Bizi Güneş'ten koruyan güneş kremleri, mercanları öldürüyor olabilir mi?

Sağlık yetkilileri, insanları UV ışığına maruz kalmalarını sınırlamak gayesiyle güneş kremi kullanmaya ikna etmek için yıllarını harcadı. Lakin, kimi yerlerin son vakitlerde plaj sakinlerinin güneş kremi kullanmasını yasaklaması ile birlikte bu gayretin tesirleri biraz azalıyor. Bu yasaklar, yakındaki mercan resiflerinin sıhhat durumuyla alakalı olarak, mahallî plajlarda kullanılan güneş kremindeki birtakım kimyasalların yüksek seviyede bulunduğunun tespit edilmesinden sonra yürürlüğe girdi.

Konu hakkındaki birkaç araştırma, sorunun temelinde, güneş kremi bileşenlerinden biri olan oksibenzon ismi verilen bir kimyasal olduğunu gösterdi. Fakat oksibenzonun mercanlara nasıl ziyan verdiği net bir biçimde belirlenemedi. Bu ziyan düzeneği olmadan, hangi güneş kremlerinin risk oluşturabileceğini söylemek pek mümkün değil.

Şimdi, Stanford Üniversitesi'nden araştırmacılar sorunu tespit etmiş üzere gözüküyorlar. Mercanlar, oksibenzonu, UV ışığını zararsız bir biçimde emebilen bir kimyasaldan, UV'ye maruz kaldıktan sonra biyolojik moleküllere ziyan veren bir kimyasala dönüştürüyor. Ve mercan beyazlamasının, mercanların maruz kalmaya daha az güçlü hale gelmeleri nedeniyle işleri daha da kötüleştirdiğine dair deliller bulunuyor.

Araştırmacılar, yavaş büyüyen mercanlarla çalışmak yerine, çalışmalarının birçoklarını onun evrimsel akrabası olan anemon üzerinde yaptılar. Ve çeşitli şartlar altında büyümeyi test ederek, oksibenzonun bu organizmalarda da bir sorun olduğunu doğrulayarak işe başladılar. UV ışığını içeren bir gündüz-gece ışık döngüsüne maruz kalan sağlıklı anemonlar güzel büyüdü. Fakat oksibenzon eklendiğinde tüm anemonların ölmesi iki haftadan biraz daha uzun sürdü.

Ancak garip bir biçimde, gündüz-gece döngüsü olmadığında, oksibenzon anemonların hayatta kalma yeteneklerini etkilemedi. Bu canlıların mevti için hem kimyasalın bulunması hem de UV ışığının olması gerekti. Oxybenzone'u UV radyasyonundan gelen enerjiyi zararsız bir biçimde dağıtabilme yeteneğinden ötürü güneş kremi olarak kullandığımız düşünülürse, bu sonuç pek mantıklı görülmüyordu. Fakat bu canlılarda UV, kimyasalı bir katile dönüştürüyor.

Birçok kimyasal, hücrelere girdikten sonra bir diğer kimyasala benzerliği sebebiyle enzimlerle yahut direkt olarak öbür kimyasallar yansımaya girebilir. Bu yüzden araştırmacılar, durumun bu türlü olup olmadığını anlamak için anemonları 18 saat oksibenzona maruz bıraktılar ve sonrasında içeriklerinde ilgili kimyasalları aradılar. Buldukları kimyasalın birçok, oksibenzona bağlı glikoz olduğunu gösteriyordu.

Test tüplerinde oksibenzon, biyomoleküllere ziyan veriyor üzere görünen rastgele bir tepkiye girmiyor. Lakin glikozun bağlanmasının akabinde, UV ışığı glikoza bağlı formun birkaç biyomolekülü kimyasal olarak değiştirmesine yol açıyor. Ve bu yansıma katalitik olarak gerçekleşiyordu, yani süreçte hiçbir glikoz-oksibenzon tüketilmiyordu. Yani, önemli bir hasar verilmesi için çok fazla vakit geçmesi gerekmiyordu.

Araştırmacılar, oksibenzonun kimyasal türevlerini ararken, hususun birçoklarının anemon hücrelerinde olmadığını fark ettiler; bunun yerine, anemonla bağlantılı simbiyotik mikroorganizmalarda yer alıyordu. Ortak ömrün tesirlerinin bu canlıları ne kadar koruduğunu görmek için beyazlama geçirebilen bir mercan tipine yöneldiler ve ortak hayatın mercanı koruduğunu, lakin beyazlamış türevinde oksibenzonun tekrar ölümcül hale geldiğini buldular.

Neyse ki artık bu vefat düzeneği bulunduğu için, emsal tesirlere sahip olabilecek kimyasalları bulmamız da kolaylaşacaktır ve muhtemelen, bu tıp canlıların benzeri tesirlerden korunması için uygun adımlar atmamız mümkün olacaktır.