Besinler Ve Hücrede Madde Geçişi

Besinler Ve Hücrede Madde Geçişi
Besinler Ve Hücrede Madde

BESİNLER ve HÜCREDE MADDE GEÇİŞİ

GIDA MADDELERİ
Canlılar tarafından tüketilen beslenme maddeleri öbür şekillerde gruplandırılabilir

A GÖREVİNE TARAFINDAN BESİNLER
1 Enerji Verici Besinler
Bunlar, karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerdir
Açlık hemen tüketim sırasına tarafindan;
Karbonhidratlar, Yağlar,Proteinler olarak sıralanır
Solunum kolaylığı sırasına tarafindan;
Karbonhidratlar,Proteinler ,Yağlar olarak sıralanır
Sağladıkları enerji miktarına göre;
Yağlar, Proteinler ,Karbonhidratlar olarak sıralanır

2 Yapıcı ve Onarıcı Besinler
Canlının yıpranan kısımlarının tamirinde ve yeni hücre yapımında kullanılırlar Bunlar; proteinler, yağlar, karbonhidratlar, madensel maddeler ve su ’dur

3 Düzenleyici Besinler
Düzenleyici besin maddeleri, hücredeki metabolik olayların düzenlenmesinde rol oynar Bunlar, proteinler, madensel maddeler, vitaminler ve sudur

B YAPILARINA GÖRE BESİNLER
Organik besin maddeleri; proteinler, yağlar, karbonhidratlar ve vitaminlerdir
İnorganik besin maddeleri; su ve madensel maddelerdir

1 Karbonhidratlar
Karbonhidratlar, adından da anlaşılacağı gibi karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomlarından meydana gelmiştir Karbonhidratlar tüm canlı hücrelerde bulunur ve en manâlı enerji kaynağıdır Genel formülleri (CnH2nOn) dir Karbonhidratlar yapısındaki şeker sayısına göre öbür gruplara ayrılabilirler
a Monosakkaritler: Sindirime uğramadan dosdoğru kana geçerler Altı karbonlulara (heksozlar) glikoz (dekstroz), fruktoz (meyva şekeri) ve galaktoz (süt şekeri), beş karbonlulara (pentozlar) ise riboz ve deoksiriboz örnek verilebilir



Tablo : Disakkaritlerin Sentezi ve Özellikleri

b Disakkaritler: İki monosakkaritin birbirleriyle glikozit bağı kurarak meydana getirdiği karbonhidratlardır Bu birleşme sırasında su açığa çıktığı için olaya dehidrasyon sentezi de denir Disakkaritler ancak sindirilerek hücresel zarından difüzyonla geçebilir
c Polisakkaritler: Fazla sayıda glikozun dehidrasyon sentezi sonucu, glikozit bağları kurarak birleşmesiyle oluşur
Bir polisakkaritin yapısında kaç tane monosakkarit kullanılmışsa, reaksiyon sonucu bunun bir eksiği kadar su açığa çıkar Yani n – 1 molekül su açığa çıkar Burada n, üzüm şekeri sayısıdır Polisakkaritler hidroliz edildiklerinde monosakkaritlere indirgenirler Polisakkaritleri dört grupta toplayabiliriz

Ambar Polisakkaritler
Nişasta : Bitkilerde karbonhidratların depo şeklidir Suda çözünmez
Glikojen : İnsanlarda ve hayvanlarda karbonhidratların ambar şeklidir Suda kısmen çözünür
Yapısal Polisakkaritler
Selüloz : Bitki hücrelerinde hücreli çeperinin yapısına katılır Suda çözünmez
Kitin : Eklem bacaklılar grubundaki hayvanların dış iskeletine ve birçok mantarın zar yapısına katılır

Her dört polisakkarit de glikozun polimeri olduğu halde maddesel ve kimyasal özellikleri farklıdır Çünkü, glikozların bağlanma biçimleri farklıdır

2 Proteinler
Yapısında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N) ve bazılarında bunlara ilave olarak kükürt (S) ve fosfor (P) da bulunabilir
Protein moleküllerinin yapısında maksimum 20 çeşitlilik amino asit bulunabilir

Her bir amino asitte amino grubuyla (NH2) karboksil (COOH) grubu aynıdır Amino asitlerde radikal grup (R) farklıdır Proteinler sentezlenirken amino asitler birbirlerine peptid bağlarıyla bağlanırlar


Her peptid bağına karşılık bir molekül su açığa çıkar n tane amino asit kullanılırsa n–1 su molekülü açığa çıkar
Peptid bağı sayısı su sayısı


3 Yağlar (Lipidler)
Yağlardan fosfolipidler, hücresel zarının yapısına katılır Steroidler zarların yapısına katıldığı gibi metabolizmayı düzenlemede de ödev yaparlar Steroidler bazı vitamin ve hormonların sentezinde kullanılır
Hayvansal yağlar çoğunlukla dolu olup, katıdır Bitkisel yağlar ise genel olarak istikrarsız olup, doymamıştır Bitkisel yağlar yüksek ısı ve basınç aşağı hidrojenle doyurulursa katılaşırlar ve margarinler oluşur

Gliserol, üç molekül yağ asitiyle birleşerek nötral yağları meydana getirir

4 Vitaminler
Vitaminler sindirilmezler ve doğrudan kana emilirler Organik yapılı olmalarına rağmen, canlılarda enerji verici olarak kullanılmazlar Genel özellikleri bakımından vitaminler iki grup altında toplanabilir
Yağda Eriyen Vitaminler : A, D, E ve K vitaminleridir Bu grup vitaminlerin fazlası özellikle karaciğerde ambar edilir
Suda Eriyen Vitaminler : B ve C vitaminleridir Bu grup vitaminlerin fazlası ambar edilmez, açık havada atılır

5 Madensel Tuzlar (Mineraller)
Organizmada eksik da olsa 15 kadar mineral maddeye mutlaka gereksinim duyulur Mineral maddelerin gövde içindeki görevlerini üç asıl başlık aşağıda toplayabiliriz

Gövde içindeki birçok enzimin ve hemoglobin gibi moleküllerin yapısına katılırlar Bunlar, demir (Fe) ve fosfor (P) gibi elementlerdir
Kemiklerin ve dişlerin sıradan olarak gelişmesini sağlarlar Bunlar için zorunlu olan madensel maddeler, kalsiyum (Ca), fosfor (P) ve mağnezyum (Mg) dur
Ceset ve gözenekli olan sıvısının osmotik basıncını düzenlerler Bunlardan hücresel içi sıvıda sodyum (Na), klor (Cl), hücresel dışı sıvıda potasyum (K), mağnezyum (Mg) ve fosfor (P) bulunur

6 Su
Vücudumuzun azami ihtiyaç duyduğu maddelerden biridir Kimyasal reaksiyonlar sulu bir ortamda gerçekleşir Su iyi bir çözücü olduğu için besinlerin sindiriminde, emilmesinde, taşınmasında ve artıkların atılmasında kullanılır Gövde ısısının fazlası yeniden su ile atılır


HÜCREDE MADDE GEÇİŞİ
Gözenekli Olan zarının en manâlı özelliği, canlı ve seçici – geçirgen olmasıdır

1 Difüzyon (Dağılma)
Madde moleküllerinin fazla yoğun olduğu ortamdan eksik yoğun olduğu ortama dürüst yayılmalarıdır Difüzyon sırasında enerji harcanmaz ve canlılık durum değildir Bir Takım durumlarda difüzyona uğrayacak madde bir taşıyıcı proteinle hücreye alınabilir Buna ise kolaylaştırılmış difüzyon denir


Şekil: Sıvıların Sıvıdaki Difüzyonu

2 Osmoz (Suyun Difüzyonu)
Suyun seçici geçirgen bir zardan difüzyonuna denir Osmozda da enerji harcanmaz ve canlılık durum değildir Ancak seçici geçirgen çeper bulunmak zorundadır



Şekil: Sıvıların Sıvıdaki Difüzyonu

Diyaliz: Suda çözünmüş maddelerden bazılarının yarı geçirgen zardan difüzyonuna diyaliz denir

Osmotik Olaylar
a Hipertonik Ortam (Yoğun Etraf): Bir hücreli kendisinden daha yoğun ortama koyulursa su kaybederek büzülür Bu olaya “plazmoliz denir
b Hipotonik Etraf (Eksik yoğun Etraf): Plazmoliz olmuş yada sıradan bir hücreyi kendisinden daha seyreltik bir çözeltiye koyarsak su alarak şişer Bu olaya “deplazmoliz denir
c İzotonik Ortam (Denge Ortamı): Hücresel izotonik ortama koyulursa dengeli bir madde alışverişi olur


Şekil : Zardan Madde Geçiş Yolları

Hücreler fazla seyreltik ortamlara veya saf suya konulursa fazla miktarda su alarak gerilirler Bu gerilme sonucunda oluşan basınçla hayvan hücreleri patlar Buna hemoliz denir


Osmotik Kuvvetler
a Osmotik Basınç: Hücreli içindeki çözünmüş maddelerin gözenekli olan zarına yaptığı basınçtır
b Turgor Basıncı: Hücresel içindeki suyun hücre zarına yaptığı basınçtır
c Emme Kuvveti: Osmotik basınçtan turgor basıncının çıkarılmasıyla elde edilen artı kuvvettir
EK OB – TB biçiminde hesaplanır

3 Faal Nakliye
Maddelerin az yoğun ortamdan fazla yoğun ortama taşınmasına denir Etkin taşıma ancak canlı hücrelerde gerçekleşir Çünkü ATP harcanır ve enzimler iş görür



Şekil : Etkin Taşımayla Madde Atılması
Bu olayda, taşınacak maddelerin porlardan sığabilecek değin minik olması gerekir İyonların birçok yoğun ortamdan az yoğun ortama aktif olarak geçer

4 Endositoz ve Ekzositoz
Bu olaylarda da enerji harcanır Her iki durum hayvan hücrelerinde görülmesine karşılık, bitki hücrelerinde endositoz görülmez
Endositoz, pordan geçemeyecek değin büyük moleküllerin gözenekli olan içerisine alınmasıdır Alınan madde istikrarsız ise pinositoz, katı ise fagositoz adını alır
Ekzositoz, hücreli içerisinde oluşturulan enzim, hormon, değişik proteinler, bitkilerde reçine ve eterik yağlar, hayvanlarda mukus ve öteki büyük moleküllü salgı maddelerinin golgi yardımıyla, minik kesecikler halinde taşınarak dışarı atılmalarına denir *