Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Akarsu ile ilgili terimler
Akarsu İle İlgili Kavramlar
Yağışlarla yeryuzune inen yada kaynaklardan cıkarak belirli bir yatak icinde akan sulara akarsu denir
AKARSU HAVZASI:
Akarsuyun sularını topladığı alana o akarsuyun havzası denir Yeryuzunde havzası en geniş olan akarsu Amazon'dur
Akarsu havzaları iki kısma ayrılır;
a) Acık Havza: Sularını deniz yada okyanuslara boşaltan havzalardır Kızılırmak, Coruh, Fırat, Gediz, Sakarya, Dicle, Meric gibi havzalar acık havzalara ornektir
b)Kapalı Havza: Sularını deniz yada okyanuslara ulaştıramayıp kuruyan veya kara icerisindeki canaklara (gollere) boşaltan havzalardır Turkiye ’deki başlıca kapalı havzalar; Van golu, Tuz golu, Goller yoresi, Konya ovası, Eber kapalı havzalarıdır
AKARSU AĞI:
Akarsıların kollarıyla birlikte oluşturduğu su ağına Akarsu Ağı denir Akarsu ağı, sık ya da seyrek olmak uzere ikiye ayrılır
SU BOLUMU CİZGİSİ:
Bir akarsuyu komşu akarsu havzasından ayıran sınıra su bolumu cizgisi denir Su bolumu genellikle dağların en yuksek kesiminden gecer
KAYNAK:
Akarsuyun doğduğu yere kaynak denir Kaynaklar genelde yeraltı sularının yuzeye cıktığı yerlerdir
AĞIZ:
Akarsuyun suyunu boşalttığı kısma akarsuyun ağzı denir
CIĞIR:
Akarsuyun akışı sırasında belli bolumlere cığır denir Kaynağa yakın kısımlara yukarı cığır, ağIza yakın kısımlarına ise aşağı cığır adı verilir
TALVEG:
Bir akarsu yatağının en derin noktalarını birleştiren cizgiye talveg denir
DEBİ:
Debi (Akım), akarsu yatağının herhangi bir kesitinden birim zamanda gecen su miktarıdır m³sn olarak ifade edilir Dunyada akımı en yuksek olan akarsu Amazon, Turkiye ’de ise Fırat tır
AKARSU REJİMİ:
Akarsuyun akımında yıl boyunca meydana gelen değişikliğe akarsu rejimi denir
AKARSU REJİMİNİ ETKİLEYEN FAKTORLER:
1 Yağış Rejimi: Yağış rejimi duzenli olan bolgelerde akarsu rejimi duzenli olur Ekvatoral (Amazon,Kongo) ve Ilıman Okyanusal iklim bolgelerinin (Rhen,Sen) akarsuları yağış rejiminden dolayı duzenli akışa sahip akarsulardır Bir mevsimi yağışlı, diğer mevsimi kurak gecen iklim bolgelerindeki (Muson,Akdeniz,Karasal) akarsular duzensiz rejim gosterirler
2 Kar Yağışı: Yağan karlar hemen akarsuya karışamayacağı icin kar yağan aylarda akım azalır Karlar erime devrelerinde akarsuyu besleyerek su miktarının artmasına neden olurlar
3 Sıcaklık: Sıcaklık değerlerinin yukselmesi buharlaşmayı da arttıracağından su miktarı azalır,rejim duzensizleşir
4 Yerşekilleri: Yukselti, eğim ve bakı faktoru rejimi etkiler Yukselti arttıkca sıcaklık ve buharlaşma azalır, yağışlar artar Bu da akımı arttırır Belli bir yukseltiden sonra yağışlar kar şeklinde olacağından akım azalır Eğimin fazlalığı, buharlaşma ve toprak icine sızmayı azaltarak akımı arttırır Nemli ruzgarlara donuk yamaclar daha cok yağış alacağından buradaki akarsuların akımı daha yuksektir
5 Zeminin Yapısı: Suyu yeraltına geciren gecirimli tabakalardan akan akarsuların su kaybı artar, gecirimli tabakalardan yeryuzune cıkan ve kaynak suları ile beslenen akarsular akımları yuksektir Orneğin; Toroslardan doğup gecirimli kalker tabaklardan akan ve Akdeniz'e dokulen akarsular bu ozelliktedir
6 Bitki Ortusu: Ağaclar sel sularının hızını keserek dal ve yapraklar yağmur tanelerini tutarak yağışın zemine sızmasına olanak sağlarlar Boylece yağışların akarsulara yavaş yavaş katılımını sağlayarak akarsu rejimini duzenlerler
7 Goller ve Barajlar: Gollerden ve barajlardan cıkan suların rejimleri nispeten duzenlidir Belli bir mesafede duzenli rejimde akarlar Fakat sonra iklim koşullarına bağlı olarak duzensizleşirler
REJİMLERİNE GORE AKARSULAR:
1) Duzenli Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin az olduğu akarsulardır
2) Duzensiz Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin fazla olduğu akarsulardır
3)Karma Rejimli Akarsular: Sularını farklı iklim bolgelerinden toplayan akarsulardır Turkiye akarsuları genelde karma rejimlidir Cunku kısa mesafede iklim değişmeleri gorulur
4)Sel Rejimli Akarsular: Yağışlı donemlerde coşkun akarsular haline gelip, kurak donemde kuruyarak ortadan kalkan akarsulardır Ornek: İc Anadolu Bolgesi akarsularında olduğu gibi
5)Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular: Gur kaynaklarla beslenen ve seviyelerinde cok az değişikliğin olduğu akarsular da vardır Ornek: Manavgat Cayı gur karstik kaynaklarla beslendiği icin Akdeniz ’deki diğer akarsulara gore daha duzenli akıma sahiptir
DENGE PROFİLİ:
Akarsu yatağının taban seviyesine ulaşması sonucunda ortaya cıkan profile denge profili denir Turkiye'deki akarsuların coğu, genc oluşumlu olduklarından denge profilini bulmamışlardır
Akarsu İle İlgili Kavramlar
Yağışlarla yeryuzune inen yada kaynaklardan cıkarak belirli bir yatak icinde akan sulara akarsu denir
AKARSU HAVZASI:
Akarsuyun sularını topladığı alana o akarsuyun havzası denir Yeryuzunde havzası en geniş olan akarsu Amazon'dur
Akarsu havzaları iki kısma ayrılır;
a) Acık Havza: Sularını deniz yada okyanuslara boşaltan havzalardır Kızılırmak, Coruh, Fırat, Gediz, Sakarya, Dicle, Meric gibi havzalar acık havzalara ornektir
b)Kapalı Havza: Sularını deniz yada okyanuslara ulaştıramayıp kuruyan veya kara icerisindeki canaklara (gollere) boşaltan havzalardır Turkiye ’deki başlıca kapalı havzalar; Van golu, Tuz golu, Goller yoresi, Konya ovası, Eber kapalı havzalarıdır
AKARSU AĞI:
Akarsıların kollarıyla birlikte oluşturduğu su ağına Akarsu Ağı denir Akarsu ağı, sık ya da seyrek olmak uzere ikiye ayrılır
SU BOLUMU CİZGİSİ:
Bir akarsuyu komşu akarsu havzasından ayıran sınıra su bolumu cizgisi denir Su bolumu genellikle dağların en yuksek kesiminden gecer
KAYNAK:
Akarsuyun doğduğu yere kaynak denir Kaynaklar genelde yeraltı sularının yuzeye cıktığı yerlerdir
AĞIZ:
Akarsuyun suyunu boşalttığı kısma akarsuyun ağzı denir
CIĞIR:
Akarsuyun akışı sırasında belli bolumlere cığır denir Kaynağa yakın kısımlara yukarı cığır, ağIza yakın kısımlarına ise aşağı cığır adı verilir
TALVEG:
Bir akarsu yatağının en derin noktalarını birleştiren cizgiye talveg denir
DEBİ:
Debi (Akım), akarsu yatağının herhangi bir kesitinden birim zamanda gecen su miktarıdır m³sn olarak ifade edilir Dunyada akımı en yuksek olan akarsu Amazon, Turkiye ’de ise Fırat tır
AKARSU REJİMİ:
Akarsuyun akımında yıl boyunca meydana gelen değişikliğe akarsu rejimi denir
AKARSU REJİMİNİ ETKİLEYEN FAKTORLER:
1 Yağış Rejimi: Yağış rejimi duzenli olan bolgelerde akarsu rejimi duzenli olur Ekvatoral (Amazon,Kongo) ve Ilıman Okyanusal iklim bolgelerinin (Rhen,Sen) akarsuları yağış rejiminden dolayı duzenli akışa sahip akarsulardır Bir mevsimi yağışlı, diğer mevsimi kurak gecen iklim bolgelerindeki (Muson,Akdeniz,Karasal) akarsular duzensiz rejim gosterirler
2 Kar Yağışı: Yağan karlar hemen akarsuya karışamayacağı icin kar yağan aylarda akım azalır Karlar erime devrelerinde akarsuyu besleyerek su miktarının artmasına neden olurlar
3 Sıcaklık: Sıcaklık değerlerinin yukselmesi buharlaşmayı da arttıracağından su miktarı azalır,rejim duzensizleşir
4 Yerşekilleri: Yukselti, eğim ve bakı faktoru rejimi etkiler Yukselti arttıkca sıcaklık ve buharlaşma azalır, yağışlar artar Bu da akımı arttırır Belli bir yukseltiden sonra yağışlar kar şeklinde olacağından akım azalır Eğimin fazlalığı, buharlaşma ve toprak icine sızmayı azaltarak akımı arttırır Nemli ruzgarlara donuk yamaclar daha cok yağış alacağından buradaki akarsuların akımı daha yuksektir
5 Zeminin Yapısı: Suyu yeraltına geciren gecirimli tabakalardan akan akarsuların su kaybı artar, gecirimli tabakalardan yeryuzune cıkan ve kaynak suları ile beslenen akarsular akımları yuksektir Orneğin; Toroslardan doğup gecirimli kalker tabaklardan akan ve Akdeniz'e dokulen akarsular bu ozelliktedir
6 Bitki Ortusu: Ağaclar sel sularının hızını keserek dal ve yapraklar yağmur tanelerini tutarak yağışın zemine sızmasına olanak sağlarlar Boylece yağışların akarsulara yavaş yavaş katılımını sağlayarak akarsu rejimini duzenlerler
7 Goller ve Barajlar: Gollerden ve barajlardan cıkan suların rejimleri nispeten duzenlidir Belli bir mesafede duzenli rejimde akarlar Fakat sonra iklim koşullarına bağlı olarak duzensizleşirler
REJİMLERİNE GORE AKARSULAR:
1) Duzenli Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin az olduğu akarsulardır
2) Duzensiz Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin fazla olduğu akarsulardır
3)Karma Rejimli Akarsular: Sularını farklı iklim bolgelerinden toplayan akarsulardır Turkiye akarsuları genelde karma rejimlidir Cunku kısa mesafede iklim değişmeleri gorulur
4)Sel Rejimli Akarsular: Yağışlı donemlerde coşkun akarsular haline gelip, kurak donemde kuruyarak ortadan kalkan akarsulardır Ornek: İc Anadolu Bolgesi akarsularında olduğu gibi
5)Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular: Gur kaynaklarla beslenen ve seviyelerinde cok az değişikliğin olduğu akarsular da vardır Ornek: Manavgat Cayı gur karstik kaynaklarla beslendiği icin Akdeniz ’deki diğer akarsulara gore daha duzenli akıma sahiptir
DENGE PROFİLİ:
Akarsu yatağının taban seviyesine ulaşması sonucunda ortaya cıkan profile denge profili denir Turkiye'deki akarsuların coğu, genc oluşumlu olduklarından denge profilini bulmamışlardır
