Akarsuyun Aşındırma Şekilleri

Akarsuların Yıpratma Şekilleri

AKARSULARDA AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ


VADİ
Akarsuların aşındırarak içinde aktığı , aralıksız inişi olan yatağına denir

Vadi Tipleri
ÇENTİK VADİ (VBİÇİMLİ)

Akarsu yatak eğiminin pozitif olduğu alanlarda derine aşındırmanın etkisiyle oluşurlar Türkiye'de maksimum görülen vadi şeklidir
BOĞAZ (YARMA)VADİ

Akarsular tarafından dağların enine yarılması sonucu oluşan ve profilleri “u harfine benzer vadilerdir Türkiye ’de en fazla Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde görülür Kıyı ile iç kesim arasında kayda değer geçit yollarıdır
KANYON VADİ
Daha çok karstik arazilerde oluşan derin ve tepede olan yamaçlı vadilerdir Boğaz vadilere benzerler Ör: Göksu vadisi ve Köprülü kanyonu Dünyanın en büyük kanyonu ABD ’de Colorado( Büyük Kanyon) kanyonudur

TABANLI VADİ

Nehir yatak eğiminin eksik olduğu alanlarda yandan aşındırmanın etkisiyle oluşurÖr: Ege Bölgesi nehir vadilerinde olduğu gibi
MENDERES (BÜKLÜM)
Çay yatak eğiminin az olduğu alanlarda , akarsuyun büklümler yaparak akması sonucu oluşurlar
Menderesler oluşturan bir akarsuyun özellikleri
Yatak eğimi azdır
Sızıntı hızı azdır
Yıpratma gücü azalmıştır
Akarsuyun uzunluğu artmıştır
çoğu kez yatak değiştirir
Hem aşındırma, hem de biriktirme yapar
*Akarsularda menderes olayı azami Ege Bölgesi'nde görülür

• Kimyasal aşındırma: Akarsuyun geçtiği yerlerdeki basit eriyebilen kayaları eriterek beraberinde taşıması olayıdır
• Mekanik yıpratma: Akarsuların aşındırması daha fazla mekanik yolla gerçekleşir
Mekanik Aşındırmada Etkin Olan Faktörler
• Nehir yatak eğiminin ve akıntı hızının artı olması,
• Akarsuyun akımının yüksek olması,
• Akarsuyun tartı miktarının fazla olması,
• Akarsuyu yatağı çevresindeki bitki örtüsünün zayıf olması,
• Nehir yatağındaki kayaların kolay aşınabilir olması mekanik aşındırmayı artırır
*Akarsular yıpratma faaliyetini daha fazla ağızdan kaynağa dürüst geri aşındırma biçiminde gerçekleştirir
*Denize dökülen bir nehir yatağını en son deniz seviyesine kadar aşındırır Buna taban seviyesi (genel kural seviyesi) denir Göle dökülen dere da yatağını en son göl seviyesine kadar yapar Buna da yerel kural seviyesi denir
Denge Profili: Akarsuların yatağını ağızdan kaynağa içten geri aşındırarak düzleştirmesiyle oluşan iç bükey eğriye denir Türkiye akarsuları denge profiline ulaşmamışlardır Sebebi : Türkiye ’nin bugünkü yer şekillerinin yakın bir dönemde oluşmuş olmasıdır

Denge Profiline Kavuşan Akarsuyun Özellikleri
Yatak eğimi azdır
Sızıntı hızı ve enerji potansiyeli azdır
Yıpratma gücü azalmıştır
Taşımacılığa elverişlidir *