Geçtiğimiz günlerde tekrar aktif hale gelen CERN'deki Büyük Hadron Çarpıştıcısı, zaman kaybetmeden ilk rekorunu kırdı

CERN'in Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC), bakım ve yükseltmeler için üç yıllık bir ortadan sonra geçen hafta tekrar çalışmaya başladı ve çabucak akabinde, iki proton ışınının ışın başına 6.8 tera-elektron voltluk (TeV) rekor bir güce hızlandırıldığı duyuruldu.

LHC, İsviçre'de yaklaşık 17 mil çapında bir parçacık çarpıştırıcısı. Dairesel çarpıştırıcı, 2012'de Higgs bozonunun keşfi de dahil olmak üzere, fizikteki atılımlarda tesirli oldu. Bilim insanlarının verimliliğinde iyileştirmeler yapabilmeleri için iki defa uzun mühletler boyunca kapatıldı. Üç yıl süren son kapatma kısa bir mühlet evvel sona erdi ve makine mecazi bir patlama ile geri döndü.

LHC ışın operasyon kısmının lideri ve LHC makine koordinatörü Jörg Wenninger bir CERN görüntüsünde "Bu, deneyler için iki ışını sahiden çarpışmamızı ve bundan altı ila sekiz hafta sonra gerçekleşmesi gereken en yüksek güçlü çarpışmaları sağlamamızı sağlayacak çok uzun bir devreye alma periyodunun sırf başlangıcı" dedi.

LHC bilim insanları, 2009 yılında proton ışınlarını 1.18 TeV güce ulaştırdı. O vakitten beri, CERN grubunun atom altı parçacıkların ışınlarına güç verme yeteneğini arttırması ile çarpıştırıcı birkaç sefer kendi rekorlarını kırdı. Yeni 6.8 TeV rekoru, neredeyse LHC'nin tasarlandığı güce, yani ışın başına 7 TeV’ye ulaşmış durumda.

Son iyileştirmeler, daha yüksek enerjilerdeki deneyleri ve bilim insanlarının deneylerden daha fazla data almasını sağlıyor. Bir sonraki LHC çalışmasının (Run 3) bu yaz başlaması ve dört yıl sürmesi bekleniyor. CERN'in söylediğine nazaran bu, ATLAS ve CMS üzere gerekli deneyleri artıracakken, LHCb (geçtiğimiz yıl yeni bir egzotik parçacığı tespit eden deney) çarpışma sayısı da üç kat artacak. Kuark-gluon plazmasını inceleyen ALICE detektörünün, daha evvel yaptığı iyon çarpışmalarının 50 katına ulaşması bekleniyor.

CERN mühendisleri, çarpıştırıcının parlaklığını 10 kat artırmayı amaçlayan Yüksek Parlaklıkta LHC (HL-LHC) ismi verilen LHC'nin büyük bir güzelleştirmesi için çalışıyor. Bu versiyonun 2029'a kadar hazır hale getirilmesi amaçlanıyor.

Bu uzun vadeli planların meyve vermesi için daha yapılacak birkaç yıllık fizik çalışması var, lakin âlâ bir başlangıç yapıldığını söyleyebiliriz…