı ve azalan tükürük akışı üzere bakteri yükünü arttıran faktörler, pnömoni (zatüre) riskini arttırabilir (Marik., 2001;344).
Bu durum, vücut direncinin düştüğü “Domuz Gribi” üzere hastalıklarda, münhasıran ağız bakteri sayısını düşürmeye yada denetim etmeye yönelik olarak hastalara önerilen “tuzlu-karbonatlı su gargarası” süreci ile örtüşmektedir. Bu tip hastalarda mümkün irtihal vakaları, “akciğer enfeksiyonları” ile oluştuğundan, bilhassa bakımsız ağızlarda, akciğerlere sızması olası patojen bakteri sayısının denetimini bu halde sağlamak yoluna gidilmektedir. Bakteriyel pnömoninin en sık görülen hali orofarengeal floranın alt solumun yoluna asipire edilmesiyle gerçekleşir. Orofarengeal floranın eliminasyonu sağlayan konak savunmasının çökmesi durumunda mikroorganizmalar çoğalarak doku hasarına neden olmaktadır (Craven ve ark., 1990; 91).
Birçok patojenin aspire edilmeden evvel birinci olarak farengeal mukoza yahut ağız boşluğu yüzeylerinde kolonize olması kuvvetle mümkündür. Bu patojenler dış bir kaynaktan yahut antibiyotik tedavisi sonrasında sıradan oral floranın gelişmesi sonucunda kolonize olabilmektedir. Streptococcus pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae ve Haemophilus influenzae üzere umum potansiyel teneffüs patojenleri, orofarenks yerinde kolonize olarak alt teneffüs yoluna aspire olabilirler (Cunha., 1986; 22).
Sıradan ağız florasını oluşturan A.actinomycetemcomitanlar, P. gingivalis ve Fusobacterium üzere anearoblar da alt teneffüs yollarına aspire olarak pnömöniye sebep olabilirler (Fiddian-Green ve Baker., 1991;19).
İndirekt tesir (beslenme güçlüğü, uyku meseleleri ve konuşma zorlukları) Ağız sıhhati umum sıhhatin bir kesimidir ve fonksiyonel, fizikososyal ve ekonomik boyutlarıyla ölçülen hayat kalitesi ve huzurun temelidir. Diyet, beslenme, uyku, psikososyal durum, toplumsal alaka, mektep ve iş; ağız ve diş illetlerinden etkilenebilmektedir. Oral ve kranisofasiyal illetler ve rahatsızlıklar besinlerin ısırılması, çiğnenmesi ve yutulmasını aksatmakta ve besin seçimini sınırlayarak ehliyetsiz beslenmeye neden olmaktadır. Bu durumlar; temporomandibular rahatsızlıklar, protez yenilemelerinin fonksiyonel sınırlamaları ve tat alma duyusunda ki değişiklikler halinde özetlenebilir. Orofasiyal ağrı, tedavi edilmemiş ağız ve diş sorunlarının semptomudur ve bu durum tek başına ömür kalitesini azaltabilecek temel bir etkendir. Yeniden bu durum, uyku yoksunluğu, depresyon ve birçok olumsuz psikososyal durumla da ilintili bulunmuştur. Diş çürükleri dolaylı olarak bireyin beslenmesini etkileyebilmektedir. Süratli gelişen diş çürükleri aktif bir çiğnemeyi zorlaştırarak beslenmeyi olumsuz cihette etkileyebilirler. Sonuç; gayrikâfi beslenmeye bağlı süratli kilo kaybı ve umumi sıhhat sıkıntılarının oluşumudur. Ehliyetsiz ağız sıhhati ve diş kaybı, yetişkinlerde çiğneme kaybına yol açmakta ve azık seçimlerinde sınırlamalar getirebilmektedir. Dolaysıyla hiç bir doğal dişe sahip olmayan bir bireyde, lifli azıkların, proteinlerin, kalsiyumun ve C vitaminin alımında azalma meydana gelebilmektedir. Besin olarak bu eserlerin alınımının azalması, biyokimyasal markerlarının azalmasıyla ilşkilendirilmiştir ( Steeles ve ark., 1998, Krall ve ark., 1998;129, Griep ve ark.,2000;55).
Çok sayıda çalışma diş kayıplarının nitelik olarak daha kalitesiz beslenmeye yol açtığını ortaya koymuştur. Örneğin; Amerikalı emekli erlerde (Chauncey ve ark., 1984;34),
Kanadalılarda (Brodeur ve ark., 1993:70), ve Finlilerde (Ranta ve ark., 1987;3) yapılan çalışmalar dişlerini kaybetmiş bireylerin eksiksiz dişlere sahip kişilere nazaran daha yumuşak, kolay çiğnenebilir, daha az lif içeren ve besin kıymeti düşük azıkları tercih ettiklerini ortaya koymuştur. Bireyler besin seçenekleri kısıtlanmaya itildiklerinde ve seçilen besinlerin optimal besinsel kıymetten uzak olması sonucu hayat kalitesi açık halde ıstırap çekmektedir. Mesela bu bireyler liften güçlü azıklar ve sebzelerden yardım alınarak yapılan ve “günde 5 kez” olarak tanımlanan diyet tekliflerine ayak uydurmakta büyük güçlük çekerler. Yaşlılarda dişsizlik ve zayıf ağız sıhhati berlirgin bir formda kilo kaybına neden olarak bütün sıhhati etkileyebilir (Blaum ve ark., 1995;50, Ritchie ve ark., 200, Sullivan ve ark., 1993;41)
Wayler ve arkadaşlarının (1982;37) çeşitli seviyelerde diş kayıpları olan emekli erlerde yaptıkları bir çalışma, şiddetli dişsizlik yaşayan bireylerde farklı seviylerde tat alma, dokunma, çiğneme rahatlığının hissetme ve sindirme sıklığı üzere durumların negative tarafta etkilendiğini ortaya koymuştur. Öte yandan protetik tedavi yapılmış bireylerde yapılan çalışmalar tedavi sonrası çiğneme kabiliyetinin geliştiğini gelgelelim çiğneme performansının klinik ölçümünde besbelli bir değişiklik olmadığını rapor etmiştir. (van der Bilt ve ark., 1994; 73).
Hem dental hem de sistemik marazlar iştah ve beslenme yetisini besbelli formda etkileyerek sıhhat ve afiyetten ödün verilmesine yol açabilmektedir. Yaşlı popülasyonda tasarrufu artan ilaçlar ve kronik illetlerin tesiri münhasıran zayıf yaşlılar arasında aşikardır. (Ship et al. 1996).
Birleşik devletlerde geriatrik bireylerin yüzde 50’sinde yeme ve yutma sorunlarıyla kontaklı olarak zayıf beslenme gözlenmiştir. (Keller, 1993; 41).
Öte yandan, hastane ve hane bakımına muhtaç hastalarda yapılan çalışmalar; zayıf ağız sıhhatinin ve çiğneme meselelerinin düşük vücut kütle indeksi ve istem dışı kilo kaybına yol açtığını göstermiştir. Bu durumun devamlılığında ise morbidite ve mevt nispetlerinde bariz bir artış olduğu bildirilmiştir (Mojon ve ark.,1999; 28, Sulliban ve ark., 1993; 41).
Diş kayıplarının ve sonrasında yapılan protezleri değerlendirebilmek için yiyeceklerin farkındalığı, beslenebilme kabiliyeti ve yenilenlerle tatmin olabilme üzere ferdi ölçümler kullanılmaktadır. Bu çalışmalar diş kaybı arttıkça yeme kabiliyetinin azaldığını ve yapılan protetik süreçlerin bu durumu kompanse etmediğini ortaya koymuştur )Hildebrandt ve ark., 1997; 77, Slade ve ark., 1996;41, Wayler ve ark., 1984; 39). Ağız sorunlarına bağlı oluşan uyku sorunları çoğunlukla kronik ağrıyla ilintilidir ve direkt yada dolaylı bir formda ağrı ve uykusuzluk depresyona bağlı olarak şiddetlenebilmektedir. Gilbert ve arkadaşlarının Florida eyaletinde yaptıkları bir çalışmada popülasyonun yüzde 3’ünün dental sorunlara bağlı olarak rahat bir uyku geçiremedikleri rapor etmiştir. Kanada çalışmalarında Locker ve Grushka (Locker ve Grushka, 1987; 66) akut yahut kronik dental meseleye sahip bireylerin yüzde 14.2’sinin uyku bozukluğu çektiğini ve bu kümenin bütün popülasyonun yüzde 5.5’ini oluşturuduğunu rapor etmişlerdir. Evlatları acil diş tedavisi gören ebeveynlerden alınan haberlere nazaran evlatların yüzde 32’sinin mektep, yüzde 50’sinin uyku ve yüzde 86’sının da beslenmeyle ilgili güçlükler çektiği belirtilmiştir (Edelstein ve ark., 2006;28). Acs ve arkadaşları(Acs ce ark., 1992; 14)
Ddüşük gelirli topluluklarda yaptıkları çalışmada erken periyot evlat çürükleriyle gelişme güçlüğü arasında münasebet olduğunu rapor etmişlerdir. Vücut ölçümleri ve kan testi sonuçları gayrikâfi beslenmenin göstergelerinin şiddetli erken devir çürükleriyle çok yakın ilişkli olduğunu göstermektedir ve bu durum demir eksikliği anemisini akla getirmektedir (Clarke ve ark., 2006,28).
Bu raporlar ve öbürleri erken periyot çocukluk çürüklerinin ve tedavisinin evlat gelişimine olan tesirini beslenme güçlüğü, uyku,ruhsal durum ve dikkat üzere faktörler açısından ilgi gösterilmesi tarafında harekete geçirmektedir. Erken periyot evlat çürükleri evlatların fizikî, emosyonel ve entellektüel özelliklerini tesir etmektedir. Diş çürüklerinden kaynaklanan aralıklı ağrıların erken yaşlarda yaklaşık yüzde 20 nispetinde mektep öncesi evladı etkilediği artık bilinmektedir (Edelstein ve ark., 2006; 28, Clarke ve ark., 2006; 28, Siegal ve ark., 2004; 26).
