Aşının Dünden Bugüne Hikayesi ve Tarihi

COVID - 19 pandemisi ile birlikte değerini bir kere daha anladığımız aşılar, yüzlerce yıldır insanları ölümcül hastalıklardan koruyor. Aşı bir tedavi değil, tedbire prosedürüdür. Zira en küçük hastalık bile kimi bünyelerde öldürücü tesire sebep olabilir. Aşı ise bu hastalıktan bir parçayı bedene tanıtır ve bir gün o hastalıkla karşılaştığı vakit nasıl bir reaksiyon vererek kendini koruyacağını öğretir.

Bugün bildiğimiz aşı üzere olmasa da günümüzden yüzlerce yıl evvel bile beşerler bir hastalıktan korunmanın en tesirli yolunun o hastalıkla zararsız ölçüde tanışmak olduğunu biliyorlardı. Elbette günümüzde artık aşı sistemleri de gelişti ve muhtemel yan tesirleri ortadan büsbütün kaldırmayı hedeflemeye başladı. Gelin insanlık tarihinin en değerli buluşlarından bir tanesi olan aşı tarihine yakından bakalım.

Budist rahipler zehir içiyordu:

Aşının başlangıcına baktığımız vakit karşımıza birinci olarak budist rahipler çıkıyor. Asya’nın dağlık bölgelerinde yaşayan bu beşerler, her an her yerde zehirli yılanlarla karşılaşıyor ve küçük bir ısırıkta bile ölebiliyordu. Onlar da yakaladıkları yılanlardan topladıkları zehirlerden öldürücü olmayan ölçüde içmeye başladılar.

Zehir ve virüs üzere öldürücü ya da hastalık yapan hususların bedene girme oranı son derece kıymetlidir. Hatta bazen az ölçüde almak bağışıklık sistemini güçlendirebilir. İşte budist rahipler de bunu yapıyordu. Bedenlerine aldıkları az ölçüdeki yılan zehiri, bedenin bu zehir ile nasıl savaşması gerektiğini öğretiyordu ve hakikaten ısırılarak yüksek ölçüde zehir aldıkları vakit bedenin savunma düzeneği çok daha tesirli savaşıyordu.

Tarihin birinci aşısı, çiçek aşısı:


Bazı kaynaklar 15. yüzyılı, birtakım kaynaklar ise 17. yüzyılı gösterse de yerin Çin olduğundan eminiz. Bir devir dünyayı altına üstüne getiren ve uzun yıllar insanlığın en büyük belası olan çiçek hastalığına karşı ilk aşı yapılmıştır. Birinci evvel inekler üzerinde yapılan deneyde, deriye bir çizik atılıyor ve buradan hayvanın bir ölçü çiçek hastalığı kapması sağlanıyordu. Hayvana ağır ölçüde virüs verildiği vakit ise ölmediği ve basitçe güzelleştiği ortaya çıktı.

Çin’de bulunan aşı Kafkaslar üzerinden Türklere geldi. Osmanlı İmparatorluğu’nda, en azından İstanbul’da gelişmiş bir aşı sistemi vardı. 1721 yılında İngiltere Büyükelçisinin eşi Lady Mary bu durumu Papa’ya bir mektupla anlattıktan sonra çiçek aşısı Avrupa’nın dört bir yanında yaygınlaştı. O periyot aşılama, variolasyon tekniği ile yapılıyordu.

Aşılama sistemini bizden öğrenen Avrupalılar elbette variolasyon formülünü aldılar ve geliştirdiler. Edward Jenner isimli tabip, 1789 yılında çağdaş çiçek aşısını geliştirdi. Osmanlı topraklarında uygulanan variolasyon metodunu çağdaşlaştıran Edward Jenner, bugün aşının babası olarak bilinir.

Louis Pasteur mikropları keşfediyor:


Edward Jenner’dan yüz yıl sonra yaşamış olan mikrobiyolog Louis Pasteur, hastalığa neden olan şeyin mikroplar olduğunu keşfetti. Enfeksiyon hastalıklarının birincil kaynağının mikrop olduğunu öğrenince de o periyot yeniden insanlığın en büyük lanetlerinden biri olan kuduz hastalığına karşı bir aşı geliştirerek rahat bir nefes alınmasını sağladı.

Louis Pasteur tarafından yapılan deneyler ışığında 1897 yılında canlı atenüe kolera aşısı, 1904 yılında inaktive edilmiş şarbon aşısı bulundu. Artık hastalıklara neyin neden olduğu biliniyordu ve ilkel sistemlerle bunlardan kurtulmak yerine aşıya başvurulmaya başlandı. Tekrar insanlığın en büyük belalarından biri olan veba da 19. yüzyılın sonlarında aşısının bulunması ile ortadan kalkmıştı.

Çocuklarımızı kurtaran çocuk felci aşısı:


İnsanlığın sıkıntısı biter mi, her gün yeni bir hastalık çıkıyordu. 20. yüzyılda yeni belamız bu sefer çocuklara musallat oldu, çocuk felci. Yahudi kökenli Amerikalı virolog Jonas Salk, yaptığı çalışmalar sonucunda 1955 yılında çocuk felci aşısını buldu ve bugün bile sayısız çocuğun hayatını kurtaracak bir icada imza attı.

Aynı yıllarda difteri, tetanoz, boğmaca, polio, kızamık, kabakulak ve kızamıkçık üzere pek birçok çocukluk periyodunda ölümcül sonuçları olan hastalıklara karşı aşılar bulundu. Kimileri kümeler, kimileri tek tek yapılan aşılamalar sonucunda çocuk vefatları oranı büyük oranda azaldı.

Hepatit B aşısı ve yeni aşılar:


1980’li yıllara geldiğimiz vakit yeni bir bela olan hepatit B ortaya çıktı. Bir kabus üzere bilhassa Amerika Birleşik Devletleri’nin üzerine çöken bu hastalığın aşısı 1985 yılında bulundu. Risk kümesine yapmak kâfi gelmeyince halka yayılan hepatit B aşısı sayesinde kısa mühlet içerisinde 18 yaş altı şahıslarda bu hastalık büsbütün ortadan kayboldu.

Aynı periyotta çıkan Haemophilus influenzae tip b aşısının akabinde suçiçeği, rotavirüs, hepatit A, pnömokok, influenza, hücresiz boğmaca ve burun içi grip aşıları da bulundu. Özel düzenlemeler kapsamında çok daha tesirli olması için bu aşılar karma aşı altında yapılmaya başladı. Farklı yaş kümeleri için özel olarak oluşturulan karma aşılar sonucunda pek çok hastalık daha ortaya çıkmadan atlatılmış oldu.

Günümüzde aşı:


Günümüzde herkesin Difteri, Tetanoz, Boğmaca, Kızamık, Kabakulak, Kızamıkçık, Çocuk Felci, Hib, Hepatit B, Suçiçeği, Hepatit A, Pnömokok, İnfluenza, Rotavirüs aşılarını kesinlikle olmaları öneriliyor. Elbette bunlara artık bir de COVID - 19 aşısı eklendi. Tüm bunlar önlenebilir hastalıklardır. Aşı olmayıp yakalanmayabilirsiniz lakin yakalanırsanız ölmeyip sağ kalsanız bile bedeninizde kalıcı hasarlar bırakma ihtimali bir epey yüksek.

mRNA aşısı ise tıbbın son ve en değerli buluşlarından bir tanesi. COVID - 19 pandemisinin bugün olduğu noktaya kadar gerilemesindeki en büyük etken olan mRNA aşıları, DNA protein kodu olan RNA moleküllerine hastalıkla nasıl savaşacaklarını öğretiyor. Böylelikle bağışıklık sistemi daha gelişmeden hastalığı tanıyarak antikor ve hücre üretiyor.

Neden aşı olmalısınız?


Aşı aykırısı mısınız? Olabilirsiniz. Ateş düştüğü yeri yakar ve kimse başına bu türlü bir hastalık gelmediği sürece tedbirlerin ne kadar kıymetli olduğunu anlayamaz. Haydi bilimsel dataları de önemsemiyorsunuz diyelim. Gelin aşı öncesi periyotta birtakım küçük hastalıkların nasıl ölümcül olduğunu sayılarla görelim;

• 1346 - 1352 yılları ortasında aşı bulunmadan evvel veba yüzünden Avrupa nüfusunun dörtte biri öldü.
• 1618 yılında 20 milyon olan Meksika nüfusu, aşı öncesi çiçek hastalığı nedeniyle 1.6 milyona düştü.
• 1779 yılında 500 bin olan Hawai nüfusu, aşı öncesi tifo hastalığı nedeniyle 84 bine düştü.
• 1880’li yıllarda aşı bulunmadan evvel Kanada’da her 10 şahıstan 9’u tüberküloz hastasıydı.
• Birinci Dünya Savaşı sonrası aşının olmadığı devirde yaşanan grip salgını nedeniyle 21 milyon kişi öldü.
• Aşılamalar sayesinde bugün artık maske bile takmadığımız COVID - 19 nedeniyle dünyada şu an için toplam 6.31 milyon kişi öldü.

İnsanlık tarihinin elbet en değerli buluşlarından bir tanesi olan aşı tarihine yakından baktık ve aşının insan hayatı için ne kadar kıymetli olduğundan bahsettik. Günümüz dünyasının bilgi kirliliğine kulak tıkamak ve bilimin sağlam dünyasına bir adım atmak emin olun her vakit daha düzgündür.