Çikolatanın Tadı Kadar Tatlı Olmayan Hikâyesi

Geçtiğimiz günlerde Afrika’daki ülkelerin neden cetvelle çizilmiş üzere net ve düzgün sonlara sahip olduğuna değinmiş ve bu durumun temelinde Afrika’da yıllarca süren sömürge faaliyetleri olduğunu açıklamıştık. Fakat, Afrika’da sömürülen tek şey pahalı madenler değil...

Bugün sizlerle bir arada Afrika’da çikolata uğruna yaşanan insanlık dramına ve tabiat katliamına göz atacağız.

Tatlı krizlerimizin olmazsa olmazı çikolatanın, günümüzdeki öyküsünden evvel geçmişteki kıssasına şöyle kısaca bir göz atmamız gerekirse...

• Mayalar Devri'nde halkın çikolataya dokunmasını yasaklayan bir çizim

Günlük hayatta pek çok besinde karşımıza çıkan ve neredeyse herkesin severek tükettiği çikolata, MÖ 1900’lü yıllarda Mayalar tarafından keşfedilse de alışılageldiğimiz çikolata ile Aztek Hükümdarı II. Montezuma (ya da Moktezuma) Dönemi’nde karşılaşıyoruz.

Pek çok tarihçiye nazaran, Aztek Kralı’nı ziyarete gelen Kristof Kolomb ve Hernan Cortes’e şahsen II. Montezuma tarafından altın sürahilerle çikolata ikram edilir. Kaşifler bu ikramı çok beğenirler ve hükümdara bu tadın Avrupa’da olmadığını söylerler. Gerekli müsaadeleri, ham maddeyi ve tanımı de alarak Avrupa’ya dönen kaşifler, ülkelerinde bu tadı sergilerler ve ağır bir ilgi ile karşılaşırlar.

Bir çikolata şelalesi için en az 4 yıllık bir emek vermek gerekiyor.


Kakao ağacı


Hepimizin bildiği üzere çikolata, kakao ağacının meyvesine ilişkin çekirdeklerden üretilir. Yani çikolata yiyebilmek için kakao ağacına ve bu ağacın çekirdeklerine gereksinimimiz var.

Olayı “hadi bugün kakao ağacı dikelim, yarın da çikolata yiyelim” üzere düşünsek de aslında bu iş o kadar da kolay değil çünkü yeni dikilen bir kakao ağacı birinci 4 yıl boyunca meyve veremez. Bu da bir ağaçtan 4 yıl boyunca bir gram bile çikolata üretemeyip 4 yıl boyunca eser alamadığınız bir ağacın bakımlarını üstlenmeniz manasına geliyor.

Çikolata tutanın parmağını yalaması şöyle dursun, neredeyse çikolatayı tutanın parmağı kesilecek!


Geçmişten bugüne kadar daima “bal tutan parmağını yalar” derler. Bal tutan sahiden parmağını yalar mı bilinmez ancak çikolata tutan (daha doğrusu kakao çekirdeği) asla yalayamıyor. Hatta yalamak şöyle bir dursun, parmağını kesilmekten bile güç kurtarıyor.

Gelin artık daima birlikte, en memnun anlarımızda her daim yanı başımızda biten çikolatanın insan kaçakçılığından tutun da çocuk işçiliğine kadar uzanan ve doğayı adeta katleden karanlık dosyasına bir göz atalım.

Dünya üzerindeki ufacık bir alan, her yıl milyarlarca insanın çikolata krizlerine derman oluyor.


Dünya genelinde her yıl yaklaşık 7 milyar ton çikolata üretiliyor. Bu da aslında her insanın yılda yaklaşık bir kilo çikolata tükettiğine işaret ediyor. Hal bu türlü olunca her yıl 7 milyar ton çikolata üretebilecek kadar kakao ağacına gereksinimimiz var ama bir kakao ağacını yetiştirebilmek o kadar da kolay mı?

Bir kakao ağacının birinci dört yıl meyve veremediğinden bahsetmiştik. Bunun yanında kakao ağaçları neredeyse endemik (sadece makul bir bölgede yetişebilen) cinsten bir bitkidir. Örneğin kakao ağaçları, hem çok ağır yağış hem de yüksek sıcaklık ister. Bunun yanında direkt güneş ışığını ve rüzgarı sevmez. Bu da kakao ağaçlarının yetiştirilmesini epey güç kılıyor.

Tüm bu sıkıntı kurallara karşın Afrika’nın iki ülkesi Fildişi Kıyısı ve Gana, dünya kakao ağacı gereksiniminin %52’sini sağlar. Bu iki ülkeye Endonezya, Nijerya ve Ekvator’u da eklersek, oranı %77’ye çıkartmış oluruz. Yani özcesi, çikolata için kakao ağaçlarına ve kakao ağaçları için de bu ülkelere gereksinimimiz var.

Yine hatırlatmakta fayda var; tabiata en çok ziyan veren hayvan maalesef ki insandır...


İnsanoğlunun açgözlü bir canlı olduğunu bilmeyen yoktur herhalde. Bu açgözlülük, kakao ağaçları için de tıpkı biçimde devam ediyor. Çikolata üreticileri, daha fazla çikolata üretebilmek için daha fazla kakao ağacı dikiyor. Olağan kakao ağaçları dünyanın yalnızca kısıtlı yerlerinde yetişebildiği için, bilhassa Fildişi Kıyısı ve Gana üzere ülkelerdeki doğal ormanlar yok edilip, buralara kakao ağaçları çiftlikleri kuruluyor.

Bağımsız yayımlanan raporlara nazaran, bu tabiat katliamından dolayı kakao ağaçları çiftliği uğruna Afrika’da son 50 yılda orman örtüsünde %80 azalma görüldü.

Yerken çoğumuzun ağzında beğenilen bir tat bırakan çikolatanın kıssası, vicdanlarımızda beğenilen bir tat bırakmayabilir.


Çikolata üreticilerinin daha fazla çikolata üretebilmek ismine tabiata verdiği ziyandan gereğince bahsetmişken, beşere verdiği zarardan bahsetmezsek olmaz. Doğayı zalimce katledenler, insanlara karşı ne tıp hatalar işliyormuş gelin daima birlikte inceleyelim.

Konunun hassasiyeti yeterince çikolata üreticilerinin insanlara karşı işlediği cürümleri “emek istismarı” ve “çocuk işçi” başlığı altında iki farklı taraftan incelememiz daha gerçek olacaktır.

Kakao çalışanları, günlük 1 paket çikolata fiyatı kadar bile para kazanamıyorlar!


Bağımsız araştırma şirketleri ve insan hakları kuruluşları, pek çok kere yayımladıkları raporlarda kakao işçilerinin güç kaidelerde ve asla adil olmayan fiyatlar karşılığında çalıştığını daha evvel pek çok kere açıklamıştı. 2020 yılında açıklanan dataya nazaran kakao çalışanlarının günlük fiyatı yalnızca 0,90 dolar.

Konuyu daha âlâ anlamak için biraz matematik yapalım. Bir kakao emekçisi, bir ay boyunca şayet hiç orta vermeden çalışırsa, ay sonunda eline geçen para yalnızca 27 dolar olacak. Bu bilginin daha acı kısmı ise, “ortalama” sözü. Yani günde 0,90 doların altında çalışan, ayda 27 dolar kazanamayan kakao personelleri de mevcut.

Günde yarım dolar kazanıp ay sonunda eline 15 dolar geçen çalışanları de düşünecek olursak şayet; Avrupalı çikolata üreticilerinin daha fazla çikolata üretmek için yalnızca doğayı değil, insanları ve onların emeklerini de sömürdüklerini açıkça tabir edebiliriz.

Çikolatanın ham unsuru kakao ağacı, kakao ağacının olmazsa olmazı ise çocuk işçiler!


Afirka’da kakao çalışanlarının emek sömürüsünden sonra gelen husus, vicdanlarımızı daha da rahatsız edecek bir bahistir diye iddia ediyoruz. Birleşmiş Milletler (BM)’in yayınladığı raporlara nazaran yalnızca Gana’daki kakao ormanlarında 1,6 milyon çocuk emekçi çalışıyor ve bu çocukların 1,4 milyonu 5 ila 11 yaş aralığında.

Yine BM raporlarına nazaran çocuk emekçilerin değerli bir kısmı Afrika’nın çeşitli ülkelerinden kaçırılarak getirilen çocuklardan oluşuyor. Öbür devletlerde çalışan çocuk personellerin sayısı bilinmese de dünyada kakao personeli olarak çalışanların 2/5 oranında çocuk olduğu varsayım edilmektedir.

Son yıllarda global baskı ve biraz da göz boyamak için çikolata üreticileri çeşitli adımlar attı.


Marka vermeye gerek duymadan, son yıllarda açıklanan datalardan dolayı dev çikolata firmaları ormanları korumak için tabiat dostu projeler ürettiklerini ve bu stil projelere sponsor olduklarını, çikolata eserlerine artırım yapıp, artırım hissesini direkt çalışanlara dağıtarak emekçi fiyatlarında düzgünleştirme sağladıklarını, çocuk işçiliğinin kanayan bir yara olduğunu ve bunun için de tedbirler alacaklarını açıkladılar.

Pek çok kişi bu adımların göz boyamak için atıldığını düşünse de bizler bu adımların yapan tahliller olmasını temenni ediyoruz.

Bonus: Yıllardır kakao çalışanı olarak çalışan ancak bırakın çikolata tatmayı, ismini bile birinci kere duyan Afrikalı çalışanların çikolata ile tanıştıklarında verdikleri reaksiyon:





Peki ya sizler çikolatanın bizlere ulaşana kadar yaşadığı öykü hakkında neler düşünüyorsunuz?

Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 /