Asbetosİs

Asbetosİs Bir doğal silikat minerali olan asbestin ısıyı iletmemesi yüzünden halk müziği ile birlikteliği eski çağlarda başlamıştır On dokuzuncu yüz yılın ikinci yarısından sonraki endüstri devriminde, ısı, elektrik, sürtünme ve asitlere dirençli olması yüzünden bir fazla işyerlerinde kullanıldığı için “sihirli mineral olarak anılırken, yirminci yüz yılın ikinci yarısından sonra karsinojenik olması ortaya çıkınca, ismi “öldürücü toz olmuştur Amyant fizik inşa olarak düz (amphibol) ve eğri lifli (chrysotile) iki türü vardır Amphibol asbestin, kimyasal yapısına kadar, crocidolite (mavi asbest), amosite (kahverengi amyant), tremolite, anthophollite ve actinolite çeşitleri vardır Endüstride en çok kullanılan chrysotile , crocidolite ve amosite cinsleriydi Bunlardan sağlık durumu için en tehlikelileri olan crocidolite ve amosite’nin kullanılışı bir fazla ülkelerde yasaklanmıştır Endüstride kullanılan asbestin % 90′inı kapsayan chrysotile de bir fazla ülkelerde yasaklanmış olmasına karşın daha eksik karsinojenisitesi ihtilaflı olduğu için bazı ülkelerde sıkı denetim altında kullanılmaktadır Amyant yalnızca solunum yoluyla vücuda girdiğinde rahatsızlık yapabilmektedir Sebep olduğu hastalıklar, beniğn ya da maliğn olabilmektedir Birinci grubun içinde, plevrada fibrosis, kalsifikasyon, effüzyon; akciğer parankimasında fibrosis (asbestosis) yer alır İkinci grupta ise, plevra ve peritonun maliğn mezotelyomaları, akciğer kanserleri ve az da olsa larenks ve sindirim organı kanserleri bulunur Hiç sigara içmeyen ve endüstriyel ilişkisi olmayan kişilerde akciğer kanser riski 1 kabul edilirse, bu oran günde 20 sigara içenlerde 45′e, keza sigara içen ve ayrıca de amyant tozu soluyanlarda ise 92 katına çıkmaktadır Kanserojen olan sigara ve asbestos birlikte olduğu zaman insan sağlığı için fazla güvenli olmayan bir mineral olabilmektedir Türkiye’de kırsal alan erkeklerinin sigara içme oranı %70′leri bulduğunu ve bununla beraber asbestos lifi soluduğunu var sayarsak halkımızın ne dek yüksek kansere yakalanma şansı olduğunu anlarız Asbestin beniğn veya maliğn rahatsızlık yapabilmesi için, solunduktan 2040 sene bir sürenin geçmesi gerekmektedir Millet asbesti, iş ortamında (mesleksel ya da occupational) ya da çevresel (environmental veya domestik) yolla soluyabilir Az da olsa, asbest işçisinin giysisine takılmış olan tozu evdeki yakınları indirek olarak soluyabilmektedir ki buna in yelken direği veya paraoccupational yolla asbest solunması denilmektedir Türkiye’de Orta Anadolu’da yaklaşık olarak 16 milyon kişinin kırsal bölgede yaşadığı kabul edilmektedir Bunların yirmi yaşın üstündekilerin takriben % 25′inde asbeste alt beniğn plevral hastalıklar bulunmaktadır Bu oran yaş ilerledikçe lineer olarak artmakta ve % 80′lere ulaşabilmektedir Asbestos denilince aklamMaliğn mezotelyoma gelmektedir Batı dünyasında maliğn mezotelyoma insidansı 122 1000000 yıl iken Türkiye’de yılda asgari 500 kişide bu rahatsızlık görülmektedir Batı ülkelerinde emekli asbest işçisi hastalığı olan maliğn mezotelyoma, ülkemizde orta yaş hastalığı durumundadır Bizim kırsal bölgemizin insanları asbesti çevresel domestik yolla solumaktadır Yukarıda bildirilen yıllık sayının en fazla onu mesleksel asbest solunmasıyla meydana gelebilmiştir Yani, batı dünyasının mesleksel hastalığı, bizim çevresel hastalığımızdır Aslen Orta Anadolu kökenli olup ta Avrupada çalışırken mezotelyomaya yakalanmış işçilerimiz tazminat edinmek için baş vurduğunda bu kabul edilmemekte ve akciğerindeki asbestin Anadolu toprağında bulunan tremolit olduğu gösterilerek istekleri kabul edilmemektedir Avrupa’daki işçilerimizdeki asbestle ilgili hastalıklar, “Imported amyant diye yayınlanması gülünç olduğu kadar yüz kızartıcı bir durumdur Türkiye’de çalışan isçilerde de benzer kargaşa söz konusudur Amyant işlenen bir fabrikada çalışanda bununla ilgili bir hastalık ortaya çıktığında patron işçi aralarında sorun ortaya çıkmaktadır İşçiyi hasta eden asbest onun köyünden mi gelmiştir, yahut iş yerinden mi ? Türkiye’de asbestos liflerinin solunması, içinde amyant yer alan beyaz toprağın, “Ak toprak, “Gök toprak, “Ceren toprağı “Çelpek gibi farklı alanlara yönlendirilmiş isimlerle, kireç, sıva, çatı ve zemin toprağı olarak kullanılmasından gelmektedir İç Anadolu köylerinde bu amaçla kullanılan toprağın çoğunun içinde hiçbir endüstriyel değeri olmayan tremolite asbest bulunmaktadır Bu nesil asbestin lifleri tıpkı mavi ve kahverengi asbest gibi ince uzun ya da kalın olabilmektedir Ülkemizde çevresel yolla asbestos solunmasına ast hastalıkların en yoğun olduğu bölgeler: Eskişehir’in Mihallıççik ilçe ve köyleri, Konya Ereğli’sinin Halkapınar ve Ayrancı köyleri, Çankırı’nın Ilgaz ve Şabanözü köyleri ve Yozgat’ın Sorgun ilçesi ve köyleri, Sivas’ın Yıldızeli ve Şarkışla köyleri, Güney Doğu Anadolu bölgesinde Diyarbakır’ın batısındaki Ergani ve köyleri, Elazığ’ın Maden ve Polu köyleri, Malatya, Adıyaman ve Urfa’nın Siverek ilçesi yer almaktadır Karadeniz’in sahil bölgeleri ve Doğu Anadolu mesken yerlerinde asbestle ilgili hastalık bulunmamaktadır Trakya’nın birkaç köyünde asbestos solunmasına yan beniğn plevral değişikliklere rastlanmıştır Ege bölgesinde sadece Denizli’in Tavas ilçesi köylerinde, Burdur’un Yeşilova bölgesi, Kütahya’nın Aslanapa ve Gediz ilçesi, Afyon’un Elmadağ ilçesi köylerinde sporadik asbestle alaka hastalıklar bulunmuştur Akdeniz bölgesinde, Toros dağları yamaçlarındaki köyler ve Hatay’ın Kırıkhan ve Reyhanlı köylerinin bazılarında tremolit asbestos içiren toprağın yukarıda bahsedilen yolla kullanılması sonunda iç ortam havanının solunmasıyla asbesle ilgili hastalıklar gelişmektedir Bir kristalize aluminosilikat olan zeolit’lerin doğal 30 türünün içinde yalnızca erionite ve mordenite lifsel yapıdadır Bunlardan yalnız kristal yapısi lifsel olan erionite’in epidemiyolojik, in vivo ve in vitro olarak karsinojenik ve fibrojenik olduğu gösterilmiştir Erionite’nin şimdiye kadar tanıdık en potent kanser yapıcı bir mineral olduğu Dünya Sıhhat Teşkilatına yan, Milletlerarası Kanser Araştırma Kurumu (International Agency Research on Cancer) kadar kabul edilmiştir Binlerce sene önce Erciyes, Hasandağ ve hemencecik yakınındaki Melendiz dağlarının volkanik lavlarının örttüğü, yabancıların Cappadocia, bizlerin Göreme dediği bölgede özgün doğa harikası olan jeolojik bir yapı ortaya çıkmıştır Bu yörenin sadece üç uygun, su ve tuz ile reaksiyona giren volkanik lavlar chabazite, clinopitololite ve kristalize olarak lifsel yapıda erionite’nin oluştuğu yerlerde Karain, Tuzköy ve Sarıhıdır köyleri yerleşmiştir Erionite’nin asbestin yaptığı hastalıkların tümüne sebep olduğu Göreme bölgesindeki çalışmalarla gün yüzüne çıkmıştır Bu bölgedeki üç köyden ayrı ayrı öteki köylerde seyrek de olsa maliğn plevral ve peritoneal mezotelyoma endemisi olduğu tarafımızdan gösterilmiştir Bölgeden gelen mezotelyomalı hastaların ortalama yaşı 50 olup en genci 26, en yaşlısı ise 75 bulunmuştur Rahatsızlık keza kadınlarda ve hem de erkeklerde görülüyordu İşin acayip yanı, hastalığın bazı ailelerde daha yoğun bir şekilde görülmesiydi Bir aile içinde plevral ve peritoneal mezotelyoma ile birlikte lenfoma, karaciğer kanseri, kemik sarkomu gibi mezotelyoma dışı tümörler de görülmekteydi Bu gözlemler kanserin oluşmasında esas etken erionite olmakla beraber genetik yatkınlığın da ek faktör olarak etkin olabileceğini işaret etmektedir Göremenin Karain, Tuzköy ve Sarıhıdır köylerinde yapılan proportional mortalite çalışmalarında, ilk iki köyde ölenlerin % 70′inin maliğn hastalıktan öldüğü gerçeğini ortaya çıkarmıştır Buna karşın Kızırmağın güneyindeki eski ikâmetgâh yerini nehrin taşkınları ve arka kayaların düşerek insan ve hayvan zayiatına sebep olması sebebiyle zamanın hükümeti 1958 yılında köyün nehrin kuzey yakasındaki tuğla, briket gibi malzeme ile üretilmiş yeni evlere taşınmasını sağlamıştır Sarıhıdır’daki mortalite oranının % 50′nin altında olması buna ast olsa lüzum Bu köydeki hastaların birisi hariç tümü eski köyde doğmuş bireylerdi Bu olay Göreme’deki kanser sorununun oysa, köy yerlerinin değiştirilmesiyle çözülebileceğini göstermektedir Göreme’deki kanserli köylerdeki halk, ev ve bahçe duvarlarının inşa taşları olan su kayasının içindeki erionit’deri solumaktadır Hasta ve sağlamların bronş sekresyonunda, soludukları evin havasında ve akciğerlerinde keza erionite lifleri ve amyant cisimciğine benzeşen zeolite cisimcikleri gösterilmiştir Bugün yalnızca 35 haneli bir köy haline gelen Karainliler’ın büyük bir kısmı, farklı alanlara yönlendirilmiş nedenlerle, yurt içi ve yurt dışı yerlerde yaşamlarını sürdürmektedirler Köyden ilkokulu bitirdikten daha sonra ayrılanların bile dünyanın neresine giderse gitsin mezotelyoma riskini taşımaktadır Prof Dr İzzettin Uzlaşma