Bilim adamları ve hizmetleri

Bilim adamları ve hizmetleri geometriyi bulan bilim adamı ibni sina insanlığa hangi düşüncelerle hizmet etmiştir euclide bilim dalı ibni sinanın insanlığa hizmetleri topluma hizmet etmiş adamları Pythagoras (Pisagor – İÖ yaklaşık 580 – 500) Eski Yunan’ ın büyük filozof ve matematikçilerinden biriydi Geometri ve müzik alanlarında adı çok geçen Pythagoras, insan ruhuna ilişkin düşünceleriyle de anımsanır Pythagoras’ ın adı geometride sık geçer Pisagor teoremine kadar düşey açısal bir üçgenin hipotenüsünün (en uzun kenar) karesi, karşısındaki iki kenarın karelerinin toplamına eşittir Fakat teoremin Pisagor tarafından değil; onun öğretilerini geliştiren öğrencilerinin bulduğu sanılmaktadır Pythagoras, Dünya’ nın merkezdeki bir ateşin çevresinde dönen bir küre olduğunu söyleyen ilk bilim adamlarından biridir O dönemde öbür filozofların çoğu Dünya’ nın düz olduğunu söylüyordu Dünya’ nın dönerken müzik sesi çıkardığını söyleyen Pythagoras, evrenin işleyişinin sayılara ve sayıların arasındaki ilişkiye yan olduğunu ileri sürdü Euclides (Öklit – İÖ yaklaşık 300) Eski çağların en ünlü matematik ve geometri bilginlerinden biridir Yaşamına ilişkin olarak bilinenler sadece Darı’ da yaşayan olduğu ve Kral 1 Ptolemaios’ un kendisinden, o dönemde dünyanın en kayda değer öğrenim merkezi olan İskenderiye kentinde bir okul kurmasını ister Kendisinin Yunanlı olduğu sanılmaktadır Öklit’ e gelene kadar geometri bilgisi epeyce gelişmişti, lakin bu bilgi büyük ölçüde birbiriyle bağımsız kurallardan oluşuyordu Öklit geometriye ilişkin tüm bilgileri bir araya toplayarak, bunların arasındaki bağlantıyı kurdu, bunlara kendi geliştirdiği bazı yeni kanıt ve önermeler ekledi Tüm bu çalışmalarını 13 top parşömenden oluşan Stoikheia (Elemanlar) adlı yapıtında topladı Bu eseri diğer dillere çevrildi, 2000 yılı aşkın bir süre geometri öğretiminde kullanıldı Günümüzde okullarda okutulan modern kitaplar hâlâ Öklit’ in düşüncelerine dayalıdır ama bu görüşler daha öbür biçimlerde sunulmaktadır Archimedes (Arşimet – İÖ yaklaşık 287 212) Eski çağın en büyük matematikçisi ve mucidi olan Arşimet, Sicilya Adası’ ında bir Yunan kenti olan Siracusa’ da doğdu Öklit’ in İÖ takriben 300’ de, Darı’ daki İskenderiye’ de kurduğu okulda öğrenim gördükten sonradan Siracusa’ ya dönerek geometriyle uğraştı Arşimet kaldıraç yasasını da ortaya koyarak, ağır bir cismin ağırlık merkezine uygulanacak bir güçlü olarak yerinden oynatabileceğini gösterdi Ayrıca hain bir yerden su çıkarmaya yarayan “Arşimet burgusu adlı cihaz, Darı gibi hain ve kurak ülkelerde hâlâ sulandırma nedeniyle kullanılır Bir küre ile bu küreyi çevreleyen silindirin yüzeyleri ve hacimleri arasındaki ilişkiyi öncelikle ortaya koyduğu için, Arşimet’ in mezarı silindir içine yerleştirilmiş bir küreyle işaretlenmiştir İbni Sina (MS 980 – 1037) Yalnız doğuda değil, ortaçağ Avrupa’ sında da en büyük tıp bilgini sayılan İranlı Müslüman bir bilgin ve düşünürdür Bütün adı Ebu Ali el – Hüseyin bin Abdullah ibn Sina olan İbni Sina, batıda Avicenna diye bilinir Yunan filozofu Aristo’ nun en büyük yorumcularından biridir Buhara yakınlarında doğan İbni Sina, babasından ve döneminin meşhur bilginlerinden özel ders aldı Parlak zekâsı ve kuvvetli belleğiyle kısa zamanda öğretmenlerini geride bıraktı Felsefe, edebiyat, matematik, tıp gibi değişik alanlarda engin bir data birikimine ulaştı Daha 16 yaşındayken yanında başka hekimler çalışan başarılı bir hekimdi İbni Sina’ nın en büyük yapıtlarından biri Kitabu’ şŞifa (Afiyet Kitabı) ’ dır Kitabu’ şŞifa; mantık, fizik, geometri, gökbilim, matematik, müzik ve metafizik konularında dönemin tüm bilgilerini bir araya getiren bir ansiklopedidir Hem İbni Sina’ nın öteki bir yapıtı da elKanun fi’ tTıb (Hekimlik Yasası)’ dır Bu kitabın tamamı Lâtince’ ye çevrilerek ortaçağ Avrupa’ sından tıp kitaplarının en değerlisi sayılmıştır Birunî (973 – 1048 ya da 105152) Batıda Aliboran adıyla aşina, ana adı Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed elBirunî olan büyük İslâm bilgini Birunî, Harezm’ in başkenti Kas’ ta (Ket) doğdu Harezmşahlar soyundan meşhur bir bilginin koruyuculuğu altında saraya giren Birunî, astronomi ve matematik öğrenimi gördü Demin 28 yaşındayken elÂyaru’ lBâkiye’ yi (Geride Kalan Yıllar) tamamladı Nihâyati’ lEmâkin (Mekânın Sonları) adlı yapıtı coğrafyadan, yerbilim ve jeodeziye (yeryüzü düzlemini ölçme bilimi) değin bir dizi konudaki yazıların toplamından oluştu elKanunü’ lMesudî adlı en manâlı gökbilim yapıtında dünya coğrafyası, enlem – boylam hesaplamaları, dünya çapının ölçümü gibi araştırma ve çalışmalarını toplayan Birunî, bilim tarihçilerine tarafından Kopernik’ le başlayan modern astronominin temellerini atmıştır Batlamyus ve Aristo’ nun kuramlarına aleyhinde çıkarak dünyanın durağan yok, dönen bir kütle olduğunu kanıtlamaya çalışmıştır Harezmî Arap matematik, gökbilim ve coğrafya bilginidir Onun aritmetik konusundaki çalışmaları sayı sistemiyle ilgilidir Bir dönem bulunduğu Hindistan’ da harfler veya heceler yerine sembollerin kullanıldığını saptamış, onları İslâm dünyasına kazandırmıştır Bu Nedenle sembollerden oluşan on tabanlı sayı sisteminin kurulmasını sağlamıştır Harezmî, Hesabül Cebir velKarşılıklı Olma adlı eserinde logaritmanın kullanılışına öncülük etmiştir 2) Avrupa’ daki Gelişmeler Avrupa’ da Rönesans’ ın ve reformla başlayan uyanış ve çabanın birincil ürünleri astronomide görüldü Polonyalı Kopernik (1473 – 1543), Batlamyus’ un Dünya merkezli kâinat anlayışının yerine Güneş merkezli evren sistemini koydu Bundan Böyle evrenin ortasında uyuşuk duren Dünya değil, Güneş vardı ve Dünya ayrıca Güneş’ in çevresinde ayrıca de kendi ekseni üzerinde dolanan bir gezegendi Kopernik’ e 17 yüzyılda Kepler (1571 – 1630) ve Galilei (1564 – 1642), 18 yüzyılda da Newton (1642 – 1727) doğa yasalarını açıklayarak katıldılar Johannes Kepler, modern astronominin kurucularındandır Güneş merkezli sistemin inanmış bir taraftarıydı Bilhassa Mars gezegeni üzerine çoğu gözlem yaptı ve sonuçta Mars’ ın Güneş civarda elips çizdiğini ispatladı Kepler 1619’ da Dünya’ nın Uyumu adlı eserini yayımlamış ve bu eserde Newton’ ın evrensel çekim kanunu için bir yol açmıştır Galileo Galilei, İtalyan astronomu ve fizikçisi hemen hemen yalnız matematik üstüne araştırmalar yaptı, fakat buluşlarıyla şipşak tanındı Optikte 1612’ ye dürüst birincil mikroskobu bulduğu sanılmaktadır 1609’ da mercekli dürbünü yaptı ve gök cisimlerini incelemeye başladı Ay üstünde gözlemler yaptı, dağların yüksekliğini ölçtü sonra Jüpiter’ in uydularını, Satürn’ün halkalarını, Güneş’ in ekseni etrafında dödüğünü, Venüs’ ün evrelerini vb buldu Bütün buluşlarıyla Batlamyus’ un sistemini çürütüp Kopernik sistemini doğruladı Sir Isaac Newton, İngiliz fizikçi, matematikçisi ve dünyanın gelmiş geçmiş en büyük bilginlerinden biridir Yerçekimi kuramı üzerinde çalıştı Ayrıca güneş ışınlarını bir prizmanın içinden geçirerek bileşenlerine ayırdı ve beyaz ışığın niteliğini keşfetti 1669 dolaylarında da diferansiyel ve integral hesabı geliştirdi En manâlı yapıtı olan Doğa Felsefesinin Matematik İlkeleri, Newton’ ın hareket yasalarını, dalga kuramını ve yerçekimi üzerine çalışmalarını içermektedir Rönesans’ la oluşan yeni koşullar ve bilimdeki kayda değer gelişmeler giderek yöntem sorununu ön plâna çıkardı Bacon, Descartes ve onları izleyenlerin yöntem çalışmaları ayrıca data felsefesinin oluşmasını hazırlamış keza de bilimlerin felsefeden ayrılma sürecini hızlandırmıştır Nitekim Claude Bernard ile biyoloji, Auguste Comte ile sosyoloji, Wilhelm Wundt ile de psikoloji bağımsız birer bilim hâline gelmişlerdir 20 yüzyılda üç manâlı teori ortaya konuldu Bunlardan biri Alman fizikçisi Albert Einstein (1879 – 1955) kadar ileri sürülen görelilik (rölativite) kuramıdır Bu hipotez; uzay, süre, kütle gibi kavramların mutlak yok göreli olduklarını görüşüne dayanır İkincisi Max Planck (1858 – 1947)’ ın quantum kuramıdır Bu kurama göre maddenin saldığı ısı ve ışık, sanıldığı gibi aralıksız bir akıntı değil; bütün aksine quanta adı verilen süreksiz ya da indirimli paketlerden oluşmaktadır Üçüncüsü de Werner Heisenberg (1901 – 1977)’ in olasılık kuramıdır Bu kurama göre de doğa yasaları emin ve gerekli değil, olasılığa dayanan yasalardır Sonuçta görelilik, quantum ve ihtimal kuramları karşı belli, gerekli bir bilgiyi savunmak olanaksızlaşınca, bilim adamları ve filozoflar yeni fikirler geliştirdiler Bundan da bilim felsefesi denilen yeni bir data dalı ortaya çıktı Bilimsel Yorumlama – Ön Deyinin Özellikleri Bilimin amacı, en geniş anlamıyla evreni anlamaktır Bilim bu amaca erişmek için de olguları tarif ( betimleme) ve tanımlama yollarına başvurur Betimlemede olgunun oluşu saptanırken, açıklamada olgunun oluş nedeni ortaya konur Misal verecek olursak; bir kış günü yağmurun kara dönüştüğünü izlemek, gözlem sonuçlarını belirlemek ve yazıya dökmek bir betimlemedir Yağmurun kara dönüşmesinin nedenleri nelerdir? biçiminde bir soruyla karşılaşırsak ve nedenini araştırırsak bu da açıklamaya girer Izah Etme, bilimsel niteliğini birtakım genellemelerle kazanır “Boşlukta bütün cisimler aynı hızda düşer önermesi bu türdendir Doğayı bilim yoluyla anlamada ön deyilerin de rolü büyüktür Ön deyi, olgular arası ilişkilerden yararlanarak demin olmamış bir olguyu evvelden kestirebilmektir Astronomide de birincil ön deyi Thales göre 28 Mayıs 585 tarihli Güneş tutulmasını haber verilmesidir Görüldüğü üzere; ön deyide maksat doğa güçlerini denetleme altına almaktır Bilimsel Kuramın Özellikleri Varsayım ile hipotez sözcükleri günlük hayatta çoğu kere birbirinin yerine ve hatalı olarak kullanılır Hipotez; hemen şimdi hiç doğrulanmamış veya yetkisiz şekilde doğrulanmış lakin sorunu muhtemelen çözebilecek nitelikteki bir açıklamadır Kuram ise; hipotezlerin gözlem ve deneyle sınanması, doğrulanıp güvenilir açıklamalara dönüşmesi ve sistemleşmesidir Am yinede hipotezle varsayım arasındaki bu bağıntıya emin gözüyle bakılmamalıdır Çünkü veri edinme sürecinde hipotezler kurama dönüştüğü gibi, kuramlar da benzer şekilde hipotezsel birimler içerirler Kuram emin ve sınırlı bir açıklamadır, varsayım ise detaylı ve köklü açıklamalardır Bunu Ptolemaios (Batlamyus)’ un “yer merkezli, Kopernik’ in “güneş merkezli kuramlarında görebiliriz Görüldüğü gibi kuram, emin bir alana ilişkin genel açıklamalardır Kuramlar ayrıca gelecekte olacaklarla ilgili ön deyide yeralma olanağı sağlar Bir kuramın geçerli olması için ise yeni olguların eleştirisine sunularak doğrulanmasına ve uygun bilimsel değişiklikler geçirmesine gerek duyulur Bu yüzden hiç bir kurama muhakkak gözüyle bakılmaz Bilimsel kuramı tanımlayacak olursak: Hipotez, bilgi edinme süreci aşamasında ortaya atılan, geçerlilik ve güvenilirliği bilimsel yöntemlerle saptanmış olan, iç tutarlılığı bulunan bilgiler ve talimatlar bütünüdür Klâsik Görüşe Yapılan Eleştiriler · Bilime gereğinden fazla değer verilmiş, insan etkinliğinin en yücesi gözüyle bakılmıştır Bilime ayrı yaklaşımdan yana olanlar; bilimin, örneğin toplumun çözemediğini, yaşama bir takım kolaylıklar getirmesine karşın insan yıkımına dönüştüğünü söylerler · Klâsik görüşün “Bir Takım şeyler hemen şimdi bilinmiyorsa, bunun nedeni bilimde yeteri dek ilerlenmemiş olmasıdır; bilim gelişimini tamamlayınca tğm sorular cevap bulur Anlayışı gerçeği yansıtmaz Çünkü bilim sürekli gelişmekte ve evrende de bir sürü bilim olabilecek konu bulunmaktadır · Bilimler birbirleriyle bağlantılı olabilir ama tüm bilimler de söz gelimi fiziğe indirgenemez Böyle bir kavrama engelleyicidir · Klâsik bilim anlayışında en güvenilir yöntemin “düzeltme yöntemi olduğu kabul edilir Modern bilim anlayışında ise “yanlışlama yönteminin daha doğru sonuçlar vereceği savunulur Bu bağlamda ünlü filozof Karl Popper “Bilimsel bir hipotez veya yaşamın ölçütü onun yanlışlanabilmesinde yatar der Örneğin suyun 100 santigrat derecede kaynadığını söylüyor ve bunu bir yasa olarak kabul ediyoruz Bu iddiayı yanlışlama yöntemiyle yoklarsak; su sadece deniz seviyesinde açık kaplarda 1 atm basınç altındayken 100 santigrat derecede kaynar diyebiliriz · Klâsik görüntü, bilime “birikimsel bir süreç olarak bakar Fakat bazı bilim tarihçileri bilimin “birikimsel bir süreç izlemediğini söylerler · Klâsik görüşe yapılan eleştirilerden birisi de şudur: Bilim, onun oluşmasına katkıda bulunan bilim adamlarının varlığını görmezlikten gelerek incelemez Çünkü bilim belli başlı yaratanlar bu bilim adamlarıdır Oysa öncelikle bu toplumun iç yapısını, dünya görüşlerini, koşullarını vb incelemek gerekir Fakat klâsik bakış bunları es geçer Thales Yunan matematikçisi ve filozofu Miletos’ ta dünyaya geldi Yedi Bilgeler’ in en eski ve ünlüsüdür Thales; matematikçi, gökbilimci ve fizikçiydi Mısırlı keşişlerin yanında geometrinin temelini öğrenip bunu Yunanistan’ a götürdüğü söylenir Bir daire içine üçgen çizme problemlerini çözümlediğive bir cismin gölgesi yardımıyla yüksekliğini belirlediği, açıüçgen bağıntıları üzerine talimatlar yapıp bunları doğruladığı ileri sürülür Hem ancak Anadolu kıyıları yakınından görülebilen, olasılıkla 585 tarihli bir güneş tutulmasını önceden haber vererek ün kazanmıştır Karl Popper (1901 ya da 1902 – 1994) Avusturyalı filozof Nazi işgalinden sonradan Londra’ ya gitti ve burada felsefe profesörü oldu Popper, “Viyana okulu tutumunu benimsemekle beraberbu okulun bilimsel doğrulamalarını kendi ampirik gerçekleri içinde bildiren amaç kıstasını kabul etmez Bilimsel Bilginin Diğer Veri Türleriyle Tamamlanması Gerekliliği: Doğada ve toplumda nesne ve olaylar çeşitlilik gösterdiğinden (canlı, cansız, ruhsal, toplumsal, vb) bilimsel data de farklı bilgi türlerine (fizik, biyoloji, psikoloji, sosyoloji, vb) ayrılmıştır Tümünün ortak amacı inceledikleri doğa ve toplum olaylarının “yasalarını bulmaktır Bilimsel bilginin öteki özelliği de teknolojiye olasılık sağlayarak, doğayı ve insanı sınırlı olsa da egemenliği altına alması; onu diğer bilgi türlerinden bambaşka bir konuma getirmiştir Bu konum bilimsel bilgiye “güvenilir biricik bilgi, “en gerçek yol gösterici, “gelecekte tüm sorunları çözecek bir sihirli değnek gözüyle bakılmasına yol açmıştır Ama bu cins bir girişim, öteki veri türlerine yaşama hakkı tanımayan siyasal bir ideolojiye dönüştürür Hem bu girişim insanın çok yönlü bir varlık olduğu ayrıca de evrenin çok öbür görünümlerinin bulunduğu gerçeğini yadsımaktır Doğayı, insanı ve toplumu tanımak için diğer veri türlerine de gereklilik vardır Birey, öbür bilgi türlerinden de yararlanarak yaşamını gizli ve anlamlı biçimde sürdürebilir Yaşamla Bilimsel Bilginin İç İçeliği: Bilimsel veri, yaşamımızı etkileyen veri türlerinin başında kazanç O, bu gücünü ilk önce teknolojiye uygulanabilirliğinden alır Her gün kullanılan araç ve gereçler (araba, uçak, radyo, TV, telefon, bilgisayar, ilâç, nükleer santraller, silâhlar) yaşam ile bilimsel bilginin iç içe olduğunu gösterir Bunlar bir yanlamasına bakımlı ve dinç yaşamamızı sağlarken, öteki yandan insanın yer yüzündeki varlığını bile tehlikeye sokabilecek değin zararlı olabilirler Yaşamla bilimsel bilginin iç içeliği, bireyin bilinç düzeyinin oluşumunda da kendini gösterir Bu data türü, kişiye muhakkak bir düşünme tarzı benimseterek onu, çağının insanı yapar