Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Ebeveynler çocuklarının problem teşkil eden davranışlarını, tutumlarını ya da kaygılarını
kendi yansımaları, yani “aynı ben” olarak gördüklerinde, bu çocuklarının kendiliklerine bir
darbe vurmaya başladıkları anlamına gelir. Bilhassa da kendilerine dair olumlu duyguları olan
ebeveynler; çocuklarında kendilerinde olanı görmediklerinde bu beklentilerinin
karşılanmamasına dair öfke, acı ya da hayal kırıklığı hissedeceklerdir. “Çocuğum aynı benim
gibi olmalı” “Çocuğum niye benim gibi değil.” vb. Kendilerine dair olumlu hisler beslemeyen
ebeveynler için ise çocuklarını “aa aynı ben” diyecek şekilde görmemeleri daha da yıkıcı
olabilir. Kendilik saygısı düzeyi düşük olan ebeveynler çocuklarının problemlerinin kendi
hataları olarak görürler ve orada esasında olan kendilerine olan saygılarını çocuk üzerinden
onarmaya çalışmaya girişmeleridir; bu algılarının onları çıkardığı yer burasıdır. Çocuklarının
kendilerinden ayrı olduğunu algılamaya dair yetersizlikleri; çoğunlukla yersiz ve aşırı
sorumluluk duygularını, dolayısıyla acı verici duyguları ve suçluluk hislerini tetikleyecektir.
İyi anlamda olsun, kötü anlamda olsun, çocuklarını kendilerinin bir yansıması olarak gören
birçok ebeveyn; esasen tam olarak çocuğundan ayrışabilmiş değildir. Bu ebeveynler
çocuklarının yaşadığı herhangi bir duruma karşı kendilerini sorumlu hissederler. Hatta
çoklukla, aynı zamanda çocuklarının erken çocukluk döneminde onlara davranışlarında ya da
biyolojik yapılarındaki özelliklerin kendi tutumlarının bir sonucu olduğunu düşünürler; onlara
göre çocuklarının yaşamını ve karakterini neredeyse tamamıyla onlar şekillendirmiş
gibidirler.
Bahsedilen ebeveynlerin çoğu tabii ki bunları “iyi niyetli” oldukları için yapmaktadır.
Çocukların hayatına aşırı müdahil olmaları tipik olarak çocuğu kırılmaktan korumak ya da
çocuğun davranışları ve seçimlerinin “doğru” olmasını sağlamaktır. Sonuç olarak, bu
tutumlara maruz kalarak büyüyen çocuklar sadece ebeveynlerinin onların ne hissedeceği ya da
nasıl davranacğı, nasıl kararlar vereceğine bağlı olarak değil; tamamıyla kimliklerini
belirledikleri bir şekilde büyürler, bahsedilen türde ebeveynleri olan çocuklar içi kimlikleri
dahi anne-babaları tarafından belirlenmektedir. Büyüdüklerinde ise, bu çocuklar zamanlarının
çoğunu neye nasıl karar verecekleri üzerine düşünerek, çevresindekiler tarafından nasıl
göründüklerine/görüneceklerine dair aşırı dikkat ederek, ya yanlış bir şey yaparsam
korkusuyla ve anne-babaları ile ters düşecekleri bir şey yapma ya da hatta düşünme endişesi
ile geçirirler. Kendilik algıları ve kendilerine dair düşündükleri şeylere dair daima kafaları
karışıktır; çünkü sürekli anne-babalarının inandıkları ve/veya düşündükleri gibi
olmak/olamamak ya da doğrusunun hangisi olduğuna dair kafaları karışıktır. “Benim için
doğru ve gerçek olan nedir?” sorusu neredeyse sürekli düşünmek ve cevabını bulmak zorunda
oldukları bir sorudur.
Çocuklarının başarılarında oynadıkları role dair ebeveynlerin hissettikleri gurur duygusu epey
yaygın ve neredeyse herkes için tanıdıktır. Ama eğer ebeveynler çocuklarının başarılarını ya
da başarısızlıklarını abartıyorsa, bunun haklı bir ebeveyn gururundan öte; onların narsisistik
yaklaşımları olduğuna karar verilebilir.
“Narsisizm” kelimesinin klasik sanat döneminden antik Yunan dönemine uzanan uzun bir
tarihi vardır. Ovidius’un yazdığı Narcissus’un hikayesinden bu yana hikaye resimden şiire
çeşitli biçimlerde işlenmiştir: Caravaggio’nun Rönesans tablolarında, Charles Dickens’ın
Büyük Umutlar hikayesindeki Bayan haversham’da ya da Oscar Wilde’in Dorian Gray’in
portresinde. Narsisizm kavramı, Ovidius’un yazdığı ilk metinden, Narcissus mitinden
gelmektedir, bu mitte Narcissus sudaki kendi yansımasına aşık olur.
Ovidius tarafından yazılan ilk şiirde, Narcissus güzel ve bir o kadar gururlu bir tiyatrocu
olarak resmedilir, güzelliği, mükemmelliği ile o kadar meşgüldür ki; başkalarının ihtiyaçlarını
ve beklentilerini göremez, duyamaz veya onlara karşılık veremez. Hikayede, bir su perisi olan
Echo, Narcissus’a aşık olur ve ümitsiz bir biçimde onun ilgisini üzerine çekmek için uğraşır
durur. Ne yazık ki, Narcissus kendi güzelliğinden o kadar büyülenmiştir ki Echo’nun
aşkından ağlayıp yakarmalarını küçümser, dikkate almaz ve Echo kırık bir kalple, aşkının
karşılık bulmamasına dair kahrından ölür. Karşılıksız bıraktığı aşkın bu sonucundan ötürü,
Tanrılar Narcissus’un kendinin sudaki yansımasına aşık olmasına yol açarak onu
cezalandırırlar, Narcissus sudaki yansımasına her erişmeye çalıştığında başarısız olur çünkü
suya dokunduğunda yansıması kaybolmaktadır; böyle böyle, o da Echo gibi aşkına
kavuşamaz ve kahrından ölür.
Bir ebeveyn için narsisist olmak aynı anda hem açık olmak hem de davranışlarının çocuğuna
etkilerinden bihaber olmaktır. Bu tür davranış biçimi daha çok dışadönük kişilik örüntüsüne
sahip kişilerde görülür; ki bu bireyler genellikle kendi istek ve ihtiyaçlarının karşılanması
konusunda agresif olurlar. Bahsedilen ebeveyn, ebeveynlik için normalleştirilmiş kapsayıcılık
ve koruyuculuk rollerinin de arkasına sığınarak sürekli çocuğunun hayatının her alanına
müdahil olacaktır, ne giydiğinden ne söylediğine, hatta ne düşüneceğine kadar. Ya da başka
bir ihtimal olarak çocuğunun duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarına tamamen kör kalacak, sadece
onda kendi “güzel” yansımasını görmeye odaklanacaktır.
Her iki ebeveynin, ya da aynı evin içinde bulunan diğer aile bireylerinin de narsisist olması,
çocuk için ebeveynlerinden birinin ya da ikisinin birden narsisistik ebeveynler olmasından
daha farklı sonuçlara yol açacaktır. Narsisistik kişilik örüntüsü ve davranışlarının hakim
olduğu bir ailede, narsisistik olmak hem her bir aile bireyinin bireysel olarak ince ve kırılgan,
dışavurduğu davranışlarında ise diğerlerine karşı bu kırılganlıktan ötürü tetikte, kendine bir
zarar gelecekmiş hezeyanını içeren bir tutum sergilemesine yol açacaktır. Bu tür davranış
örüntüleri daha çok içedönük kişilik örüntüleri olan bireylerle ilişkilendirilir ve bu bireyler –
konu ile bağlantılandırmak gerekirse ebeveynler- daha engelleyici, yasak koyucu olurlar ve
dikkatin doğrudan kendilerine çekildiği durumlara dair utangaçtırlar. Eleştirileceğine dair
sürekli tetiktedirler ve konuşmaları eleştirilecekleri ihtimalini gözeterek dinlerler, çünkü çok
kolay kırılabilirler ve utanç ve aşağılanma duygularını hissetmeye her an hazır gibidirler.
Bahsedilen ve literatürde gizli narsisist aile sistemi olarak isimlendirilmiş bu aile sisteminde
çocuğun ayrışma ve bireyselleşme çabaları korkutularak ve ebeveynlerin narsisistik
ihtiyaçlarına zarar verme ihtimaline karşı bastırılmıştır; bunun ikamesi olarak çocuk daha gizli
ve sönük yöntemlerle bireyselleşmeyi ve ebeveynlerinden ayrışmayı başarabilmiştir. Aynı
Ovidius’un anlatımındaki Echo gibi, bu çocuklar dikkati ve onaylanmayı anne babalarının
duygusal ihtiyaçlarına karşı “duyarlı ve yansıtıcı” olarak elde ederler. Bu çocuğun gelişimsel
ihtiyaçlarını sekteye uğratır, kendi duygularına ve düşüncelerine güvenmesini zorlaştırır,
çünkü sürekli içsel değil dışsal taleplere cevap vermeye alışmışlardır. Ebeveyn “ayna”sından
ya da bir başka deyişle imajından alınan temel mesaj bu çocuk için: “benim ihtiyaçlarımı ve
beklentilerimi karşılamıyorsun; yetersizsin ve daha fazlası için uğraşmalısın”dır. Bu mesaj
çeşitli şekillerde karşılık bulabilir ancak gizli narsisist ailede mesajı tespit etmek dahi mesajın
dolayımlı olmasından ötürü epey güçtür.
Bu aileler dış dünyaya normal görünürler, ancak biraz eşelenirse, işlerin tam tersine işlediği
ve ebeveynlerin narsisistik ihtiyaçlarının ön planda olduğu açığa çıkacaktır. Bu ailede
ebeveynler çocukları ile dolaylı yollarla ve mesajlarla iletişim kurmayı tercih ederler.
Örneğin; ebeveyn çocuğa yatağını düzeltmesini söylemek yerine, “benim çocuğum yatağını
ara sıra düzeltse ne güzel olur!” der. Mesaj dolayımlı ve pasif agresiftir.
Sıkı bağlar veya bağların sıkı olmaması narsisistik ailelerde ayrıca bir problem teşkil eder.
Mahremiyet ihtiyacı adeta çocuk için hayat memat meselesi haline gelir. Evdeki bu “yasakçı”
hava çocuğun yetişkinliğinde dahi başkaları ile bağ kurma kabiliyetini köreltir.
Çocuğun ihtiyaçları ebeveyn tarafından belirlendiği ve deneyimlendiği için, çocuğun
davranışlarına ve duygularına bir anlamda “standart” yaklaşım çocuğun bastırılması,
sindirilmesi ve küçümsenmesi şeklinde olur; ki kaçınılmaz olarak çocuğun yetişkinliğindeki
ilişkilerindeki rolü de bu şekilde olacaktır.
Zihin okuma, narsisistin bir başka iletişim/etkileşim kurma biçimidir. Bu çocuk için oldukça
çıldırtıcı olabilir zira çocuktan beklenilen ebeveyni sözel olarak bunu açıklamasa bile,
ebeveyninin ondan ne istediğini ve beklentisinin ne olduğunu bilmesidir. Bazen ebeveyn bir
şeyler söyleyebilir ancak kastettiği ve çocuğun anlamasını istediği tamamıyla farklı bir şeydir;
buna rağmen çocuktan beklenilen yine de iki mesaj arasındaki boşluğu doldurması ve asıl
mesajı deşifre etmektir.
Yansıma/yansıtma fikri ebeveynlerin kendi çocuklarına dair deneyimledikleri bahsedilen
duygularla örtüşmektedir. Narsisistik hazlarını yaşayamayan ebeveynler, narsisistik
kırılganlıklar yaşayan ebeveynlere dönüşürler çocukları onlar gururlandıracak biçimde
davranmadığında; bu da çocuklarının kendilerinden ayrışma, bireyleşme sürecine etki eder;
çünkü bu yoğun yansıtmalar içerisinde çocuk kendi duygularını bir kenara bırakıp –hatta hiç
hissedemeyip- anne babayı memnun etmeye ya da onların yaşadığı narsisistik kırılganlıkları
onarmakla uğraşırken bulacaktır. Sözkonusu anne babalar suya baktıklarında onlara geri
yansıyan şeyin “güzel” olmamasına tahammül edemezler ve bunun acısını yaşarlar, yani
çocuklarına baktıklarında sadece kendi “güzel” yansımalarını görmek isterler ve aksi hiçbir
ihtimale dayanamazlar. Çünkü narsisist bir ebeveyne göre çocuk onun güzelliğini,
“mükemmelliğini” temsil etmek “zorundadır.” O yansımada bir başarısızlık, bir hata görmek,
“güzel” olmayan bir şey görmek için ebeveyn için tahammül edilemezdir.
Bahsedilen ebeveynler narsisistik tepkiler vermektedir, ve kendi varlıklarını
çocuklarınınkinden ayırt edememektedirler. Ebeveynler çocuklarının kendileri gibi
olmadığını, yani “aa aynı ben” olmadıklarını idrak ettikçe; sonuç olarak hem ebeveyn
çocuğunun yaşadığı olumsuz durumlara karşı daha az kırılacak, hem de çocuğunun ondan
ayrışarak gelişebilmesine, ayrı bir birey olabilmesine katkıda bulunacaktır.
