Çocuk beslenmesindeki yetersizlikler

Bir evladın hayata gelmeden evvel birinci beslenmesi ana karnında başlar. Validenin gebelik öncesindeki beslenme alışkanlıkları, kalsiyum, demir vb. depolarının durumu, gebeliği boyunca sürdürdüğü beslenme biçimi bebeğin sıhhat durumunda en kıymetli belirleyicilerdir.


Sağlıklı bir gebelik geçiren ana sağlıklı bir evlat yerküreye getirir. Sağlıklı doğan bir bebek de kâfi ve istikrarlı beslenirse, düzgün bir bakım ile büyürse sağlıklı bir evlat olarak büyümesine devam eder. Evladın doğumdan sonra karşılaşabileceği önemli sıhhat riskleri ananın gebeliği boyunca kendine itina göstermesiyle ortadan kalkacaktır. Örneğin validenin gebelikte iyot yetmezliği yaşaması bebeğin cüce (dwarfism), sağır/dilsiz yahut zihinsel özürlü doğmasına neden olabilir. Ana sütü alamayan bir bebek şayet ana sütü muadili mamalarla gereğince beslenmezse, ek besinlere geçme periyodunda bu çeşitlilik sağlanmazsa büyüme gelişmesi kendi yaş öbeğine nazaran geri kalabilir. Çeşitli vitamin-mineral yetmezliği marazları ve büyüme gelişme meseleleri yaşayabilir. Ana sütü alamayan evladın yaşayacağı en değerli dertlerden biri de bağışıklık sisteminin güçlü olmamasıdır. Zira ana sütünde bebeğin bağışıklık sisteminin güçlü kalması için gerekli içerik vardır. Zayıf beslenmenin ortaya çıkmasındaki nedenler topluluktan topluluğa farklılık gösterebilir.


Fakat en kıymetlileri validenin eğitim ve bilinç seviyesi ile ekonomik koşullarının yeterlilik durumudur. Ana ekonomik açıdan ehliyetli olsa bile şayet beslenme bilinci yoksa kaidelerini elverişli kullanamayabilir. Bir sair husus da evladın büyüdüğü coğrafi etraf ve topluluğun yeme alışkanlıklarıdır.


Örneğin dağlık, denizden uzak bir nahiyede yetişen bir evlat balık tüketimi gereğince olamayacağından yeme alışkanlığı ve damak tadı bu yanda gelişmeyebilir. Yahut vejeteryan beslenme taraftarı olan bir ana evladına da bu yanda bir beslenme biçimi uygularsa zayıflıklar ortaya çıkabilir.


Çocuklarda ehliyetsiz beslenme beraberinde büyüme gelişme geriliği ve vitamin-mineral yetmezliği illetlerini getirir. Her evlat ailesinden gelen genetik özelliklere bağlı olarak büyüme gelişme açısından farklılık gösterebilir. Değerli olan duraksama yahut gerilemenin olup olmadığının hakikat değerlendirilmesidir. Uzunluk uzunluğu, kilosu, baş ve göğüs etrafı, vücut kısımlarının birbirine orantısı, diş çıkma-değiştirme vakti, kemiklerinin gelişimi, dimağ ve had siteminin gelişimi, cinsî gelişimi ve zeka testlerindeki puanı bir evladın sıhhat durumunun değerlendirilmesinde değerli belirleyicilerdir. Bunlar tertipli aralıklarla takip edilmeli, ölçülmeli ve yanlışsız değerlendirilmelidir. Bir evladın gayrikâfi beslenmesi onun düşük yüklü olmasına neden olabilir. Bununla bir arada ölçüsüz beslenme de şişmanlık oluşumunda tesirlidir.


Ekonomik koşulların güzel oluşu, alım gücünün fazlalığı, hazır besinlere yöneliş, ölçüsüz beslenme ve hareketsiz şişmanlamada rol alabileceği üzere düşük alım gücü ve düşük ekonomik koşullar da şişmanlamanın bir öteki nedenidir. Zira yetersiz-dengesiz tüketim ve yüksek karbonhidratlı beslenmeye bağlı olarak (ekmek, hamur işi, patates vb.) şişmanlama ortaya çıkmaktadır.


Çocukluk çağında besin zayıflığına bağlı olarak yaşanabilecek sıhhat sıkıntıları şu haldedir: Et, süt, yumurta üzere proteinli besinlerin zayıflığı büyüme gelişme geriliğine ve zeka puanında düşüklüğe neden olabilir.


A vitamini zayıflığı büyümede gerilik, gece körlüğü, gözlerde iltihaplanma, deride kuruma pullanma, dişlerde biçim bozuklukları oluşturabilir. D vitamini zayıflığı çocuklarda Raşitizm denilen bir tabloya neden olur. Kemik gelişimi bozulur, bıngıldak geç kapanır, alın genişler ve öne çıkar, bacaklar içe yahut dışa kıvrılır, karın öne çıkar. C vitamini zayıflığı diş eti kanamaları, eklemlerde şişme ve kemiklerde kırılma ile barizleşen Skobüt hastalına neden olur.


B1 vitamini zayıflığında bir had sistemi illeti olan Beriberi ortaya çıkar.


B2 vitamini zayıflığında dudak, burun ve göz kenarlarında yaralar oluşur. Niasin zayıflığında had ve sindirim sistemi bozuklukları ve deride yaralarla barizleşen Pellegra illeti oluşur. Mineraller arasında en kıymetlileri de Kalsiyum, Demir ve İyot’tur. Bunlar kâfi alındığında öbür minerallerin zayıflığı ortaya çıkmaz. Kalsiyum zayıflığında büyüme geriliği, uzunluk kısalığı, Raşitzm illeti oluşur. Kemik gelişimi sağlanamaz.


Demir zayıflığında kansızlık(anemi) ortaya çıkar, büyüme geriliği, mektep muvaffakiyetinde, algılamada, odaklanmada düşüş yaşanır. Yorgunluk, halsizlik ve marazlara karşı dirençsizlik ortaya çıkar. İyot zayıflığında büyüme geriliği, cücelik, guatr, zihin geriliği, algılamada ve mektep muvaffakiyetinde düşüşe neden olur. Vitamin zayıflıklarının yanı sıra çok alımı da sıhhate çok zararlıdır. Velev ölümcül riskler taşımaktadır. Münhasıran A ve D vitamini üzere yağda eriyen bu nedenle vücutta depolanabilen vitaminlerin takviyelerini kullanırken kesinlikle doktora danışılmalıdır. Yoksa toksik doza ulaşabilir. Haddinden fazla alınan vitamin yahut mineral tüketimi sıradana indirilirse şikayetler azalır.


Bütün bu zayıflıklar gerçek beslenme alışkanlıklarının olmadığı her kümede görülebilir. Lakin tabi ki düşük sosyo-ekonomik sınıflarda bariz olarak gözlenmektedir. Bir evladın büyüme ve gelişiminin sağlıklı devam edebilmesi için beslenmesi çok kıymetlidir. Bunun için her besin kümesinden kâfi ve istikrarlı olarak yiyecek tüketilmesi gerekir. Sevmediği ve yemediği besinler sevebileceği biçimlere sokularak sunulmalıdır. Örnek olması ve özenmesi bakımından bir arada tüketmek de alışkanlık kazanması için yararlı bir yoldur. Evladına balık yemesini öğütleyen lakin kendi yemeyen bir ana inandırıcı olmaz.


Evladın büyüme ve gelişimi için öncelikli olarak tüketmesi gereken besinler al et, tavuk, balık, yumurta, süt, yoğurt, peynir üzere protein, vitamin ve mineral içeriği yüksek besinlerdir. Dimağ ve hudut sistemi gelişimi için de fındık, ceviz, badem üzere yağlı tohumları, tereyağı, zeytinyağı, ayçiçeği/mısırözü yağlarının hepsini istikrarlı olarak tüketmelidir. Tüm kuru baklagiller (kuru fasulye, nohut, mercimek, barbunya), tüm zerzevat ve meyveler, ekmek, pirinç, makarna, bulgur üzere karbonhidrat kaynakları da her gün kesinlikle beslenmesinde yan alması gereken sair besinlerdir. Tüm yaşamsal faaliyetler açısından su tüketimi de ehliyetsiz kalmamalıdır.


Öğün saatleri sistemli olmalıdır. Çocukluk çağı uzun ve her devrinde birbirinden çok farklı gelişimlerin görüldüğü bir çağdır. Devirlere nazaran gereksinimler değişebileceği için bu besinlerin tüketim ölçülerinde da farklılıklar olmalıdır. Bir diyetisyene danışarak makul bir beslenme programı sürdürülebilir. Memleketimiz besin çeşitliliği bakımından geniş bir yelpazeye sahiptir. Klasik mutfağımızda her besinden faydalanılarak yapılan örüntüsü sağlıklı yiyecekler bulunmaktadır. Her mevsim farklı zerzevat ve meyvelerin taze olarak tüketimi mümkündür. Dört mevsimin yaşandığı, etrafı denizlerle çevrili bir memleket olmasına karşın evlat ve topluluk sıhhatinde bu zayıflıklar yaşanıyorsa kesinlikle derinlemesine bir araştırma yapılması gerekir. Gelir dağılımındaki uçurumlar besin alımlarında çok büyük farklılıklar ortaya çıkarmaktadır.


Eldeki imkanların en verimli halde kullanılması için yapılacak eğitim programları ile topluluk bilinci arttırılarak beslenme meydanında da düzgünleşme sağlanması mümkündür. Beslenme zayıflıkları buzdağının görünen yüzüdür. Bu zayıflıkların sebebi yalnızca ekonomik problemler değildir. Sıhhat hizmetleri ve eğitim-öğretim siyasetlerinin zayıflıkları de bunlara neden olmaktadır. Devletin bu hizmetlerini güzelleştirerek devletimizin en uç noktalarına kadar sunması ve bu meydanlarda çalışan profesyonellerin de istekli olarak içtimaî girişimlerde taraf alması gerekmektedir. Diyetisyen Serap Orak Tufan