canlıların ortak özellikleri ve temel bileşenleri

canlıların müşterek özellikleri ve temel bileşenleri

CANLILARIN ESAS BİLEŞENLERİ:
İNORGANİK BİLEŞİKLER
Su
Asit
Bazlar
Tuzlu
Mineraller


ORGANİK BİLEŞİKLER
Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
Enzimler
Vitaminler
Nükleik asitler

GÖREVLERİNE GÖRE BESİNLER:

Enerji Vericiler
Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler

YapıcıOnarıcılar
Su
Yağlar
Proteinler
Madensel Tuzlar

Düzenleyiciler:
Proteinler
Su
Madensel Tuzlar
Vitaminler

İNORGANİK BİLEŞİKLER:

Canlıların üretemeyip dışarıdan hazır aldığı maddelerdir
A Su:

Hayvanlarda ve bitkilerde yoğun miktarda bulunmaktadır Fotosentez de beslenme ve oksijen üretiminde de kullanılır
Özellikleri :

Besinlerin çalışması için ortamda olması gerekir
Besinlerin sindirimde yer alır
Besinlerin taşınmasında
Boşaltım hücrelerinin atılmasında
Terleme ile cisim ısısının ayarlanmasında
Su bir çözücüdür

B: Asit:

Sulu çözeltilerde elektriği iletir ve H+ iyonunu verir

Özellikleri:

Tatları ekşidir
Mavi turnusal kağıdının kırmızıya dönüştürürler
Asitler metallerle tepkimeye girer
pH değeri 07 arasındadır

C: Bazlar:

Sulu çözeltilerinde OH iyonunu verirler ve elektriği iletirler
Kırmızı turnusol kağıdını maviye çeviriler
pH değeri 7 ile 14 arasındadır
Ele alındığında kayganlık şehvetli verir
Tatları acıdır

D:Tuzlu:

Asiteler ve bazların birleşmesinden oluşur
Ör: HCI+ NaOH à NaCl + Su

E Mineraller:

Hücreleri karbonhidrat, protein ve yağ gibi organik bileşikler ile vücuda alınan inorganik tuzlardır

Özellikleri :

Enerji vermezler
Sindirilmezler
Hücre zarından geçebilirler
Fazlası ter, dışkı ve idrarla atılır
Enzimlerin yapısına kofaktör olarak katılırlar
İnsanlarda 40 çeşit mineral bulunmaktadır
Eksikliğinde rahatsızlıklara ve hastalıklara neden olur
Ozmatik basıncın dengede tutulmasını sağlar
İyon konsantrasyonunu sağlar

Kalsiyum (Ca)

Kemik ve dişlerin yapısında bulunur Kasların kasılmasında sinir hücrelerinin çalışmasında ve kanının pıhtılaşmasında tahsis yapar Eksikliğinde raşitizm ve kanın geç pıhtılaşması olayları görülür

Demir: (Fe)

Alyuvarların yapısına katılır Eksikliğinde alemi hastalığı görülür

Fosfor (P):

Kemik ve dişlerin yapısına katılır Keza DNA,RNA ve ATP bulunur

Magnezyum (Mg):

Kemiklerin yapısında asap ve kasların çalışmasında ve ATP üretiminde kullanılır

Sodyum (Na):

Sinir ve kasların çalışmasında hücrelerde su tutulmasında kullanılır

Potasyum (K):

Sinir hücrelerinin çalışmasında ve protein ve glikojen sentezinde hücreli içinde su tutulmasında kullanılır

İyot (I):

Tiroit bezinin hormonu olan tiroksinin yapısına katılır Eksikliğinde guatır hastalığı oluşur

Canlıların Müşterek Özellikleri
1) Hücreli Inşa : Tüm canlılar yapısal ve fonksiyonel bakımdan en küçük inşa birimi olan hücreden oluşur
Bir Takım canlılar sadece bir hücreden oluşur Bunlara ; Bir hücreli canlılardenir
Örnek : Öglena, Amip, Paramesyum
Bazı canlılar ise fazla sayıda hücrenin kayıtlı bir organizasyon ile bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur Bunlara da ; Çok hücreli canlılardenir
Örnek : İnsan, Hayvan, Bitki

2) Beslenme : Canlıların hayatlarını sürdürebilmesi için beslenmeleri gerekir Canlılarda öbür beslenme şekilleri görülür Bunlar ; Otorotof ve Heterotrof beslenmedir
Otorotof beslenme ; Canlıların kendi besinini kendisi üretmesidir Bu besin şekli fotosentetik tümör (ışık enerjisi ile besin üretme) ve kemo sentetik canlılarda (bakterilerde) görülür Bu canlılara üreticiler de denir
Heterotrof Gıda ; Canlılar ihtiyacı olan besini dışarıdan hazırlanmış olarak alırlar Bu canlılara Tüketiciler de denir Bu besin şekli İnsan, hayvan, mantar ve daha bir sürü canlıda görülür
3) Enerji Üretimi (Solunum ) : Canlıların büyümesi, iş yapabilmesi, üremesi, bütün hayatsal Fonksiyonlarını gerçekleştirebilmesi için enerjiye ihtiyaç vardır
Canlıların kullandığı enerjinin temeli Güneş tir
Güneş enerjisinin tüketici canlılar (heteratrof) kadar kullanılabilmesi için fotosentezle ur göre kimyasal bağ enerjisine (besinlere) dönüştürülebilmesi gerekir
Fotosentez organik besinlerin kimyasal bağlarında depolanan bu enerji hücresel solunumu ile bağımsızlık ülkü geçer ve hücrede kullanılır Hücrede Oksijenli ve Oksijensiz elde etmek üzere iki çeşit solunum gerçekleşir
Oksijenli Solunum ; Hücrede oksijen kullanarak besinlerdeki kimyasal senet enerjisinin açığa çıkarılabilmesidir Örnek ; Hayvan , bitki örtüsü
Oksijensiz Solunum ; Hücrede oksijen kullanmadan besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin açığa çıkarılması olayıdır Misal ; Bir Takım bakteriler
4) Büyüme : Canlıların yapısını oluşturan hücrelerin sayıca ve hacim olarak artmasına çoğaltma denir
Yükselme olayı besinlerle ve solunum ile gerçekleşir Dışardan alınan besinlerin hücrede kullanılması ve enerji oluşturulmasını içeren olayların tümüne Metabolizma denir

Hayvanlarda büyümenin üstteki sınırı vardır Bitkilerde ise vücut ve kök uçlarında bulunan kesintisiz bölünebilen doku nedeniyle artış sınırsızdır

5) Haraket : Canlılar yaşadıkları ortama tarafindan değişik hareket yeteneklerine sahiptir
Örnek : Tek hücrelilerde Paremesyum Siller ile (Titreyen Tüy) , Öglena Kamçı ile , Amip Palavracı but (Sitoplazma uzantısı) ile çok hücrelilerde ayak, kanat, yüzgeç gibi yapılarla hareket sağlanır Bitkilerde ise yönelme hareketi vardır Işığa Yönelme gibi

6) Boşaltım : Bir hücreli yada çok hücre canlılarda metabolizma sonucunda oluşan atık maddelerin canlıdan uzaklaştırılmasına boşaltım denir

Tek hücrelilerde Boşaltım ; kontraktil kokularla yapılır
Bitkilerde artı su yapraktan terleme yoluyla yapılır
Katı atıklar yaprak dökümü ile uzaklaştırılır
Hayvanlarda katı sindirim atıkları sindirim sistemiyle solunum gazları (CO2) su ve suda çözünmüş zehirli atıklar boşaltım sistemiyle canlıdan uzaklaştırılır

7) Üreme : Her canlının belirli bir artış döneminden daha sonra neslini devam ettirebilmesi için kendine benzer bireyler meydana getirmesine üreme denir

Eşeysiz Üreme (Mitoz Bölünme) ; Mitoz hücreli bölünmesi ile oluşur Kalıtsal açıdan keza birbirine hemde belli başlı canlıya tamamen benzer yavrular oluşur Irsi çeşitlilik yoktur Tek bir soy vardır
Eşeyli Üreme (Mayoz Bölünme) ; Üreme hücreleri mayoz bölünmeyle oluşturulur Enek ve dişi üreme hücreleri vardır (Yumurta ve Sperm, iki canlı var) Oluşan yavrular keza birbirinden hemde başlıca babadan adamakıllı farklıdır Irsi çeşitlilik var, böylece ayrı hayat şartlarına kolay harmoni sağlarlar Eşeysiz üremeye tarafindan böylece avantajlı

8) Uyarılma Çevresel Uyarılara Tepki : Canlılar iç ve dış ortamlardan gelen fiziki ve kimyasal uyarılara tepki gösterirler Bu duyarlılıkları bir uçtan bir uca çevrelerinde meydana gelen bu tepkimelere karşısında kendilerini koruyabilirler
Misal : Bitkilerin suya yönelirken kireç vb maddelerden uzaklaşması, göz bebeklerinin eksik ışıkta genişlemesi, artı ışıkta daralması
Çevresel uyarılara tepki asap sistemi ve duyu organlarının birlikte çalışmasıyla gerçekleşir

9) Organizma, Organizasyon : Çok hücrelilerde organizasyon en ufak inşa birimi hücredir Gözenekli Olan Doku Organ Sistem Canlı

10) Uygunluk : Canlıların yaşama ve üreme şansını arttıran harmoni yeteneğidir
Irsi olmalıdır

11) Protein Sentezi : Tüm canlıların ribozom organeli taşır Ribozom organeli protein sentezlemektedir (Gözenekli Olan zarı yapısına katılır) *