Benin Tarihi

Benin ve Benin Tarihi
Benin hakkında veri


Benin Tarihi:

İslâm'a Giriş

Benin tarihinde fazla eskilere gidilememekle beraber kaynaklarla bilinen tarihi, 10yy da İslâmiyet'in bölgede yayılmasıyla başlar Dahomey Krallığı, Fransız sömürge dönemi ve bağımsızlık sonrası olarak devam eder

Benin halkı İslâmiyet'le Kuzey Afrika ülkelerinden buralara dışarı giden Müslüman tüccarlar ve kuzeydeki Müslüman koloniler vasıtasıyla tanıştı Benin'in kuzeyinde Nijer havzasında kurulan Songay krallığının Benin'de İslâm'ın yayılmasında kayda değer etkisi oldu

Ülkenin kuzeyinde daha çok Dendi kabileleri bulunmaktadır Dendi kabilelerinin yaşadığı bölgelerin bir kısmı Songay krallığının hâkimiyeti altındaydı Bunlar aralarında İslâm yayıldı daha sonra Dendiler güneye doğru yani Benin'in kuzey kesimlerine doğru göç ettiler ve buralardaki kabileler arasında İslâm'ı yaydılar Bunun yanı sıra Benin'in Songay'dan Atlas Okyanusu'na içten uzanması bir ticaret yolu olarak kullanılmasını zorunlu kılıyordu Buradaki Müslümanlar Batı Afrika sahillerindeki ülkelere ticarî kervanlar kaldırarak kuzeyden tuzlu ve diğer ürünlerle birlikte kölelerin güneye, güneyden de kola, altın ve diğer malların Nijer ülkelerine taşınması yoluyla bölgeler arası ticarette manâlı rol oynadılar Böylece ülkenin kuzeyini güneye bağlayan kervan yolları üstünde teşekkül eden şehirlerdeki Müslüman tüccarlar İslâmiyet'in buralarda tanınıp yayılmasını sağladılar Mahallî Önderlerin İslâm'a girmeleri ve Müslümanların yerli kadınlarla evlenmeleri de İslâm dininin yayılmasında etkin olmuştur

17 yüzyılın başlarında Faslıların Songay krallığını ortadan kaldırmaları üzerine bir takım Müslümanların Benin'in kuzeyine yerleşmeleri Benin halkı arasında İslâm'ın yayılmasında bir öteki faktör oldu Bütün bu göçlerden sonra kuzeydeki Parakou şehri, İslâm tebliğinin manâlı bir merkezi halini aldı Bu Nedenle putperest köylerinin yanı başında İslâm köyleri oluşmaya başladı Parakou şehrinde gerçekleşen metamorfoz fazla geçmeden onun paralelindeki Cuku şehrinde gerçekleşti bir de XVIII yüzyılda doğu ve kuzeydoğu taraflarından Benin'e gelen ve başlıca meslekleri çobanlık olan Pöller de ülkenin orta bölgesine yerleşerek önemli bir Müslüman topluluğu meydana getirdiler Keza Borgu ve civarında yaşamış Baribalar'ın bir kısmı da XIX yüzyılda İslâm'a katıldılar Benin'in güneyine İslâmiyet'i getirenler Nijerya'dan Porto Novo, Uida ve Kotonu'ya ticarî mülk içeren Müslüman Yoruba tüccarları olup bazıları burada kalarak İslâm'ın yayılmasında rol oynadılar XIX yüzyılın ortalarında Brezilya'dan geri dönen bir grup Müslüman da ülkede İslâm'ın yayılmasına hizmet etti Ayrıca Nijerya'dan ülkeye gelen dağıtılmış tarikatlara mensup mürşitler bir takım şehirlerde zaviyeler kurarak İslâm'ın özellikle güney bölgelerde kökleşmesine kayda değer katkıda bulundular 19 yüzyılın sonlarına doğru İslâm Benin'in orta ve güney kesimlerine de ulaştı İslâm'ın güneye ulaştırılmasında ticari faaliyetlerin yanı sıra Nijerya'dan gelen Müslüman Yorubaların da etkisi olmuştu Süre içinde güneyde Müslümanlar çoğunluğu teşkil ettiler
Tarihi Seyir

Ilk Olarak 15 Yüzyılda Portekizli sömürgecilerin bugünkü Benin kıyılarına çıkmalarıyla belli bu bölgede üç krallık bulunuyordu Bunların en güçlüsü ve en etkilisi, bölgede bulunan en büyük krallık olan Dahomey Krallığı, bölgedeki kabileleri hâkimiyeti altına alıp sınırlarını oldukça genişletmiştir

Ülkenin sınırlarını genişleten Kral Dakadonou'nun oğlu Ouegbadja da (16451685) Dahomey'i daha güçlü bir devlet haline getirdi ve köle, altın ticareti ve dinî amaçlarla kıyı bölgesine gelen Avrupalılarla ilişki kurdu Bir yanlamasına da Fransız ve İngiliz sömürgecilere karşı kendini emniyete elde etmek için onlarla ticari işbirliğine gidiyor, bu alanda bazı tavizler veriyordu Bu kolaylıklar ve tavizler tamamen Fransız ve İngiliz sömürgeciler fazla sayıda siyah insanı köle olarak Avrupa ve Amerika'ya götürmüşlerdir Bugünkü Benin kıyılarında o zamanlar köle ticaretinin kayda değer merkezleri kurulmuştu

Ouegbadja'nın yerine geçen Kral Ağaca (17081732), Fransızlar tarafından inşa edilen kalelerin bulunduğu Allada ve Uida şehirlerini ele geçirdiyse de kuzeydeki Oyo Krallığı'nin saldırılarına dayanamadı ve Dahomey topraklarının bir kısmı bu devletin eline geçti Kıyı bölgesinde kaleler ve çiftlikler kuran Fransızlar'ın etkisi, esir ticaretinde Avrupalılar'a birtakım kolaylıklar sağlayan Kral Ağaca sayesinde gitgide artarak arttı

Kral Gezo'nun (18181858) iktidara gelmesine dek Dahomey'de değişik karışıklıklar yaşandı ve ülke köle ticareti nedeniyle güçsüzleşti Gezo, ülkesini Oyo Kralliğı'nın vesayetinden kurtardı ve kuzeyde Mahiler'e, batıda Eveler'e, bilhassa doğuda Egba ülkelerin bölüştürme hareketine girişti Doğuda Abeokuta ile savaşları aralıksız sürdü ve Dahomey'in yenilgisiyle sonuçlandı Esir ticaretinin tamamen Avruplalıların eline geçmeye başlamasıyla Gezo, Avrupa'nın hurma yağı talep ettiği bir dönemde, hurma bahçelerini geliştirdi Darı, tütün, domates gibi beslenme ağırlıklı tarım üretimine başladı 1840'tan itibaren İngiltere ile Fransa arasında bir çatışma konusu olan Grand Popo ve Uida'ya Fransızlar'ın yerleşmeleri Kral Gezo zamanına rastlar 1851'de Fransa ile Gezo aralarında yapılan antlaşmayla Fransa bazı ticarî ayrıcalıklar kazandı


Gezo'nun yerine geçen Gle Gle (18581889) zamanında Fransızlar Kotonu ve Agu'ya da yerleştiklerinden bölgedeki nüfuzları artan bir şekilde arttı Mayıs 1868 tarihli Kotonu Antlaşması ile Fransa'nın Benin kıyılarında geniş haklar elde etmesi ve buradaki nüfuzunun artması İngiltere'nin protestosuna yol açtı ve bu sebeple bazı çatışmalar çıktı 1882'de Porto Novo ve Kotonu üstünde himaye idaresi kuran Fransa, Berlin Kongresi'nden sonradan mahallî yöneticilerle yaptığı bazı anlaşmalarla bölgedeki gücünü arttırdı ve bölgeyi doğrusu işgale yöneldi Bu kolaylıklar ve tavizler nedeniyle Fransız ve İngiliz sömürgeciler çok sayıda siyah insanı Avrupa'ya, Amerika'ya, Brezilya'ya, Haiti'ye ölesiye çalıştırılmak üzere köle olarak gönderdiler Bugünkü Benin kıyılarında o zamanlar esir ticaretinin önemli merkezleri kurulurdu Fransızlar esir ticaretinde ve daha diğer alanlarda kendilerine sağlanan kolaylıklarla yetinmeyerek Dahomey krallarıyla yapılan bu iki öbür anlaşma doğru Benin kıyılarına iyice yerleşmişlerdi Bu durum İngilizlerle aralarının açılmasına ve bazı çatışmalara yol açtı 1882'de Porto Novo ve Cotonou'da himaye yönetimi kuran Fransız sömürgeciler ülkeyi adamakıllı işgale kalkıştılar Kral Behanzin bu emperyalist tavra karşısında silahlı çaba vermeye çalıştıysa da 1893'te krallığın merkezi Abomey'e giren Fransız birlikleri Kral Behanzin'in yönetimine son verip Fransız hükümeti ülkeyi sömürgelerine dâhil etti

Önce Martinik adasına, sonra da Cezayir'e sürgüne gönderilen Behanzin, 1906 yılında burada öldü

1904 yılında Fransız Batı Afrikası'na katılan Dahomey, sömürge yönetimi aşağı idarî bakımdan üç bölgeye ayrıldı Fransa'nın buradaki temsilcisi Porto Novo'da oturan ve geniş yetkilerle donatılmış bulunan genel vali idi Ülkenin yönetiminde, genel valinin başkanlığı altında kurulan yöneticilik meclisi, 1946 yılına kadar en yüksek organ olma durumunu korudu

Ülkenin üç kayda değer şehri Porto Novo, Uida ve Kotonu'da da belediye teşkilâtları kurulmuştu Savaştan sonradan yönetimde daha geniş yetkilere sahip ve üyeleri seçimle gelen bir genel konsey kuruldu Bu konsey, Fransız Batı Afrikası'nın başşehri Dakar'daki meclise 5, Paris'teki Fransız Birliği Meclisi'ne de 2 temsilci gönderiyordu

Benin Körfezi'nde 1883'te oluşturulan Fransız kuruluşlar, 1894'te Dahomey sömürgesi ve eklentilerine dönüştü Dahomey, 1904'te Fransız Batı Afrikasına bağlanıncaya dek finansal özerkliğini sürdürdü Sömürgenin sınırları değişik antlaşmalarla belirlendi; Almanya ile 23 Temmuz 1897'de, İngiltere ile 14 Haziran 1898'de O tarihte ülke iki parçaya ayrıldı Bu parçalardan biri, kıyı ile 9 enlem arasındaki bölgeyi bütünüyle içine alan, yani aşağı yukarı Ace ve Yoruba istilasına uğramış alan olan Aşağı Dahomey, diğeri ise Bariba ve Volta etkisi altındaki bölgeyle göçmenlere sığınaklık etmiş olan bölgeyi taşıyan kuzey kesimiydi

Behanzin'in kardeşi Agoli Agbo, Abomey kralı seçildi lakin hiçbir yetkiye sahip olamadı ve 1900'de tahttan uzaklaştırıldı Bundan daha sonra ülkenin kuzey kesimi de eski PortoNovo krallığı gibi ilk elden yönetim sistemi altına sokuldu, geleneksel aristokrasinin temsilcileri, sıkça konton ve köy yöneticisi olarak kaldılar

Misyoner teşkilatlar sayesinde çok erken tarihlerden beri okullarla donatılan güney, geçici nitelikte siyasi partilerin kurulmasıyla reel bir siyasi yaşama ulaştı Fazla etkili bir basın, sömürge yönetiminin kötülüklerini vurgulayarak bu siyasi yaşama canlılık katıyordu Kuzeyin geri kalmışlığı, II Dünya Savaşı etkisindeki Fransız yetkililerin bir takım çabalarına rağmen, bağımsızlığa dek sürdü Fransız Batı Afrikasının öğrenci semti haline gelen Dahomey, federasyonun öteki ülkelerinin gereksinim duyduğu idari ve özel işlerde çalışacak kadro elemanlarının manâlı bir kısmını karşılıyordu Sömürge döneminde birincil ve orta öğretim daha yaygın olduğundan bu topraklar bütün Fransız Batı Afrikası'na yerli memur yetiştiriyordu Katolik misyonerlerinin en yoğun olduğu yer de burasıydı Dahomey'de Fransız etkisi altında yetişen bu kadro daha sonraları meydana gelen bürokratik burjuvanın çekirdeğini oluşturdu ve bütün siyasal hareketlere önderlik etti Dahomey krallığını onların görüşleri biçimlendirdi Para ekonomisinin gelişmesiyle yeni toplumsal sınıflar da ortaya çıktı Bir ticaret burjuvası meydana geldi Ücret karşılığı çalışan işçilerin de sayısı arttı

Dahomey, sömürge yönetimi aşağı iken 1 Dünya Savaşı sırasında halkın askere içerlemek istenmesi ile Bariba (1916), Somba (1917) ve Mono (1918) çevresindeki yerlerde ayaklanmaya yol açtı 1923'te ve 1936'da ülkenin çeşitli yerlerinde karışıklıklar ve bir takım ayaklanmalar devam etti XX yüzyılın başlarından itibaren mahallî basının doğuşu ile birlikte milliyetçi nitelikte gösteriler giderek yoğunluk kazandı 1921'de çıkmaya başlayan La Guide du Dahomey adındaki mecmua ile bu tarihten itibaren çoğalan basın cemiyetlerinin sömürgecilerin yolsuzluklarına karşısında yürüttükleri çaba, ülkenin siyasî ve sosyal tarihinde manâlı birer etken oldu

Birincil siyasi partiler, 1950'lerde, bölgesel ırksa farklılıklar göz önünde tutularak kuruldu Programları birbirine benziyordu 1960'a dürüst tüm bu siyasi gruplar serbest isteğinde birleştiler 1955'de kurulan işçi sendikaları da kurtuluş hareketinde rol oynadı Dahomey Ulusal Işçi Sendikaları Federasyonu 1958'de ülkenin Fransız Birliği'ne katılmasına tepki gösterdi

II Dünya Savaşı yıllarında Fransız Batı Afrikası ile beraber müttefiklere bağlı kalan ülkede savaştan sonradan ilk kez kurucu meclis seçimleri yapıldı (Ekim 1945) Nisan 1947'de ülkenin birincil siyasal partisi olan Union Progressiste Dahomeenne kurulduysa da birkaç ay sonradan partinin zinde isimlerinden M Ahomadegba'nın Bloc Populaire Africaine'ı düzenlemek için ayrılması üzerine bazı siyasî karışıklıklar ortaya çıktı M Apithy de Dahomey İlerici Birliği'nden 1951'de ayrılarak Parti Republicain du Dahomey'i kurdu Bunlardan diğer yeniden 1950'li yılların başlarında ülkenin kuzeyinde M Hubert Maga'nın öncülük ettiği bazı siyasî gruplaşmalar oldu ve 1953'te Mouvement Democratigue Dahomen adlı parti kuruldu, sonradan da Rassembiement Democratique Dahomeenne adını aldı 1955'te kurulan Union Democratique Dahomeenne Apithy'nin liderliğindeki Parti Republicain du Dahomey ile Maga'nın liderliğindeki Rassembiement Democratique Dahomeenne'nin yanında üçüncü şiddet olarak ülkenin siyasî hayatında kayda değer rol oynadı

Dahomey 1956'da içişlerinde özeklik elde etti ve 1958'de topluluğun üyesi haline geldi Bu sırada iktidarda Aphity'nin başkanlığındaki Dahomey İlerici Partisi'nin elinde bulunuyordu Fakat Aphity, ülkesini Mali konfederasyonuna sokmayı reddederek iktidarı terk etti Ağustos 1960'ta ise Fransa'dan tam bağımsızlığını aldı ve topluluktan ayrıldı Bağımsızlıkla beraber Dahomey, ciddi bir siyasî istikrarsızlık içine düştü ve ülke IMF'ye katıldı Ülkede istikrarsızlıkların en yoğun olduğu 19601972 yılları arasındaki dönemde altı hükümet darbesi gerçekleştirildi Yeni anayasanın yürürlüğe girmesinden daha sonra Aralık ayında yapılan seçimleri Maga'nın Dahomey Birlik Partisi (The Parti Dahomeen de L'Unite) kazanarak iktidara geldi ve Maga cumhurbaşkanı, Apithy de yardımcısı oldu Hubert Maga, ülkesini Antant Konseyi'ne üye yaptı ve Fransa ile işbirliği antlaşmaları imzaladı


Ülke ekonomisi o yıllarda epeyce kötüydü Dış ticaret açığı 5 milyar Afrika Frangını aşıyordu Endüstri ve tarım çok yardıma muhtaç durumdaydı Bütçenin yüklü bir kısmı devlet mekanizmasının işlemesi için harcanıyordu Köylerde kıtlık baş gösterdiği sırada kentlerde de grevler oluyordu Diğer Taraftan bağımsızlığa kavuşmuş komşu ülkelerden geri dönen fazla sayıda devlet memuru ve askerin yol açtığı işsizlik sorunuyla mücâdele etmek epeyce baskı bir meseleydi

Bağımsızlıktan bir ay sonradan (1 Eylül) memurların grev hakkının kısıtlanması ve yaklaşık olarak iki ay daha sonra da (24 Ekim) aidat artışı sağlamak için grevler baş göstermişti

Siyasi partilerin mücadelesi devam ederken, Dahomey Demokratik Birliği'ni temsil eden bakanlar istifa ettiler Öteki iki parti de Dahomey Birliği Partisi adı aşağı birleştiler Aralık 1960 seçimlerinde iktidar partisi muhalefeti yenilgiye uğrattı, Maga başkan ve Apithy başkan yardımcısı seçildi, tek parti hükümeti kuruldu Bu meseleler meydana gelirken rekabetten sendikalar da payını aldı ve 1961 senesinde ayrılma yaşadılar

Hükümetin kurdurduğu Dahomey Milli Işçi Federasyonu yapıcı sendikalizmadı aşağıda bir program kabul etti Ve bu federasyonun ileri gelenleri Egzersiz Bakanı ile yaptıkları görüşmede sendikaların hiçbir zaman hükümetten bir şey istek etmeyeceklerini, yalnız incelenmek üzere öneride bulunacaklarını açıkladı Anlaşılacağı gibi, sendikacılar egemen çevrelerle tam işbirliği içindeydi ve tekrar 1961'de kabul edilen 'güvenlik' kanunu huzuru bozan kimselerin tutukluluğunu ön görüyordu Bu sıralarda basın özgürlüğünü kısıtlayan bir kanun da kabul edildi ve iç politika ilkesi olarak 'Dahomey demokratik devingen sosyalizmi' diye bir kavram atıldı ortaya Lakin bu yargıdan hesaplı gelişme için tasarlama, karma ekonomi ve özel sektörün durumunun korunması anlaşılıyordu 1961'de kabul gören 6265 yılları arası için düşünülen kalkınma planı bu eğilimi yansıtıyordu ayrıntılarıyla Bu tasarıyı hayata dinmek için gereken bütçe tahminen 40 milyar Afrika frangını aşıyordu Hükümet yeniden yapılanma planı çerçevesinde evvela tarım işlerindeki üretimin artırılmasını istiyordu ama bu sebeple tarım kooperatifleri kurma yoluna gidilmişti Plan birkaç imalât endüstrisi kurmayı da öngörüyordu Eğitim ve sağlık hizmetlerine de saygın meblağlar ayrılmıştı

Fakat hükümet prestij sağlayacak, pahalı ve büyük projelere kendini kaptırıp, tarım ve endüstriye ayrılması gereken bütçeden daha eksik bir yatırım yaparak, yiyecek üretiminin arttırılması yerine azalmasına sebep oldu Gün geçtikçe çoğalan bir nüfus aşikârdı bunun yanına o dönemde taahhüt edilenin zıddına bir tek palmiye yağı fabrikasından başka endüstri tesisi kurulamadı

Hükümet devletçi nitelikte görünen diğer tedbirler de elde etmek zorunda kaldı Ve büyük bir kısmını devletin elinde bulundurduğu bir Dahomey Yeniden Yapılanma Bankası ve Dahomey Bankacılık Şirketi kuruldu Bunun yanında Dahomey Cumhuriyeti Ekonomik Kalkınma Şirketi, tarım kooperatiflerini desteklemek için Ulusal Tarım Kalkınma Şirketi, tanıdık olmayan ihracat firmalarının yanı başında faaliyet gösterecek olan Dahomey Ticaret ve Endüstri Şirketi karma devlet ve özel sektör şirketleri olarak meydana getirildi bir de, dört fabrika devlete geçti

Yapılan bütün bu etkinlikler tekrar olumlu sonuçlanamamıştı Ve tanıdık olmayan sermayenin ülke ekonomisindeki etkisi azalacağı yerde, aksine yarattığı tesir çabuk artmaya başlamıştı 1961 senesinde yapılan Yatırım Kanunu yabancı sermaye için celbedici niteliklere sahipti Devlet mekanizmasında da gözle görülür bir bozukluk söz konusuydu Ve açılan soruşturmalar H Maga önderliğindeki hükümeti kuvvet duruma sokuyordu Yüksek idare birimindeki kimseler bir yandan da ticaret yapıyorlardı öte yandan, bölgecilik eğilimleri de baş göstermişti Kentlerde işsizlik ve pahalılık artmakta, ücretlerse benzer seviyede kalmaktaydı Yeniden benzer yıl hükümet, ücretleri %10 nispetinde düşürmüştü bile

Ve sene 1963 Ağustos ayı İktidarda yer alan Dahomey Birlik Partisi'nin kongresinde zuhur eden ayrılıklar nedeniyle bir curcuna yaşandı İktidar parti şüphesiz ülke problemlerini göz ardı edemezdi Sendikalar bile ilk kez en az ücretlerin arttırılmasını, yaşama ve alıştırma koşullarının düzeltilmesini istemişlerdi Aslına bakılırsa tabandan gelen tüm bu istekler kongre kararlarında yer aldı almasına da kullanım gerçekleşemedi

Ve Soglo, Apithy, Maga ve Abomey Fonları'nın temsilcisi Justin Ahomadegbe'nin yer aldığı üç partili bir geçici hükümet kuruldu

1964'te Ocak ayında gerçekleşen referandumla yeni bir anayasa kabul edildi İnsan haklarına ilişkin yeni bir bölümden başka, sendikalara özgürlükler ve işçilere grev hakkı verildi Ve bu anayasada 1960 anayasasından farklı olarak, devlet ve hükümet başkanlığı aynı kişide birleşmeyecek, Başkan Yardımcısı hükümet başkanlığı yapacak, her ikisi de genel oyla seçilecek ve Başkan içi çatışmaları durdurmak için silahlı kuvvetleri iktidarı ele almaya eğlence edemeyecekti

1964 başında yeni anayasanın yürürlüğe konulması ve Apithy'nin cumhurbaşkanlığı makamına, Ahomadebge'nin de başbakanlığa getirilmeleri hiçbir şeyi çözemedi Bu iki birey aralarında şiddetlenen rekabet, ordunun yeniden müdahalesine yol açtı Bu iç karışıklıklar ve hesaplı sıkıntılar sebebiyle Ekim 1965'te sendikaların başını çektiği askeri bir darbe ile Maga yönetimden uzaklaştırıldı ve yerine Albay Christophe Soglo geçti Soglo, yönetimi tekelde bulundurmayı başarmıştı Daha Sonra 1967 yılında Binbaşı Maurice Kouandete komutasında bir darbe daha yaşandı, bu kez devrilen Soglo olmuştu Yarbay Alphonse Alley devlet başkanı olarak General Soglo'nun yerini aldı

1968 yılında yeni bir tüzük seçmenlerce onaylandı Lakin Mayıs ayında Alley, Dr Acu'yu Cumhurbaşkanlığına getiren seçimi geçersiz saydı Dağıtılmış olaylardan ve bu arada devlet başkanı olan Dr Emile Derlin Zinsou'yu başkan olarak atadı 1969 yılı Yarbay Kouandete Başkan Zinsou'nun görevine başarısızlıklarından dolayı son verdi Bu bölgenin ülkeden ayrılmasından endişe duyan askeri idare 1970 Başkanlık seçimlerinde neredeyse eşdeğer oy alan Ahomadegbe, Apithy ve Maga'dan oluşan başkanlık konseyine devretti Maga bu üçlünün iki yıl her tarafında tayin alacak ilk başkanı oldu *