Akarsu İle İlgili Bilgiler

Akarsular
Akarsular hakkında bilgi
Akarsular nasıl oluşur
Akarsu nedir


Yağışlarla yeryuzune duşen ve kaynaklarından cıkıp yaptıkları bir yatak icerisinde bir araya gelerek bir denize ya da bir gole dokulen sulara akarsu denir ufak akarsulara dere, daha buyuğune cay denir dere ve cayların birleşmesinden oluşan akarsulara ırmak, ırmakların daha buyuğune nehir denir

akarsular denizlere ya da gollere dokuldukleri gibi, step veya collerden gecerken denize kadar ulaşamadan buharlaşma, sızma ile sularını kaybederek yok olurlar ya da bir bataklıkta sona ererler

akarsuların akımları, yağışlara, kar ve buzların erime suratlerine, buharlaşmaya, arazinin eğilim haline gore farklı bicimler gosterir buna akarsu diyeti denir

akarsuların insanlar ustune buyuk tesirleri vardır kurak bolgelerden tarlaları sulama işine yaradığı gibi balık avlamaya, gidiş geliş yolu olarak hizmet gormeye, su kuvvetinden faydalanarak elektrik elde etmeye yararlar

Yeryuzunu şekillendiren dış kuvvetler arasında en onemlisi akarsulardır Bir akarsuyun doğduğu yere akarsu kaynağı,denize yada gole dokulduğu yere akarsu ağzı denir Bu iki nokta arasında akarsuyun cığırı uzanır Kaynak kısmına yukarı cığır,ağız kısmına aşağı cığır,ikisi arasında kalan bolume orta cığır denir Akarsuyun Havzası:Bir akarsuyun kolları ile birlikte beslendiği ve sularını boşalttığı bolgeye denir Bu alana akarsuyun beslenme alanı veya su toplama alanı denilmektedir Akarsu havzasının buyukluğu, akarsuyun buyukluğune,gectiği iklim bolgelerinin yağış ozelliklerine ve yerşekillerine bağlıdır Guney Amerika da Amazon nehri dunyanın en geniş akarsu havzasına sahiptir

Acık Havza: Bir akarsuyun sularını denize yada bir okyanusa ulaştırmasıdır
Kapalı Havza :Bir akarsuyun sularını denize ulaştırmayıp,bir golde sona ermesi yada kurak bolgelerde kurumasıdır Kapalı havza oluşumunda iklim ozellikleri ve yer şekilleri başlıca etmenlerdir Dunyanın en buyuk kapalı havzaları Orta Asya ve Kuzey Afrika'nın icidir Orta Asya'da kapalı havza oluşumunda yerşekilleri etkili olurken,Kuzey Afrika'da kuraklıktır Turkiye'deki kapalı havzalar, Tuz golu,Van golu cevresidir Turkiye'de kapalı havzaların oluşumunda en onemli etken yer şekilleridir Su Bolumu Cizgisi:Bir akarsuyun havzasını komşu akarsulardan ayıran doğal sınırdır Bu sınır genelde dağların yuksek noktalarından gecer

Akarsuyun Akımı(Debisi): Bir akarsuyun herhangi bir kesitinden bir saniyede gecen su miktarının m³saniye olarak değerine,akarsuyun debisi denir

Bir akarsuyun debisi;

1Havzaya duşen yağış miktarına
2Aktığı yerdeki arazinin gecirimlilik ozelliğine
3Havzadaki dağların kar ve buzullarına
4Havzadaki buyuk kaynaklara
5Akarsuyun aldığı kollarla beslenme ozelliğine
6Sıcaklık ve buharlaşma şartlarına bağlıdır
Bazı Akarsuların Akımları (debileri);

Akarsuyun Rejimi: Bir akarsuyun bir yıl icerisinde gosterdiği akım değişikliğine o akarsuyun rejimi denir

Duzenli Rejim:Bir yıl icinde akımı fazla değişmeyen akarsu rejimidir Rejimi duzenli akarsular Ekvator cevresinde ve Ilıman Okyanusal iklim bolgelerinde yer alır Bu bolgelerdeki akarsuların rejimlerinin duzenli olmasının nedeni yağışların duzenli olmasıdır Rejimi duzenli akarsular taşıma ve ulaştırmacılığa elverişlidir Havzaya duşen toplam yağışın fazla olması rejime etki etmez,akıma etki eder

Duzensiz Rejim:Bir yıl icinde akımında belirgin değişimler meydana gelen yani bir mevsim suları coğalan,diğer mevsim suları azalan akarsu rejimidir

Akarsu rejimine Etki Eden Faktorler:

Yağış Rejimi:Yağış rejimi duzenli olan bolgelerde akarsu rejimi duzenli olur Ekvatoral (Amazon,Kongo) ve Ilıman Okyanusal iklim bolgelerinin (Rhen,Sen) akarsuları yağış rejiminden dolayı duzenli akışa sahip akarsulardır Bir mevsimi yağışlı,diğer mevsimi kurak gecen iklim bolgelerindeki (Muson,Akdeniz,Karasal) akarsular duzensiz rejim gosterirler

Kar Yağışı:Yağan karlar hemen akarsuya karışamayacağı icin kar yağan aylarda akım azalır Karlar erime devrelerinde akarsuyu besleyerek su miktarının artmasına neden olurlar

Sıcaklık:Sıcaklık değerlerinin yukselmesi buharlaşmayı da arttıracağından su miktarı azalır,rejim duzensizleşir

Yerşekilleri:Yukselti,eğim ve bakı faktoru rejimi etkiler Yukselti arttıkca sıcaklık ve buharlaşma azalır,yağışlar artar Bu da akımı arttırır Belli bir yukseltiden sonra yağışlar kar şeklinde olacağından akım azalır Eğimin fazlalığı,buharlaşma ve toprak icine sızmayı azaltarak akımı arttırır Nemli ruzgarlara donuk yamaclar daha cok yağış alacağından buradaki akarsuların akımı daha yuksektir

Zeminin Yapısı:Suyu yeraltına geciren gecirimli tabakalardan akan akarsuların su kaybı artar,gecirimli tabakalardan yeryuzune cıkan ve kaynak suları ile beslenen akarsular akımları yuksektir Orneğin;Toroslardan doğup gecirimli kalker tabaklardan akan ve Akdeniz'e dokulen akarsular bu ozelliktendir

Bitki Ortusu:Ağaclar sel sularının hızını keserek dal ve yapraklar yağmur tanelerini tutarak yağışın zemine sızmasına olanak sağlarlar Boylece yağışların akarsulara yavaş yavaş katılımını sağlayarak akarsu rejimini duzenlerler

Goller ve Barajlar:gollerden ve barajlardan cıkan suların rejimleri nispeten duzenlidir Belli bir mesafede duzenli rejimde akarlar Fakat sonra iklim koşullarına bağlı olarak duzensizleşirler

TURKİYE'DEKİ AKARSU REJİMLERİ

1Yağmurlu Akdeniz Rejimi:Kış mevsiminin yağışlı olması nedeniyle akarsular bol su taşırlar Yaz kuraklığı nedeniyle ve kaynak suları ile yeterince beslenemediği icin yazın suları son derece azdır Akdeniz,Ege ve Marmara bolgesi akarsularında gorulen akarsu rejimidir
2Yağmurlu Karadeniz Rejimi:Karadeniz ikliminin yağış rejimine bağlı olarak her mevsim su taşırlar, rejimleri nispeten duzenlidir Yağmurlarla birlikte, dağlardan gelen kar suları eklendiği zaman ilkbahar aylarında seviyeleri yukselir
3İc Bolgelerin Akarsu Rejimi:Kışın yağışın kar şeklinde olması ve erimemesi nedeniyle kışın suları azalır İlkbahar ve yaz mevsiminde karların erimesi ile suları bollaşır Cok kısa bir sure icerisinde birdenbire kabararak coşkun bir şekilde akan, sonra kuruyacak duruma gelen ve hatta kuruyan akarsular sel rejimli akarsulardır Bu tip akarsuların oluşmasında bitki ortusunun cılız olmasının da rolu vardır Daha cok İc Anadolu'da gorulur
4Karma Rejimli Akarsular:Farklı iklim bolgelerinden gecen ve ceşitli kaynaklardan beslenen akarsular karma rejimlidir Fırat,Dicle,Nil

Akış Surelerine Gore

Akarsular Daimi Akarsular:Nemli bolgeleri karekterize ederler Senenin butun gunu yatakta su mevcuttur
Mevsimlik Akarsular:Senenin kurak ve yağışlı farklı iki mevsime ayrıldığı bolgelerde gorulur
Gecici Akarsular:Yağışın cok nadir ve zaman bakımından belirsiz olduğu bolgelerde gorulur

Turkiye'de ki Akarsular
Karadeniz'e Dokulenler:Sakarya,Filyos Cayı,Bartın Cayı, Yeşilırmak, Kızılırmak ve Coruh'tur
Marmara Denizi'ne Dokulenler:Susurluk ve Gonen Cayı
Ege Denizi'ne Dokulenler: Bakırcay, Gediz,B Menderes, K Menderes ve Meric'tir
Akdeniz'e Dokulenlerimagesakarsuileilgilibilgiler5b02d6d6934ffpngalaman Cayı, Manavgat Cayı, Aksu,Goksu,Seyhan,Ceyhan ve Asi'dir
Ulkemizde Doğup Dış Ulkelerden Denize Dokulenler:Aras,Kura,Arpacay,Fırat,Dicle,Coruh
Dış Ulkelerden Doğup Ulkemizde Denize Dokulenler:Meric,Asi

TURKİYE'DEKİ AKARSULARIN OZELLİKLERİ
1Yeryuzu şekillerinin genel uzanışına paralel olarak doğubatı yonlu akarlar Fakat denize dokulecekleri yerlerde dağları enine yararak boğazlar oluştururlar
2Uzunlukları fazla değildir Bunun nedeni,dağların kıyıya paralel uzanması ve Turkiye'nin cok geniş bir ulke olmamasıdır
3Yerşekillerinden dolayı akarsu havzaları dardır
4Bol su taşımazlar Bunun nedeni,iklimin fazla yağışlı olmaması ve havzaların dar olmasıdır
5Rejimleri duzensizdir Nedeni,ulkemizde belli bir sıcaklık ve kurak mevsimin bulunması,yağış ve kar erime zamanlarının farklılık gostermesidir
6Ortalama yukseltinin fazla olmasından dolayı fazla akışlıdırlar
7Akarsular bir cok yerde dar ve derin vadilerden aktıkları icin hidroelektrik enerji potansiyelleri fazladır
8Yer yer su taşkınlarına ve erozyona neden olurlar