Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Eklemler Hakkında Umumi Haberler
Eklemler iskeletin çeşitli kemiklerini birbirine bağlayan fonksiyonel ilişkilerdir. Embriyonun erken çağlarında komşu kemik taslakları, embryonal bağ dokusu aracılığı ile birbirine aralıksız olarak bağlanmış durumdadır. Embryonal hayatın üçüncü yahut öldürücü ayında kimi kemik taslaklarını birbirine bağlayan mesenşim içerisinde boşluklar görülür. Bu boşluklar gitgide büyür ve biri biriyle birleşir ve bu halde iki kemik taslağı arasında dar bir aralık meydana gelir. Bu sırada iki kemik taslağını birbirine bağlayan mesenşimin büyük bir kısmı kaybolur. Yalnız en dış kısımları ince bir tabaka halinde kalır ve sonra fibröz bağ dokusu karakterini alarak eklem kapsülünü meydana getirirler. Birtakım kemik taslaklarını birbirine bağlayan mesenşimin bir kısmında birtakım eklemlerde görülen meniscus yahut discus ismi verilen oluşumlar veyahut diz ve kalça eklemlerinde olduğu üzere, iki eklem yüzeyini birbirine bağlıyan iç bağlar meydana gelirler. Eklem yüzlerini örten kıkırdak tabakası da, kemik taslaklarını birbirine bağlayan ara mesenşimden meydana gelir.
Artık anlattığımız formda, yani kemik taslakları arasında bir boşluğun oluşması ile meydana gelmiş eklemler, komşu kemiklerin hareket edebilmeleri için en mütenasip eklemlerdir. Bu üzere eklemlere diarthrosis yahut junctura synovialis denir.
Gövdenin kimi kısımlarında kemik taslakları arasında boşluklar meydana gelmez ve taslaklar sonradan da birbirine aralıksız olarak bağlanmış durumda kalırlar. Bu formda meydana gelen eklemlerde hareket az yahut hiç olmaz. Bu üzere eklemlere synarkosis denir. Eklem boşluğu meydana gelmemekle birlikte, bunlarda da kemik taslaklarını birbirine bağlayan mesenşim, embryonal bağ dokusu karakterini her hengam için koruma etmez. Birtakım eklemlerde bu ara doku, fibröz bağ dokusu, bazen kıkırdak ve bazen de kemik dokusu biçiminde gelişir. Kemik taslakları arasındaki mesenşimin çeşitli cihetlerde gelişerek çeşitli dokular meydana getirmesi, embryonal hayatta başlar ve ekstrauterin hayatta da devam eder. Ara mesenşim fibröz bağ dokusu biçiminde gelişirse, eklemler syndesmosis, kıkırdak karakterinde olursa synchondrosis ve kemik niteliklerini alırsa synostosis denir.
Bütün organlarımızda olduğu üzere, gövdemizin çeşitli kısımlarında bulunan eklemlerin meydana gelmesi de, gelecekte bu eklemlerin yapacakları vazifeye nazaran seyreder. Oluşmuş eklemlerde de komşu kemiklerin durumu, eklem yüzeylerinin formu ve eklemin yapısına katılan bütün dokuların özelliğinin, eklemin vazifesine nazaran ayarlanmış olduğunu görüyoruz. Vücudumuzda bulunan bütün eklemler fonksiyon bakımından birbiriyle az yahut çok birbiriyle ilgilidir ve hepsi birlikte, bütün gövdenin sıradan biçim, durum ve hareketlerini sağlayan bir sistem meydana getirirler. Bundan ötürü bir eklemin hal, durum ve yapısında meydana gelen değişiklikler, gayrı eklemlerin form, durum ve yapısında da değişikliklerin meydana gelmesine sebep olur. Bu bakımdan başka ayrı eklemlerin rolü ve kıymeti tıpkı noktada değildir ve eklemin bölgesi, formu, durumu, yapısı bu özelliklere bağlı olan vazifesine nazaran değişir. Bazen tek bir eklemin alışılagelmiş özelliğinin kaybolması, birçok organların ve velev bütün gövdenin olağan durumunun hem morfolojik, hem fizyolojik bakımdan değişmesine sebep olabilir.
Eklemler, hareket sisteminin en kıymetli elemanlarından biridir. Hareket, sisteminin etkin organlarını kaslar yaparlar. Kas hücrelerinin sitoplazmasında geçen hadiseler sırasında besin hususlarında saklı olan potansiyel kuvvet, kinetik güç haline çevrilir ve kas liflerinin kasılması anında kendini gösteren kuvvet, kasın yapıştığı iskelet kesimlerini hareket ettirir. Ama, iskelet kesimlerinin hareket edebilmesi için, bu kesimlerin muhakkak bir yahut birkaç eklem aracılığı ile birbirine bağlı olması kuraldır.
Birtakım eklemlerin yapı ve halleri komşu kemiklerin hareket edebilmeleri için çok az elverişlidir. Lakin bu türlü olmakla birlikte, bu eklemler de vücudumuzun eşitli kısımlarında çok kıymetli vazifeler yaparlar. Bu üzere eklemler çoğunlukla küçük kemikler arasında bulunurlar. Az hareket eden gelgelelim sağlam eklemler aracılığı ile birbirine bağlı olan küçük kemikler, bir araya gelerek eklemleriyle birlikte sağlam ve birebir devirde yaylı, elastiki sütün ve kemerler meydana getirirler. Örneğin ayak iskeleti, burada bir çok küçük kemiklerin az hareket eden eklemler aracılığı ile birbirine bağlanmasından, çeşitli durumda bulunan kemerlerle desteklenmiş bir kubbe meydana gelmiştir. Bir taraftan kemiklerin sertliği ve sağlamlığı, gayri taraftan eklemlerin yapısına katılan dokuların elastikiyeti, bütün vücudumuzun yükünü taşıyan ve tıpkı hengamda bastığımız yüzeyin çeşitli durumlarına uymak zorunluluğunda olan ayak iskeleti için çok değerlidir.
Eklemler, hareket sistemine ilişkin organlar arasında çeşitli illetlere en çok maruz kalan ögelerdir ve hekimlikte çok kıymetli rol oynarlar. Eklemlerin hastalanmasını kolaylaştıran sebeplerin en kıymetlisi, vazife anında daimi olarak ve çoğunlukla ağır mekanik tesirler altında kalmalarıdır. Bundan farklı dışarıdan gelen tesirler bilhassa travmalar ve eklemlerin içyüzünü örten sinovial zarın enfeksiyonlara karşı olan duyarlılığıdır..
Diarthrosis (juncturae synoviales-Tam hareketli eklem)
Vücudumuzun bölge değiştirme ve çeşitli modüllerinin durum değiştirmelerine imkan veren eklemler, diarthros ismi verilen oynayan eklemlerdir (oynaklar). Diartrozlarda eklem yapan komşu kemiklerin ekleme katılan kesimlerin dar bir aralık aracılığı ile birbirinden ayrılmış olmaları kuraldır. Komşu kemiklerin bu aralığa bakan yüzlerine eklem yüzleri denir. Eklem yüzleri uzun kemiklerin uçlarında bulunurlar. Kısa ve yassı kemiklerde eklem yüzleri komşu kemiğin durumuna nazaran ayarlanmış olup, kemiğin çeşitli kesim ve yüzlerinde bulunabilirler. Eklem aralığı ve eklem yüzlerinden farklı, bütün diartroz1arda komşu kemikleri birbirine bağlayan ve bütün eklemi dıştan saran, bağ dokusundan yapılmış bir eklem kapsülü bulunur. Eklem kapsülü komşu kemiklere eklem yüzlerinin dışında yapışır ve bu halde bütün eklem yüzlerini ve eklem aralığını içine alır ve eksiksiz olarak her taraftan saklı olan bir boşluk (cavum articulare-eklem boşluğu) meydana getirir. Bundan diğer bütün eklemlerde komşu kemikler arasındaki ilişkiyi kuvvetlendiren ve eklem kapsülünün dış yüzüne yapışmış durumda ve cepheleri eklemin fonksiyonuna nazaran ayarlanmış bağlar bulunur. Kimi eklemlerde dış bağlardan farklı, eklem boşluğunun içerisinde eklem yüzlerine yapışmak suretiyle eklem yapan kemikleri birbirine bağlıyan iç bağlar da vardır. Artık bütün diartrozlarda görülen bu oluşumları, yani eklem yüzleri, eklem kapsülü, dış ve iç bağları, hal, durum ve yapı bakımından münferit başka gözden geçirelim.
Eklem yüzleri: Bütün eklemlerde, hareketin çeşidi, cephesi ve genişliği bakımından en değerli rol oynayan öge eklem yüzleridir. Hareketlerin maksada mütenasip olması ve hareket sırasında gövdenin çeşitli durumlarına nazaran değişen tartının tesiri ve dışarıdan gelebilecek rastgele bir kuvvetin tesiri ile hareketlerin alışılagelmiş cihetinin bozulmaması bakımından da eklem yüzlerinin form, durum ve yapıları çok değerli rol oynarlar.
Geniş hareketlere imkan veren oynaklarda eklem yüzeylerinin biri konveks, gayrısı de konkav olur. Bu üzere eklemlerde kemikler malûm bir eksen etrafında dönme hareketleri yaparlar. Her bir eksen etrafında, birbirine zıt iki istikamette dönme hareketleri yapılabilir. Konkav olan yüz, konveks yüze nispeten çoğunlukla daha küçüktür. Birtakım eklemlerde her iki yüz de tıpkı vakitte hem konvekslik hem konkavlık gösterir. Bu üzere hallerde yüzün konkav1ığının ciheti, konveks1iğin tarafına dikey durumda olur. Örneğin, tıpkı devranda hem konveks hem konkav olan bir eklem yüzünün konkavlığı önden geriye ise, konveksliği içten dışa olur. Karşı taraftaki eklem yüzü de hem konkav hem konveks olması icab eder. Birtakım eklemlerin her iki taraftaki yüzleri de düz yahut düze yakın olurlar. Bu üzere eklemlerde kemikler bir eksen etrafında dönemezler ve eklem yüz1eri yalnız birbiri üzerinde yüzlerin durumuna nazaran değişik yanlarda kayabilirler. Kayma hareketleri her devir çok sonludur. Örneğin vertebraların eklem çıkıntıları arasındaki eklemler. Eklem yüzlerinin hal ve durumları, tıpkı hengamda eklem eksenlerinin sayı ve yanlarını de tespit ederler.
Hareketlerin sistemli ve maksada makul bir halde seyredebilmesi için form bakımından eklem yüzlerinin birbirine makul ve sürekli temas halinde olmaları lazımdır. Temas yüzeyinin büyüklüğü, çokça basınç altında kalan birtakım eklemlerde yükün ziyade yüzey üzerinde dağılması bakımından da değerlidir. Ancak bir çok eklemlerde komşu kemiklerin ekleme katılan yüzlerinin büyüklük bakımından birbirinden farklı oldukları ve velev bazen iki eklem yüzeyindeki konkavlık ve konvekslik aşamalarının de birbirinden az çok farklı oldukları görülmektedir. Ama canlılarda ve kadavrada eklem yüzlerini inceleyecek olursak, kemik yüzlerinde görülen bu eksikliklerin, ekleme ilişkin olan öteki oluşumlar ile tamamlanmış olduğunu görürüz. Bu oluşumlar arasında ön planda bütün eklem yüzlerini örten eklem kıkırdağı gelir. Bundan farklı birtakım ek1emlerde meniscus, discus ve labrum articulare denilen kıkırdak yahut fibröz bağdokusundan yapılmış oluşumlar da vardır.
Eklem kıkırdağı, bütün oynaklarda birbirine temas eden eklem yüzleri, 2-5 mm. kalınlığında bir kıkırdak tabakası ile örtülmüştür. Bu tabaka çoğunlukla hiyalin kıkırdaktan yapılmıştır. Yalnız bir discus articularis ile eklem boşluğu ikiye ayrılmış olan eklemlerde, eklem yüzleri fibröz kıkırdakla örtülmüştür.
Hiyalin kıkırdağın yapısı bu dokunun çeşitli durumlara nazaran form ve durumunun değişebilmesi bakımından çok müsaittir. Bilhassa ara unsurda bulunan ve bir taraftan kıkırdak hücrelerini her taraftan saran gayrı taraftan hücreler arasında muayyen cihetlerde uzanan liflerin durumunun değişebilmesi fonksiyon bakımından çok elverişlidir.
Liflerin durum değiştirmesiyle, arada bulunan kıkırdak hücreleri de durumlarını değiştirmek zorunluluğunda kalırlar. Bu sırada hücrelerin harap olmamasını, hücrelerin etrafında sağlam ve elastiki bir kapsül meydana getiren lifler sağlarlar. Eklem kıkırdağının yapısını oluşum eden lifler ve hücrelerin bu biçimde durum değiştirebilmeleri sayesinde kıkırdak tabakası basıncın raddesine nazaran, çeşitli kesimlerinde, çeşitli raddede kalınlığını değiştirebilir ve eklem yüzlerinin birbirine daha ziyade uymasını sağlar. Eklem üzerine yapılan basıncın artmasıyla, eklem kıkırdağı incelir, gelgelelim birebir hengamda genişler ve bu halde birbiriyle temas eden eklem yüzleri büyümüş olurlar. Temas yüzlerinin artması ise, basıncın daha ziyade dağılmasını ve tesirinin azalmasını sağlar. Eklem kıkırdaklarının durumunu değiştiren kuvvet ortadan kaybolursa, kıkırdak dokusu elastikiyeti sayesinde tekrar eski durumuna döner.
Komşu eklem yüzleri arasında büyüklük ve biçim farkları ziyade ise, yüzlerin birbirine daha çokça uymasını sağlayan ve iki eklem yüzünün arasına sokulmuş meniskııs yahut discus denilen oluşumlar bulunurlar. Bunlar da kemik taslaklarını birbirine bağlayan mesenşimden meydana gelirler.
Eklem meniscusları, çoğunlukla yarımay biçiminde, elastiki ve kollagen lifler bulunduran fibröz kıkırdağa emsal dokudan yapılmıştır ve konkav eklem yüzlerinin yan kısımlarında bulunurlar. Meniscuslar, bir taraftan eklem yüzünü büyütürler, sair taraftan dokularının elastikiyeti sayesinde ve tıpkı hengamda yanlarını bir ölçü değiştirebilecek durumda bağlanmış olduklarına nazaran, hareket sırasında basıncın tesiri ile biçim ve durumlanı değiştirir ve bu biçimde eklem yüzlerinin birbirine daha ziyade uymasını sağlarlar. Diskuslar ise, eklem yüzünün kenarlarına ve tıpkı vakitte eklem boşluğunu saran kapsüle de tutunmak suretiyle, bir bölme halinde eklem boşluğunu tamamıyla iki kısma ayırırlar, Bu eklemlerde (örneğin çene ekleminde) kemik eklem yüzleri birbiriyle direkt sahihe temas etmezler, biçim ve durum değiştirme yetenekliği meniskus'lara nazaran daha ziyade olduğuna nazaran diskuslar, eklem yüzleri arasındaki ziyade form farklarını da giderebildikleri üzere, tıpkı eklemde yüzün biçimini değiştirmek suretiyle çeşitli hareketlerin meydana gelmesini de sağlarlar,
Fibröz bağ dokusundan yapılmış labrum articulare denilen oluşumlar, bir halka halinde olup konkav eklem yüzlerinin kenarlarına yapışmış durumdadırlar. Bu oluşumlar eklem yüzünü genişletir ve çukuru derinleştirirler, ancak bu halkalar, çukurun derinleşmesine ve karşı taraftaki eklem yüzünün daha çokça sarılmış olmasına karşın, dokularının elaskiyeti sayesinde kemik dokusu üzere, hareketlere ziyade pürüz olmazlar,
Capsula articularis: Eklem kapsülünün, embryonal hayatta kemik taslaklarını aralıksız olarak birbirine bağlayan mesenşim' in en dış tabakasından meydana geldiğini yukarıda anlatmıştık, Sağlam bağ dokusundan yapılmış bu kapsül, eklem yüzleri ve eklem boşluğunu içine almak ve komşu kemiklerin ekleme katılan modüllerinin her tarafına yapışmak suretiyle bu kemikleri birbirine bağlar. Bu biçimde eklem boşluğu, eklem kapsülü ile her taraftan eksiksiz olarak ve hava geçmez bir formda sarılmış olur. Bu durum eklem yüzleri arasındaki ilgi ve bütün eklem mekanizması için çok değerlidir.
Eklem kapsülü yapı ve mekanizma bakımından birbirinden farklı iki tabakadan yapılmıştır. Membrana fibrosa; ismi verilen dış tabaka sağlam fibröz bağ dokusundan yapılmıştır. Bu tabaka, komşu kemikleri birbirine bağlamak, dışarıdan gelebilecek tesirlerden eklemi korumak, çokça ve lüzumsuz hareketlere pürüz olmak üzere vazifeler yapmaktadır. Fibröz tabakanın kalınlığı her mekanda tıpkı değildir ve mekanik tesirlerin cephesine nazaran ayarlanmıştır. Birtakım alanlarda kapsül dokusu kalınlaşır, Lifler sıklaşır ve bu formda eklem bağları denilen fibröz bağ' dokusundan yapılmış sağlam bantlar meydana getirirler. Bu bağlardan öteki kimi eklemlerde kapsülden munfasıl olarak ekleme katılan kemikler arasında uzanan müstakil eklem bağları da vardır. Eklem kapsülünün fibröz tabakası kemiğe yapıştığı bölgede kemiği örten periostla uzarır ve kapsül dokusunda bulunan lifler, periost dokusundaki liflerle devam ederler eklem kapsülü çoğunlukla kemiği kıkırdakla örtülü olan eklem yüzlerine yakın olmak üzere, kıkırdak kenarının dışında yapışır. Lakin birtakım eklemlerde, örneğin kalça ekleminde olduğu üzere, eklem kapsülü kıkırdak kenarından epey uzakta ve kemiğin periostla örtülü olan kısmının bir modülünü da içine alarak kemiğe yapışır.
Eklemlerin yakınlarına yapışan kas kirişlerinin bir kısmı da eklem kapsülü üzerinde dağılır ve kirişlerden uzanan lifler kapsül dokusuna katılırlar. Bu halde meydana gelen hüzmeler de kimi eklemlerde, örneğin, diz ekleminin art yüzünde olduğu üzere, kapsülü kuvvetlendiren bağları meydana getirirler.
Membrana synovialis; Eklem kapsülünün sinovial tabakası, bağ dokusundan yapılmış, ince ve yumuşak bir zardır. Bu tabaka eklem kapsülünün iç yüzünü eksiksiz olarak örter ve her iki tarafta eklem yüzlerini örten kıkırdağın kenarında sonlanır. Sinovial tabaka, fibröz tabakaya çok gevşek bağ dokusu aracılığı ile yapışmış olduğuna nazaran mahallinden oynatılabilir. Kapsülün birtakım modüllerinde bu tabaka bol ölçüde yağ hücreleri bulunduran çeşitli formda uzantılar yaparlar. Bu uzantılar eklem aralığına sokularak eklem yüzlerinin birbirine tamimiyle uymamasından meydana gelen boşlukları doldururlar.
Sinovial tabakanın eklem boşluğuna bakan iç yüzü düz ve parlaktır. Lakin burada, periton yahut pleura da olduğu üzere, eksiksiz olarak yüzeyi örten bir epitel tabakası yoktur. Bu yüz yassı1aşmış bağ dokusu hücreleri ile örtülmüştür ve bu hücreler yüzeyin düzlüğünü sağlarlar. Damar ve hudut bakımından sinovial tabaka çok zengindir. Hadler burada varlıklı ağlar meydana getirirler. Eklemlerin ziyade hassaslığı, sinovial tabaka ve bilhassa eklem boşluğuna sokulan sinovial uzantılarda sensitif had uçlarının çokluğundan ileri gelmektedir. Damarların çokluğu burada sinovial tabaka tarafından eklem sıvısının salgı yapması ile ilgilidir. Sinovial tabakanın birebir devirde likitleri çabuk resorbe etmek yeteneği de vardır. Eklem boşluğuna şırınga ile dokuları tahrip etmeyen bir likit verdiğimiz takdirde, bu likit derialtı dokusunda olduğu üzere çabuk resorbe olur. Sinovial tabakanın bu yetenekliği, travma veyahut çeşitli marazlar sırasında eklem boşluğunda toplanan likitlerin (eksudat) kaybolmasında çok değerli rol oynar.
Sinovia ismi verdiğimiz eklem likidi musin bulunduran, nispeten koyu ve yapışkan bir likittir. Sinaviada tek tük hücre, yağ granülleri ve sinovial uzantılardan kopmuş küçük kesimler bulunur. Eklem aralığını dolduran sinovia, makine yağı üzere eklem yüzlerinin kayganlığını arttırır ve yüzlerin sürtünmesini duyulmayacak kademeye kadar indirir.
Eklem yüzleri arasında ilgi; hareketlerin istenilen ve maksada münasip bir halde yapılabilmesi için, birbiri üzerinde kayan eklem yüzlerinin hareket sırasında sıkı bir temas halinde olmaları ve birbirinden uzaklaşmamaları kuraldır. Bu durumu sağlayan etkenlerden biri atmosfer basıncı, gayrısı de kasların gerginliğidir. Eklem boşluğundaki basınç, hareket sırasında değişmekle birlikte, her hengam atmosfer basıncına nispeten düşüktür. Bundan ötürü dışarıdan gelen hava basıncı, ekleme katılan kemik modüllerini eklem boşluğuna gerçek iterek, yüzleri birbirine yaklaştırır. Tabiatıyla birebir basınç her taraftan eklem kapsülü ile eklemi örten bütün yumuşak oluşumlar üzerinde de vardır. Büyük eklemler üzerine yapılan hava basıncı hiç de küçümsenmeyecek noktadadır, Örneğin kalça eklemi üzerine her taraftan yapılan basınç 12 - 15 kg. kadardır ve kapsül yırtılmamış ise, femur başını asetabulum'dan çıkarmak zordur. Kapsülde bir delik açıldığı takdirde, eklem boşluğu ile atmosfer arasında basınç ayrımı kalmaz ve kemikleri birbirinden uzaklaştırmak çok daha kolay olur.
Eklem yüzlerinin sıkı temasını sağlayan 2. etken de kas kuvvetidir. İki ucu ile ekleme katılan komşu kemiklere yapışmış olan kasın kasılma sırasında meydana getirdiği kuvvet, bir taraftan kemiği oynatır, sair taraftan da hareket eden kemiği destek noktasına gerçek çekmek suretiyle eklem yüzlerini birbirine yaklaştırır.İstirahat sırasında da kasın olağan tonusu, eklem yapan kemikleri çekmek suretiyle, yüzleri birbirine yaklaştırır.
Bir de, hareket sırasında veyahut dışarıdan gelen bir kuvvetin tesiri ile eklem yüzlerinin rastgele bir tarafa kayarak birbirinden uzaklaşmamaları ve yüzlerin alışılagelmiş temaslarının koruması da çok değerlidir. Eklem yüzleri arasında bu sıradan durum bozulursa çıkık denilen durum hasıl olur. Bazen olağan cephede yapılan hareket çok geniş ölçüde yapılırsa, eklem yüzlerinin birbirinden uzaklaşmasına sebep olabilir. Gereksiz ve velev zararlı hareketlere ve çıkıntılara mani olabilmek için mevcut oluşum eklemlere nazaran değişiktir.
Birtakım eklemlerde eklem yüzlerini yapan kemik uçlarının halleri yalnız muayyen hareketler için elverişlidir. Örneğin dirsek ekleminde (articulatio cubiti) olekranon, fossa olecrani'ye sokulduğu vakit, ulna'nın çokça geriye gitmesine ve tıpkı vakitte her iki kemiğin yanlara kaymasına beis olur. İncisura. trochlearis'in ortasında bulunan crista, ve bu kristanın trochlea humeride bulunan oluğa sokulması da, her iki kemiğin yanlara kaymasına handikap olur. Bu durum bize bu eklemde hareketin çeşit ve aşamasının esas eklem yüzlerinin halleri ile tespit edilmiş olduğunu göstermektedir. Ama bu eklemde hareket üzerinde daha zayıf olmakla birlikte, kas ve bağların da tesiri vardır. Ayak bilek ekleminde (articulatio talocruralis) de hareketin çeşit ve yanları eklem yüzlerini yapan kemiklerin hal ve durumu ile tespit. edilmiştir. Burada tibia ve fibula'nın eklem yüzleri, talusun eklem yüzlerini bir çatal üzere içine almış durumdadır. Bu durum talus'a yalnız bir eksen etrafında birbirine zıt iki tarafta hareket imkanı vermektedir. Hareketin çeşit, istikamet ve raddesi eklem yüzlerini yapan kemiklerin biçimi ile tespit edilmiş bu üzere eklemlerde. çokça kuvvet tesiri ile, çokça veyahut anormal tarafta hareket yapmak zorunluğunda kalınırsa yani çıkık meydana gelirse, çoğunlukla tıpkı hengamda eklem yüzlerini yapan kemikler de kırılırlar.
Kimi eklemlerde eklem yüzlerinin halleri hareketi frenleyecek yahut anlaşılan bir istikamet verebilecek durumda değildir. Bu üzere eklem1erde hareketin maksada münâsib olarak seyretmesini daha çokça bağ yahut kaslar sağlarlar. Tıpkı vakitte bu oluşumlar ziyade ve uygunsuz yanda hareketlerin meydana gelmesine ve bu halde eklem yüzlerinin birbirinden ayrılmasına pürüz olurlar. Örneğin diz ekleminde (articulatio genu) hareketlerin olağan seyrini sağlayan ve çıkıklara pürüz olan en kıymetli etken, bu eklemin iç ve dış bağlarıdır, Kimi eklemlerde bu hizmet daha ziyade kaslar tarafından görülür. Örneğin omuz ekleminde (articulatio humeri) olduğu üzere. Burada eklemi üç taraftan saran kuvvetli kaslar, sıradan durumda humerus başının mahallinde kalmasını ve hareketlerinin muntazam seyretmesini sağlar ve tıpkı devirde hareketleri frenlerler.
Bundan farklı, muayyen bir tarafta yapılan hareket üzerinde, zıt istikamette hareket yaptıran öteki kaslar da frenleyici tesir yaparlar. Örneğin bacak doğrulduktan sonra tibia' nın daha çokça ekstensiyon hareketi yapmasına yani daha çokça öne gitmesine, femur'un gerisinde bulunan ve bacağı geriye çeken fleksor kaslar mahzur olurlar. Kasların bu frenleyici tesiri gövdenin sıradan durumunun ve istikrarın sağlanması bakımından çok değerli olduğu üzere, birçok eklemlerde çıkıkların meydana gelmesine de pürüz olur.
Anatomide çeşitli gövde modüllerinin çeşitli hareketlerine, hareketlerin cephesine nazaran çeşitli isimler verilmiştir. Bundan sonra çeşitli eklemlerde cereyan eden hareketleri anlatırken bu isimleri kullanacağımıza nazaran, burada bu isimleri kısaca izah edelim.
Ekstensiyon gerilme: Çekme hareketi (extendo - germek, çekmek, yaymak). Bu hareket çoğunlukla geriye akıllıca yapılır. Yalnız diz ve ayak bilek ekleminde ekstensiyon hareketi öne gerçek yapılır. Bu eklemlerde durumun değişmesi, insanın hayvanlardan farklı olarak iki ayak üzerinde durması ve yürümesinden ileri gelmektedir. Bununla birlikte ayağın öne ve yukarı hareket etmesine dorsal fleksiyon da derler
Fleksiyon- eğmek: Bükmek maksadıyla yapılan harekettir (flecto - eğmek, bükmek). Fleksiyon hareketi, diz ve ayak bilek eklemlerinde yapılan hareket hariç, öne sahih yapılır.
Abduksiyon-orta çizgiden uzaklaştırma hareketi (abduco¬-uzaklaştırma alıp götürmek, kaçırmak).
Adduksiyon-orta çizgiye yanlışsız yaklaştırmak (adduco- kendine akıllıca çekmek, yakınlaştırmak getirmek).
Rotansiyon- dönme hareketi (roto – döndürmek) lateral rotasiyon - dışa döndürmek, medial rotansiyon - içe döndürme.
Sirkumduksiyon - bir nokta etrafında yapılan dönme hareketi çeşitli istikametlerde yapılan hareketlerin tedricen birleşmesinden meydana gelir. (Circumduco-bir şeyin etrafında döndürmek).
Eklemlerin Sınıflandırılması
Eklemlerde articulatio yahut junctura oseum tabirleri kullanılır. Eklemler yapı özelliklerine ve hareket yeteneklerine nazaran üç ana sınıfa ayrılırlar.
I. Synarthrose (fibröz, oynamaz) eklemler: Bu tip eklemlerde kemik yüzleri direkt temastadır. Arada bağ dokusu yahut hiyalin kıkırdak bulunur. Lakin bunlar ekleme kaynaşmıştır. Bu eklemler hareket edemezler. Çoğunlukla kafatası kemikleri arasında bulunurlar. Bu eklemin üç çeşidi vardır:
A. Syndemosis: Bu tipte iki kemik ligamentum interosseus ile bağlanmışlardır. Örneğin: arka. tibio fibularis inferior.
B. Suturae: kemiklerin eklem yüzleri birbirleriyle devam eder. Arada ince bir tabaka bağ dokusu bulunur. Şayet kemiklerin yüzleri bir grup çıkıntılarla birbirine kilitlenmişlerse buna gerçek sutura (sutura vera) denir. Bu tipin de üç çeşidi vardır
a.Sutura dentata: Kemikler birbirine sistemsiz dişlerle kilitlenmişlerdir. Örneğin sutura sagitalis.
b.Sutura serrata: Eklem iki tarağın birbirine girdiği üzere kilitlenmiştir.
c.Sutura limbosa: Arada dişlilerle kilitlenme olduğu halde eklem yapan kemikler birbiri üstüne atlamışlardır. Şayet kemiklerin yüzleri düz alanlar halinde karşı zıdda gelerek eklem yapmışlarsa buna yalancı sutura (sutura notha) denir. Bununda iki çeşidi vardır:
a. Sutura squamosa: Kemikler geniş bir atlama kenarı bırakarak birleşirler. Örneğin; sutura temporoparietalis.
b. Sutura plana: Burada azçok düz eklem yüzleri birbirine temas etmiştir. Örneğin; sutura intermaksillaris. üzere.
Şayet iki kemik lamina arasındaki bir yarığa, bir kemik lamina girmişse buna schindylesis denir. Örneğin; rostrum sphenoidale-ala vomer üzere.
C. Gomphosis: Konik bir çıkıntı bir eklem yuvasına çivi üzere çakılmışsa bu isim verilir. Vücutta sadece diş kökleri ile alveoller arasında vardır. Fibröz eklemlerde hareket yeteneği kemikleri bağlayan fibröz liflerin uzunluğu ile orantılıdır. Çoğunlukla hiç hareket etmezler.
II. Amphiartrose (kıkırdaksı yarı oynar) eklemler: Eklemi yapan kemikler bir kıkırdak aracılığıyla birleşmişlerdir. İki çeşidi vardır.
1. Synchondroses: Eklemleşen kemiklerin arasını hiyalin kıkırdak doldurmuştur. Bu tip eklemler enkondral kemikleşmede diafiz ile epifiz arasında bulunurlar. Uzun kemiklerde kemiğin uzunluğunun artmasını sağlayan discus epifizialis buna tipik örnektir. Kemiğin büyümesi durduğunda kıkırdağın tamamı da kemikleşmiş olur (synostosis).
Kaburgalarla sternum arasındaki kostal kıkırdaklar üzere kalıcı sinkondroz örnekleri de vardır.
2. Symphyses: Eklemleşen kemik yüzleri hiyalin kıkırdakla kaplıdır. Ama bu yüzler fibröz kıkırdaktan bir disk aracılığıyla birleşmişlerdir.
Simfizis çok kuvvetli, az hareket eden bir eklemdir. Örneğin: arka.intervertebralis anteriores ve symphysis pubis.
III. Sinovayal (diarthroses) oynar eklemler: Vücuttaki eklemlerin çoğunluğu bu gruptandır. Synovial eklemde eklem yüzleri başka ayrı hiyalin kıkırdak ile kaplanmıştır. Eklem kapsülü eklemin muhitini sarar.
Bu eklemin 4 ortak yapı özelliği vardır.
1.Cavitas articularis (eklem boşluğu): kıkırdakla kaplı yüzeyler ve eklem kapsülünün iç yüzü arasındaki boşluktur. İçi sinovya likidi ile doludur.
2.Cartilago articularis (eklem kıkırdağı): Eklemi oluşturan kemiklerin eklem yüzlerini kaplayan hiyalin kıkırdaktır. Yüzeyi cilalı ve kaygandır.
Eklem kıkırdaklarının hudutları ve kan damatları yoktur.
3.Capsula articularis (eklem kapsülü): Eklemlerin muhitini zarf üzere saran fibröz kapsüldür. Dışta bir stratum fibrosum, içte ise stratum synoviale isimli iki tabakadan oluşmuştur. 2. tabaka başkaca ele alınabilir. Fibröz tabaka eklem yüzlerinin kenarlarına tutunmuştur. Bazen kıvrılarak eklem boşluğuna da girebilir.
Eklem kapsülleri çoklukla fibröz bantlarla kuvvetlendirilmiştir. Bunlar ya kapsülün bir modülüdür (intrinsik ligamentler) yahut kapsülden münferit bantlar halindedir (ekstrinsik ligamentler) bu ligamentler hareketlerin istenmeyen yanlara kaçmasını engellerler.
Ligamentler, kollajen lif demetlerinden meydana gelmiştir. Kollajen lifler koşut yahut karışık sıralanmıştır. Beyaz gümüş rengindedirler. Bükülebilir, ancak uzunlukları değişmez. Birtakım ligamentlerde sarı elastik lifler vardır. Bunlara lig. flava ve lig. nuchae örnek gösterilebilir.
4. Membrana synoviales: kapsülün iç tabakasını oluşturur. Zar, yumurta akına benzeyen ve synovia ismi verilen sıvıyı devamlı olarak eklem boşluğuna salgılar. Bu likit eklem yüzlerinin sürtünme tesirlerini, kayganlığı nedeniyle en az seviyeye indirir. Membran fibröz tabakanın iç yüzüne tam yapışmış değildir. Bağ dokusu, yağ dokusu ve damarlardan oluşmuş katlantıları eklemdeki gereksiz boşlukları doldururlar. Eklem içinden geçen tendo varsa sinovyal zar bu tendonun etrafını da kılıf üzere sarar. Kimi sinovyal eklemler ortak dört özellik dışında farklı özelliklere sahiptir. Bunları üç guruba ayırabiliriz
1.Discus articularis; iki kemiği bir arada tutma yahut eklem yüzlerini iyileştirme üzere vazifeleri olan fibröz kıkırdak disklerdir.
2.Labrum articulare; eklem yüzlerini derinleştirmeye yarayan kişisel fibröz kıkırdak oluşumlardır. Örneğin; labrum glenoidale.
3.İntraartiküler tendo; kapsülü delerek eklem içinden geçen kas tendolarıdır. Örneğin; m. biceps brachii uzun başı.
Sinovyal Eklemlerin Çeşitleri
Bu eklemler hareketlerine nazaran çeşitlendirilirler. Eklem tek eksen etrafında hareket edebilir. İki eksen yahut çok eksen etrafında hareket edebilir.
Tek eksenliler
a. Trochlear (ginglymus); eklem yüzleri aşağı yukarı makara biçimindedir. Tek eksen etrafında harekete müsaade verirler. Bu hareket fleksiyon-ekstensiyon biçimindedir. Örneğin; arka.interphalangea, arka. humeroulnaris. Bu eklemlerin geniş olanları bir ölçü kayma ve rotasyon hareketi de yapabilir. Örneğin; genu eklemi.
b. Trochoid-pivot; hareket dik eksen üzerinde rotasyon halindedir. Bu tipte eklem yüzleri ve ligamentler daha çok bir yüzük biçimindedir. Örneğin; arka. radioulnaris proksimalis, arka. atlanto-axialis.
Çift eksenliler
a. Arka. condyloid (elipsoid); burada condil halinde bir eklem çıkıntısı oval bir çukurun içine alınır. Bu eklem ekstensiyon-fleksiyon ve adduksiyon-abduksiyon hareketlerine müsaade verir. Cirkumdiksiyon hareketi de olabilir, lakin rotasyon olamaz. Örneğin; el bileği eklemi.
b. Arka. cellaris; eklem yüzleri eyer biçimindedir. Yukardaki eklemle tıpkı hareketlere müsaade verir. Örneğin; arka.carpometacarpea pollicis üzere
Çok eksenli eklemlere ise bir tek örnek vardır. Arka. spheroidea-enarthrosis. Burada küre biçiminde bir yuvaya küre halinde bir eklem çıkıntısı girmiştir. Her türlü hareketi yapabilir. Örneğin; omuz ve kalça eklemleri.
Arka. plana; eklem yüzleri düzdür. Sırf kayma hareketleri yapabilir. Hareketleri ligamentlerle sonlandırılmıştır. Örneğin; intervertebral eklemler.
Eklemlerin Hudut ve Damarları
Had uçarı eklem kapsülü ve sinovial zarda sonlanır. Hudutlar eklemin yüzeyindeki deri ve eklemi hareket ettiren kasların sonlarının kısımlarıdır. Buna Hilton Kanunu denir. Bu hudut uçları eklemi hareket ettiren kasların reflekslerini düzenleyen, proprioception ve ağrı duyuları taşırlar.
Kan ve lenf damarları eklemlerin etrafında anastomozlar yaparlar.
Klinik Kıymeti
1. Erişkin hayatın başlangıcından, yaşla birlikte gitgide ve çok yavaş ilerleyerek eklem kıkırdaklarının yaşlanması olgusu ortaya çıkar. Bu olgu vertebral kolon, kalça, diz ve el eklemlerinde bellidir. Bu arkaya dönmez dejeneratif değişmeler kıkırdakların basıncı absorbe etme ve yağlama yeteneklerini azaltır. Kimi olgularda bu durum hiçbir değerli semptom vermediği halde, kimilerinde devamlı ağrı yakınmalarına neden olur.
2. Athiritis (artrit) terimi bize eklemin enfeksiyonunu tanımlar. Osteoartrit, osteoartroz ve dejeneratif artrit üzere eklem illetleri buna örnektir. Tartı taşıyan eklemlerde şişmanlık bu marazların ilerlemesini kolaylaştırır.
3. Snovyal sıvının akışkanlığı ısı ile değişir. Düşük ısılarda likit daha az akışkan duruma makbul. Bu olgu eklemlerin soğuk havalardan etkilenmesini kısmen açıklayabilir.
4. Sinovyal zar içindeki güçlü kapiller ve lenfatik pleksuslar eklem boşluğundan güçlü bir absorbsiyon sağlar. Bu nedenle eklemin travmatik enfeksiyonlerı septisemi (enfeksiyon etkeninin kana karışması) ile sonuçlanabilir. Bunun bilakis kan içindeki olağan ve patolojik unsurlar kolaylıkla eklem içine girebilir
.
Sağlıklı günler dileği ile...
Kompetan Dr.Ali AYYILDIZ - Veteriner Doktor - İnsan Anatomisi Mütehassısı Dr. (Ph.D.)
Eklemler iskeletin çeşitli kemiklerini birbirine bağlayan fonksiyonel ilişkilerdir. Embriyonun erken çağlarında komşu kemik taslakları, embryonal bağ dokusu aracılığı ile birbirine aralıksız olarak bağlanmış durumdadır. Embryonal hayatın üçüncü yahut öldürücü ayında kimi kemik taslaklarını birbirine bağlayan mesenşim içerisinde boşluklar görülür. Bu boşluklar gitgide büyür ve biri biriyle birleşir ve bu halde iki kemik taslağı arasında dar bir aralık meydana gelir. Bu sırada iki kemik taslağını birbirine bağlayan mesenşimin büyük bir kısmı kaybolur. Yalnız en dış kısımları ince bir tabaka halinde kalır ve sonra fibröz bağ dokusu karakterini alarak eklem kapsülünü meydana getirirler. Birtakım kemik taslaklarını birbirine bağlayan mesenşimin bir kısmında birtakım eklemlerde görülen meniscus yahut discus ismi verilen oluşumlar veyahut diz ve kalça eklemlerinde olduğu üzere, iki eklem yüzeyini birbirine bağlıyan iç bağlar meydana gelirler. Eklem yüzlerini örten kıkırdak tabakası da, kemik taslaklarını birbirine bağlayan ara mesenşimden meydana gelir.
Artık anlattığımız formda, yani kemik taslakları arasında bir boşluğun oluşması ile meydana gelmiş eklemler, komşu kemiklerin hareket edebilmeleri için en mütenasip eklemlerdir. Bu üzere eklemlere diarthrosis yahut junctura synovialis denir.
Gövdenin kimi kısımlarında kemik taslakları arasında boşluklar meydana gelmez ve taslaklar sonradan da birbirine aralıksız olarak bağlanmış durumda kalırlar. Bu formda meydana gelen eklemlerde hareket az yahut hiç olmaz. Bu üzere eklemlere synarkosis denir. Eklem boşluğu meydana gelmemekle birlikte, bunlarda da kemik taslaklarını birbirine bağlayan mesenşim, embryonal bağ dokusu karakterini her hengam için koruma etmez. Birtakım eklemlerde bu ara doku, fibröz bağ dokusu, bazen kıkırdak ve bazen de kemik dokusu biçiminde gelişir. Kemik taslakları arasındaki mesenşimin çeşitli cihetlerde gelişerek çeşitli dokular meydana getirmesi, embryonal hayatta başlar ve ekstrauterin hayatta da devam eder. Ara mesenşim fibröz bağ dokusu biçiminde gelişirse, eklemler syndesmosis, kıkırdak karakterinde olursa synchondrosis ve kemik niteliklerini alırsa synostosis denir.
Bütün organlarımızda olduğu üzere, gövdemizin çeşitli kısımlarında bulunan eklemlerin meydana gelmesi de, gelecekte bu eklemlerin yapacakları vazifeye nazaran seyreder. Oluşmuş eklemlerde de komşu kemiklerin durumu, eklem yüzeylerinin formu ve eklemin yapısına katılan bütün dokuların özelliğinin, eklemin vazifesine nazaran ayarlanmış olduğunu görüyoruz. Vücudumuzda bulunan bütün eklemler fonksiyon bakımından birbiriyle az yahut çok birbiriyle ilgilidir ve hepsi birlikte, bütün gövdenin sıradan biçim, durum ve hareketlerini sağlayan bir sistem meydana getirirler. Bundan ötürü bir eklemin hal, durum ve yapısında meydana gelen değişiklikler, gayrı eklemlerin form, durum ve yapısında da değişikliklerin meydana gelmesine sebep olur. Bu bakımdan başka ayrı eklemlerin rolü ve kıymeti tıpkı noktada değildir ve eklemin bölgesi, formu, durumu, yapısı bu özelliklere bağlı olan vazifesine nazaran değişir. Bazen tek bir eklemin alışılagelmiş özelliğinin kaybolması, birçok organların ve velev bütün gövdenin olağan durumunun hem morfolojik, hem fizyolojik bakımdan değişmesine sebep olabilir.
Eklemler, hareket sisteminin en kıymetli elemanlarından biridir. Hareket, sisteminin etkin organlarını kaslar yaparlar. Kas hücrelerinin sitoplazmasında geçen hadiseler sırasında besin hususlarında saklı olan potansiyel kuvvet, kinetik güç haline çevrilir ve kas liflerinin kasılması anında kendini gösteren kuvvet, kasın yapıştığı iskelet kesimlerini hareket ettirir. Ama, iskelet kesimlerinin hareket edebilmesi için, bu kesimlerin muhakkak bir yahut birkaç eklem aracılığı ile birbirine bağlı olması kuraldır.
Birtakım eklemlerin yapı ve halleri komşu kemiklerin hareket edebilmeleri için çok az elverişlidir. Lakin bu türlü olmakla birlikte, bu eklemler de vücudumuzun eşitli kısımlarında çok kıymetli vazifeler yaparlar. Bu üzere eklemler çoğunlukla küçük kemikler arasında bulunurlar. Az hareket eden gelgelelim sağlam eklemler aracılığı ile birbirine bağlı olan küçük kemikler, bir araya gelerek eklemleriyle birlikte sağlam ve birebir devirde yaylı, elastiki sütün ve kemerler meydana getirirler. Örneğin ayak iskeleti, burada bir çok küçük kemiklerin az hareket eden eklemler aracılığı ile birbirine bağlanmasından, çeşitli durumda bulunan kemerlerle desteklenmiş bir kubbe meydana gelmiştir. Bir taraftan kemiklerin sertliği ve sağlamlığı, gayri taraftan eklemlerin yapısına katılan dokuların elastikiyeti, bütün vücudumuzun yükünü taşıyan ve tıpkı hengamda bastığımız yüzeyin çeşitli durumlarına uymak zorunluluğunda olan ayak iskeleti için çok değerlidir.
Eklemler, hareket sistemine ilişkin organlar arasında çeşitli illetlere en çok maruz kalan ögelerdir ve hekimlikte çok kıymetli rol oynarlar. Eklemlerin hastalanmasını kolaylaştıran sebeplerin en kıymetlisi, vazife anında daimi olarak ve çoğunlukla ağır mekanik tesirler altında kalmalarıdır. Bundan farklı dışarıdan gelen tesirler bilhassa travmalar ve eklemlerin içyüzünü örten sinovial zarın enfeksiyonlara karşı olan duyarlılığıdır..
Diarthrosis (juncturae synoviales-Tam hareketli eklem)
Vücudumuzun bölge değiştirme ve çeşitli modüllerinin durum değiştirmelerine imkan veren eklemler, diarthros ismi verilen oynayan eklemlerdir (oynaklar). Diartrozlarda eklem yapan komşu kemiklerin ekleme katılan kesimlerin dar bir aralık aracılığı ile birbirinden ayrılmış olmaları kuraldır. Komşu kemiklerin bu aralığa bakan yüzlerine eklem yüzleri denir. Eklem yüzleri uzun kemiklerin uçlarında bulunurlar. Kısa ve yassı kemiklerde eklem yüzleri komşu kemiğin durumuna nazaran ayarlanmış olup, kemiğin çeşitli kesim ve yüzlerinde bulunabilirler. Eklem aralığı ve eklem yüzlerinden farklı, bütün diartroz1arda komşu kemikleri birbirine bağlayan ve bütün eklemi dıştan saran, bağ dokusundan yapılmış bir eklem kapsülü bulunur. Eklem kapsülü komşu kemiklere eklem yüzlerinin dışında yapışır ve bu halde bütün eklem yüzlerini ve eklem aralığını içine alır ve eksiksiz olarak her taraftan saklı olan bir boşluk (cavum articulare-eklem boşluğu) meydana getirir. Bundan diğer bütün eklemlerde komşu kemikler arasındaki ilişkiyi kuvvetlendiren ve eklem kapsülünün dış yüzüne yapışmış durumda ve cepheleri eklemin fonksiyonuna nazaran ayarlanmış bağlar bulunur. Kimi eklemlerde dış bağlardan farklı, eklem boşluğunun içerisinde eklem yüzlerine yapışmak suretiyle eklem yapan kemikleri birbirine bağlıyan iç bağlar da vardır. Artık bütün diartrozlarda görülen bu oluşumları, yani eklem yüzleri, eklem kapsülü, dış ve iç bağları, hal, durum ve yapı bakımından münferit başka gözden geçirelim.
Eklem yüzleri: Bütün eklemlerde, hareketin çeşidi, cephesi ve genişliği bakımından en değerli rol oynayan öge eklem yüzleridir. Hareketlerin maksada mütenasip olması ve hareket sırasında gövdenin çeşitli durumlarına nazaran değişen tartının tesiri ve dışarıdan gelebilecek rastgele bir kuvvetin tesiri ile hareketlerin alışılagelmiş cihetinin bozulmaması bakımından da eklem yüzlerinin form, durum ve yapıları çok değerli rol oynarlar.
Geniş hareketlere imkan veren oynaklarda eklem yüzeylerinin biri konveks, gayrısı de konkav olur. Bu üzere eklemlerde kemikler malûm bir eksen etrafında dönme hareketleri yaparlar. Her bir eksen etrafında, birbirine zıt iki istikamette dönme hareketleri yapılabilir. Konkav olan yüz, konveks yüze nispeten çoğunlukla daha küçüktür. Birtakım eklemlerde her iki yüz de tıpkı vakitte hem konvekslik hem konkavlık gösterir. Bu üzere hallerde yüzün konkav1ığının ciheti, konveks1iğin tarafına dikey durumda olur. Örneğin, tıpkı devranda hem konveks hem konkav olan bir eklem yüzünün konkavlığı önden geriye ise, konveksliği içten dışa olur. Karşı taraftaki eklem yüzü de hem konkav hem konveks olması icab eder. Birtakım eklemlerin her iki taraftaki yüzleri de düz yahut düze yakın olurlar. Bu üzere eklemlerde kemikler bir eksen etrafında dönemezler ve eklem yüz1eri yalnız birbiri üzerinde yüzlerin durumuna nazaran değişik yanlarda kayabilirler. Kayma hareketleri her devir çok sonludur. Örneğin vertebraların eklem çıkıntıları arasındaki eklemler. Eklem yüzlerinin hal ve durumları, tıpkı hengamda eklem eksenlerinin sayı ve yanlarını de tespit ederler.
Hareketlerin sistemli ve maksada makul bir halde seyredebilmesi için form bakımından eklem yüzlerinin birbirine makul ve sürekli temas halinde olmaları lazımdır. Temas yüzeyinin büyüklüğü, çokça basınç altında kalan birtakım eklemlerde yükün ziyade yüzey üzerinde dağılması bakımından da değerlidir. Ancak bir çok eklemlerde komşu kemiklerin ekleme katılan yüzlerinin büyüklük bakımından birbirinden farklı oldukları ve velev bazen iki eklem yüzeyindeki konkavlık ve konvekslik aşamalarının de birbirinden az çok farklı oldukları görülmektedir. Ama canlılarda ve kadavrada eklem yüzlerini inceleyecek olursak, kemik yüzlerinde görülen bu eksikliklerin, ekleme ilişkin olan öteki oluşumlar ile tamamlanmış olduğunu görürüz. Bu oluşumlar arasında ön planda bütün eklem yüzlerini örten eklem kıkırdağı gelir. Bundan farklı birtakım ek1emlerde meniscus, discus ve labrum articulare denilen kıkırdak yahut fibröz bağdokusundan yapılmış oluşumlar da vardır.
Eklem kıkırdağı, bütün oynaklarda birbirine temas eden eklem yüzleri, 2-5 mm. kalınlığında bir kıkırdak tabakası ile örtülmüştür. Bu tabaka çoğunlukla hiyalin kıkırdaktan yapılmıştır. Yalnız bir discus articularis ile eklem boşluğu ikiye ayrılmış olan eklemlerde, eklem yüzleri fibröz kıkırdakla örtülmüştür.
Hiyalin kıkırdağın yapısı bu dokunun çeşitli durumlara nazaran form ve durumunun değişebilmesi bakımından çok müsaittir. Bilhassa ara unsurda bulunan ve bir taraftan kıkırdak hücrelerini her taraftan saran gayrı taraftan hücreler arasında muayyen cihetlerde uzanan liflerin durumunun değişebilmesi fonksiyon bakımından çok elverişlidir.
Liflerin durum değiştirmesiyle, arada bulunan kıkırdak hücreleri de durumlarını değiştirmek zorunluluğunda kalırlar. Bu sırada hücrelerin harap olmamasını, hücrelerin etrafında sağlam ve elastiki bir kapsül meydana getiren lifler sağlarlar. Eklem kıkırdağının yapısını oluşum eden lifler ve hücrelerin bu biçimde durum değiştirebilmeleri sayesinde kıkırdak tabakası basıncın raddesine nazaran, çeşitli kesimlerinde, çeşitli raddede kalınlığını değiştirebilir ve eklem yüzlerinin birbirine daha ziyade uymasını sağlar. Eklem üzerine yapılan basıncın artmasıyla, eklem kıkırdağı incelir, gelgelelim birebir hengamda genişler ve bu halde birbiriyle temas eden eklem yüzleri büyümüş olurlar. Temas yüzlerinin artması ise, basıncın daha ziyade dağılmasını ve tesirinin azalmasını sağlar. Eklem kıkırdaklarının durumunu değiştiren kuvvet ortadan kaybolursa, kıkırdak dokusu elastikiyeti sayesinde tekrar eski durumuna döner.
Komşu eklem yüzleri arasında büyüklük ve biçim farkları ziyade ise, yüzlerin birbirine daha çokça uymasını sağlayan ve iki eklem yüzünün arasına sokulmuş meniskııs yahut discus denilen oluşumlar bulunurlar. Bunlar da kemik taslaklarını birbirine bağlayan mesenşimden meydana gelirler.
Eklem meniscusları, çoğunlukla yarımay biçiminde, elastiki ve kollagen lifler bulunduran fibröz kıkırdağa emsal dokudan yapılmıştır ve konkav eklem yüzlerinin yan kısımlarında bulunurlar. Meniscuslar, bir taraftan eklem yüzünü büyütürler, sair taraftan dokularının elastikiyeti sayesinde ve tıpkı hengamda yanlarını bir ölçü değiştirebilecek durumda bağlanmış olduklarına nazaran, hareket sırasında basıncın tesiri ile biçim ve durumlanı değiştirir ve bu biçimde eklem yüzlerinin birbirine daha ziyade uymasını sağlarlar. Diskuslar ise, eklem yüzünün kenarlarına ve tıpkı vakitte eklem boşluğunu saran kapsüle de tutunmak suretiyle, bir bölme halinde eklem boşluğunu tamamıyla iki kısma ayırırlar, Bu eklemlerde (örneğin çene ekleminde) kemik eklem yüzleri birbiriyle direkt sahihe temas etmezler, biçim ve durum değiştirme yetenekliği meniskus'lara nazaran daha ziyade olduğuna nazaran diskuslar, eklem yüzleri arasındaki ziyade form farklarını da giderebildikleri üzere, tıpkı eklemde yüzün biçimini değiştirmek suretiyle çeşitli hareketlerin meydana gelmesini de sağlarlar,
Fibröz bağ dokusundan yapılmış labrum articulare denilen oluşumlar, bir halka halinde olup konkav eklem yüzlerinin kenarlarına yapışmış durumdadırlar. Bu oluşumlar eklem yüzünü genişletir ve çukuru derinleştirirler, ancak bu halkalar, çukurun derinleşmesine ve karşı taraftaki eklem yüzünün daha çokça sarılmış olmasına karşın, dokularının elaskiyeti sayesinde kemik dokusu üzere, hareketlere ziyade pürüz olmazlar,
Capsula articularis: Eklem kapsülünün, embryonal hayatta kemik taslaklarını aralıksız olarak birbirine bağlayan mesenşim' in en dış tabakasından meydana geldiğini yukarıda anlatmıştık, Sağlam bağ dokusundan yapılmış bu kapsül, eklem yüzleri ve eklem boşluğunu içine almak ve komşu kemiklerin ekleme katılan modüllerinin her tarafına yapışmak suretiyle bu kemikleri birbirine bağlar. Bu biçimde eklem boşluğu, eklem kapsülü ile her taraftan eksiksiz olarak ve hava geçmez bir formda sarılmış olur. Bu durum eklem yüzleri arasındaki ilgi ve bütün eklem mekanizması için çok değerlidir.
Eklem kapsülü yapı ve mekanizma bakımından birbirinden farklı iki tabakadan yapılmıştır. Membrana fibrosa; ismi verilen dış tabaka sağlam fibröz bağ dokusundan yapılmıştır. Bu tabaka, komşu kemikleri birbirine bağlamak, dışarıdan gelebilecek tesirlerden eklemi korumak, çokça ve lüzumsuz hareketlere pürüz olmak üzere vazifeler yapmaktadır. Fibröz tabakanın kalınlığı her mekanda tıpkı değildir ve mekanik tesirlerin cephesine nazaran ayarlanmıştır. Birtakım alanlarda kapsül dokusu kalınlaşır, Lifler sıklaşır ve bu formda eklem bağları denilen fibröz bağ' dokusundan yapılmış sağlam bantlar meydana getirirler. Bu bağlardan öteki kimi eklemlerde kapsülden munfasıl olarak ekleme katılan kemikler arasında uzanan müstakil eklem bağları da vardır. Eklem kapsülünün fibröz tabakası kemiğe yapıştığı bölgede kemiği örten periostla uzarır ve kapsül dokusunda bulunan lifler, periost dokusundaki liflerle devam ederler eklem kapsülü çoğunlukla kemiği kıkırdakla örtülü olan eklem yüzlerine yakın olmak üzere, kıkırdak kenarının dışında yapışır. Lakin birtakım eklemlerde, örneğin kalça ekleminde olduğu üzere, eklem kapsülü kıkırdak kenarından epey uzakta ve kemiğin periostla örtülü olan kısmının bir modülünü da içine alarak kemiğe yapışır.
Eklemlerin yakınlarına yapışan kas kirişlerinin bir kısmı da eklem kapsülü üzerinde dağılır ve kirişlerden uzanan lifler kapsül dokusuna katılırlar. Bu halde meydana gelen hüzmeler de kimi eklemlerde, örneğin, diz ekleminin art yüzünde olduğu üzere, kapsülü kuvvetlendiren bağları meydana getirirler.
Membrana synovialis; Eklem kapsülünün sinovial tabakası, bağ dokusundan yapılmış, ince ve yumuşak bir zardır. Bu tabaka eklem kapsülünün iç yüzünü eksiksiz olarak örter ve her iki tarafta eklem yüzlerini örten kıkırdağın kenarında sonlanır. Sinovial tabaka, fibröz tabakaya çok gevşek bağ dokusu aracılığı ile yapışmış olduğuna nazaran mahallinden oynatılabilir. Kapsülün birtakım modüllerinde bu tabaka bol ölçüde yağ hücreleri bulunduran çeşitli formda uzantılar yaparlar. Bu uzantılar eklem aralığına sokularak eklem yüzlerinin birbirine tamimiyle uymamasından meydana gelen boşlukları doldururlar.
Sinovial tabakanın eklem boşluğuna bakan iç yüzü düz ve parlaktır. Lakin burada, periton yahut pleura da olduğu üzere, eksiksiz olarak yüzeyi örten bir epitel tabakası yoktur. Bu yüz yassı1aşmış bağ dokusu hücreleri ile örtülmüştür ve bu hücreler yüzeyin düzlüğünü sağlarlar. Damar ve hudut bakımından sinovial tabaka çok zengindir. Hadler burada varlıklı ağlar meydana getirirler. Eklemlerin ziyade hassaslığı, sinovial tabaka ve bilhassa eklem boşluğuna sokulan sinovial uzantılarda sensitif had uçlarının çokluğundan ileri gelmektedir. Damarların çokluğu burada sinovial tabaka tarafından eklem sıvısının salgı yapması ile ilgilidir. Sinovial tabakanın birebir devirde likitleri çabuk resorbe etmek yeteneği de vardır. Eklem boşluğuna şırınga ile dokuları tahrip etmeyen bir likit verdiğimiz takdirde, bu likit derialtı dokusunda olduğu üzere çabuk resorbe olur. Sinovial tabakanın bu yetenekliği, travma veyahut çeşitli marazlar sırasında eklem boşluğunda toplanan likitlerin (eksudat) kaybolmasında çok değerli rol oynar.
Sinovia ismi verdiğimiz eklem likidi musin bulunduran, nispeten koyu ve yapışkan bir likittir. Sinaviada tek tük hücre, yağ granülleri ve sinovial uzantılardan kopmuş küçük kesimler bulunur. Eklem aralığını dolduran sinovia, makine yağı üzere eklem yüzlerinin kayganlığını arttırır ve yüzlerin sürtünmesini duyulmayacak kademeye kadar indirir.
Eklem yüzleri arasında ilgi; hareketlerin istenilen ve maksada münasip bir halde yapılabilmesi için, birbiri üzerinde kayan eklem yüzlerinin hareket sırasında sıkı bir temas halinde olmaları ve birbirinden uzaklaşmamaları kuraldır. Bu durumu sağlayan etkenlerden biri atmosfer basıncı, gayrısı de kasların gerginliğidir. Eklem boşluğundaki basınç, hareket sırasında değişmekle birlikte, her hengam atmosfer basıncına nispeten düşüktür. Bundan ötürü dışarıdan gelen hava basıncı, ekleme katılan kemik modüllerini eklem boşluğuna gerçek iterek, yüzleri birbirine yaklaştırır. Tabiatıyla birebir basınç her taraftan eklem kapsülü ile eklemi örten bütün yumuşak oluşumlar üzerinde de vardır. Büyük eklemler üzerine yapılan hava basıncı hiç de küçümsenmeyecek noktadadır, Örneğin kalça eklemi üzerine her taraftan yapılan basınç 12 - 15 kg. kadardır ve kapsül yırtılmamış ise, femur başını asetabulum'dan çıkarmak zordur. Kapsülde bir delik açıldığı takdirde, eklem boşluğu ile atmosfer arasında basınç ayrımı kalmaz ve kemikleri birbirinden uzaklaştırmak çok daha kolay olur.
Eklem yüzlerinin sıkı temasını sağlayan 2. etken de kas kuvvetidir. İki ucu ile ekleme katılan komşu kemiklere yapışmış olan kasın kasılma sırasında meydana getirdiği kuvvet, bir taraftan kemiği oynatır, sair taraftan da hareket eden kemiği destek noktasına gerçek çekmek suretiyle eklem yüzlerini birbirine yaklaştırır.İstirahat sırasında da kasın olağan tonusu, eklem yapan kemikleri çekmek suretiyle, yüzleri birbirine yaklaştırır.
Bir de, hareket sırasında veyahut dışarıdan gelen bir kuvvetin tesiri ile eklem yüzlerinin rastgele bir tarafa kayarak birbirinden uzaklaşmamaları ve yüzlerin alışılagelmiş temaslarının koruması da çok değerlidir. Eklem yüzleri arasında bu sıradan durum bozulursa çıkık denilen durum hasıl olur. Bazen olağan cephede yapılan hareket çok geniş ölçüde yapılırsa, eklem yüzlerinin birbirinden uzaklaşmasına sebep olabilir. Gereksiz ve velev zararlı hareketlere ve çıkıntılara mani olabilmek için mevcut oluşum eklemlere nazaran değişiktir.
Birtakım eklemlerde eklem yüzlerini yapan kemik uçlarının halleri yalnız muayyen hareketler için elverişlidir. Örneğin dirsek ekleminde (articulatio cubiti) olekranon, fossa olecrani'ye sokulduğu vakit, ulna'nın çokça geriye gitmesine ve tıpkı vakitte her iki kemiğin yanlara kaymasına beis olur. İncisura. trochlearis'in ortasında bulunan crista, ve bu kristanın trochlea humeride bulunan oluğa sokulması da, her iki kemiğin yanlara kaymasına handikap olur. Bu durum bize bu eklemde hareketin çeşit ve aşamasının esas eklem yüzlerinin halleri ile tespit edilmiş olduğunu göstermektedir. Ama bu eklemde hareket üzerinde daha zayıf olmakla birlikte, kas ve bağların da tesiri vardır. Ayak bilek ekleminde (articulatio talocruralis) de hareketin çeşit ve yanları eklem yüzlerini yapan kemiklerin hal ve durumu ile tespit. edilmiştir. Burada tibia ve fibula'nın eklem yüzleri, talusun eklem yüzlerini bir çatal üzere içine almış durumdadır. Bu durum talus'a yalnız bir eksen etrafında birbirine zıt iki tarafta hareket imkanı vermektedir. Hareketin çeşit, istikamet ve raddesi eklem yüzlerini yapan kemiklerin biçimi ile tespit edilmiş bu üzere eklemlerde. çokça kuvvet tesiri ile, çokça veyahut anormal tarafta hareket yapmak zorunluğunda kalınırsa yani çıkık meydana gelirse, çoğunlukla tıpkı hengamda eklem yüzlerini yapan kemikler de kırılırlar.
Kimi eklemlerde eklem yüzlerinin halleri hareketi frenleyecek yahut anlaşılan bir istikamet verebilecek durumda değildir. Bu üzere eklem1erde hareketin maksada münâsib olarak seyretmesini daha çokça bağ yahut kaslar sağlarlar. Tıpkı vakitte bu oluşumlar ziyade ve uygunsuz yanda hareketlerin meydana gelmesine ve bu halde eklem yüzlerinin birbirinden ayrılmasına pürüz olurlar. Örneğin diz ekleminde (articulatio genu) hareketlerin olağan seyrini sağlayan ve çıkıklara pürüz olan en kıymetli etken, bu eklemin iç ve dış bağlarıdır, Kimi eklemlerde bu hizmet daha ziyade kaslar tarafından görülür. Örneğin omuz ekleminde (articulatio humeri) olduğu üzere. Burada eklemi üç taraftan saran kuvvetli kaslar, sıradan durumda humerus başının mahallinde kalmasını ve hareketlerinin muntazam seyretmesini sağlar ve tıpkı devirde hareketleri frenlerler.
Bundan farklı, muayyen bir tarafta yapılan hareket üzerinde, zıt istikamette hareket yaptıran öteki kaslar da frenleyici tesir yaparlar. Örneğin bacak doğrulduktan sonra tibia' nın daha çokça ekstensiyon hareketi yapmasına yani daha çokça öne gitmesine, femur'un gerisinde bulunan ve bacağı geriye çeken fleksor kaslar mahzur olurlar. Kasların bu frenleyici tesiri gövdenin sıradan durumunun ve istikrarın sağlanması bakımından çok değerli olduğu üzere, birçok eklemlerde çıkıkların meydana gelmesine de pürüz olur.
Anatomide çeşitli gövde modüllerinin çeşitli hareketlerine, hareketlerin cephesine nazaran çeşitli isimler verilmiştir. Bundan sonra çeşitli eklemlerde cereyan eden hareketleri anlatırken bu isimleri kullanacağımıza nazaran, burada bu isimleri kısaca izah edelim.
Ekstensiyon gerilme: Çekme hareketi (extendo - germek, çekmek, yaymak). Bu hareket çoğunlukla geriye akıllıca yapılır. Yalnız diz ve ayak bilek ekleminde ekstensiyon hareketi öne gerçek yapılır. Bu eklemlerde durumun değişmesi, insanın hayvanlardan farklı olarak iki ayak üzerinde durması ve yürümesinden ileri gelmektedir. Bununla birlikte ayağın öne ve yukarı hareket etmesine dorsal fleksiyon da derler
Fleksiyon- eğmek: Bükmek maksadıyla yapılan harekettir (flecto - eğmek, bükmek). Fleksiyon hareketi, diz ve ayak bilek eklemlerinde yapılan hareket hariç, öne sahih yapılır.
Abduksiyon-orta çizgiden uzaklaştırma hareketi (abduco¬-uzaklaştırma alıp götürmek, kaçırmak).
Adduksiyon-orta çizgiye yanlışsız yaklaştırmak (adduco- kendine akıllıca çekmek, yakınlaştırmak getirmek).
Rotansiyon- dönme hareketi (roto – döndürmek) lateral rotasiyon - dışa döndürmek, medial rotansiyon - içe döndürme.
Sirkumduksiyon - bir nokta etrafında yapılan dönme hareketi çeşitli istikametlerde yapılan hareketlerin tedricen birleşmesinden meydana gelir. (Circumduco-bir şeyin etrafında döndürmek).
Eklemlerin Sınıflandırılması
Eklemlerde articulatio yahut junctura oseum tabirleri kullanılır. Eklemler yapı özelliklerine ve hareket yeteneklerine nazaran üç ana sınıfa ayrılırlar.
I. Synarthrose (fibröz, oynamaz) eklemler: Bu tip eklemlerde kemik yüzleri direkt temastadır. Arada bağ dokusu yahut hiyalin kıkırdak bulunur. Lakin bunlar ekleme kaynaşmıştır. Bu eklemler hareket edemezler. Çoğunlukla kafatası kemikleri arasında bulunurlar. Bu eklemin üç çeşidi vardır:
A. Syndemosis: Bu tipte iki kemik ligamentum interosseus ile bağlanmışlardır. Örneğin: arka. tibio fibularis inferior.
B. Suturae: kemiklerin eklem yüzleri birbirleriyle devam eder. Arada ince bir tabaka bağ dokusu bulunur. Şayet kemiklerin yüzleri bir grup çıkıntılarla birbirine kilitlenmişlerse buna gerçek sutura (sutura vera) denir. Bu tipin de üç çeşidi vardır
a.Sutura dentata: Kemikler birbirine sistemsiz dişlerle kilitlenmişlerdir. Örneğin sutura sagitalis.
b.Sutura serrata: Eklem iki tarağın birbirine girdiği üzere kilitlenmiştir.
c.Sutura limbosa: Arada dişlilerle kilitlenme olduğu halde eklem yapan kemikler birbiri üstüne atlamışlardır. Şayet kemiklerin yüzleri düz alanlar halinde karşı zıdda gelerek eklem yapmışlarsa buna yalancı sutura (sutura notha) denir. Bununda iki çeşidi vardır:
a. Sutura squamosa: Kemikler geniş bir atlama kenarı bırakarak birleşirler. Örneğin; sutura temporoparietalis.
b. Sutura plana: Burada azçok düz eklem yüzleri birbirine temas etmiştir. Örneğin; sutura intermaksillaris. üzere.
Şayet iki kemik lamina arasındaki bir yarığa, bir kemik lamina girmişse buna schindylesis denir. Örneğin; rostrum sphenoidale-ala vomer üzere.
C. Gomphosis: Konik bir çıkıntı bir eklem yuvasına çivi üzere çakılmışsa bu isim verilir. Vücutta sadece diş kökleri ile alveoller arasında vardır. Fibröz eklemlerde hareket yeteneği kemikleri bağlayan fibröz liflerin uzunluğu ile orantılıdır. Çoğunlukla hiç hareket etmezler.
II. Amphiartrose (kıkırdaksı yarı oynar) eklemler: Eklemi yapan kemikler bir kıkırdak aracılığıyla birleşmişlerdir. İki çeşidi vardır.
1. Synchondroses: Eklemleşen kemiklerin arasını hiyalin kıkırdak doldurmuştur. Bu tip eklemler enkondral kemikleşmede diafiz ile epifiz arasında bulunurlar. Uzun kemiklerde kemiğin uzunluğunun artmasını sağlayan discus epifizialis buna tipik örnektir. Kemiğin büyümesi durduğunda kıkırdağın tamamı da kemikleşmiş olur (synostosis).
Kaburgalarla sternum arasındaki kostal kıkırdaklar üzere kalıcı sinkondroz örnekleri de vardır.
2. Symphyses: Eklemleşen kemik yüzleri hiyalin kıkırdakla kaplıdır. Ama bu yüzler fibröz kıkırdaktan bir disk aracılığıyla birleşmişlerdir.
Simfizis çok kuvvetli, az hareket eden bir eklemdir. Örneğin: arka.intervertebralis anteriores ve symphysis pubis.
III. Sinovayal (diarthroses) oynar eklemler: Vücuttaki eklemlerin çoğunluğu bu gruptandır. Synovial eklemde eklem yüzleri başka ayrı hiyalin kıkırdak ile kaplanmıştır. Eklem kapsülü eklemin muhitini sarar.
Bu eklemin 4 ortak yapı özelliği vardır.
1.Cavitas articularis (eklem boşluğu): kıkırdakla kaplı yüzeyler ve eklem kapsülünün iç yüzü arasındaki boşluktur. İçi sinovya likidi ile doludur.
2.Cartilago articularis (eklem kıkırdağı): Eklemi oluşturan kemiklerin eklem yüzlerini kaplayan hiyalin kıkırdaktır. Yüzeyi cilalı ve kaygandır.
Eklem kıkırdaklarının hudutları ve kan damatları yoktur.
3.Capsula articularis (eklem kapsülü): Eklemlerin muhitini zarf üzere saran fibröz kapsüldür. Dışta bir stratum fibrosum, içte ise stratum synoviale isimli iki tabakadan oluşmuştur. 2. tabaka başkaca ele alınabilir. Fibröz tabaka eklem yüzlerinin kenarlarına tutunmuştur. Bazen kıvrılarak eklem boşluğuna da girebilir.
Eklem kapsülleri çoklukla fibröz bantlarla kuvvetlendirilmiştir. Bunlar ya kapsülün bir modülüdür (intrinsik ligamentler) yahut kapsülden münferit bantlar halindedir (ekstrinsik ligamentler) bu ligamentler hareketlerin istenmeyen yanlara kaçmasını engellerler.
Ligamentler, kollajen lif demetlerinden meydana gelmiştir. Kollajen lifler koşut yahut karışık sıralanmıştır. Beyaz gümüş rengindedirler. Bükülebilir, ancak uzunlukları değişmez. Birtakım ligamentlerde sarı elastik lifler vardır. Bunlara lig. flava ve lig. nuchae örnek gösterilebilir.
4. Membrana synoviales: kapsülün iç tabakasını oluşturur. Zar, yumurta akına benzeyen ve synovia ismi verilen sıvıyı devamlı olarak eklem boşluğuna salgılar. Bu likit eklem yüzlerinin sürtünme tesirlerini, kayganlığı nedeniyle en az seviyeye indirir. Membran fibröz tabakanın iç yüzüne tam yapışmış değildir. Bağ dokusu, yağ dokusu ve damarlardan oluşmuş katlantıları eklemdeki gereksiz boşlukları doldururlar. Eklem içinden geçen tendo varsa sinovyal zar bu tendonun etrafını da kılıf üzere sarar. Kimi sinovyal eklemler ortak dört özellik dışında farklı özelliklere sahiptir. Bunları üç guruba ayırabiliriz
1.Discus articularis; iki kemiği bir arada tutma yahut eklem yüzlerini iyileştirme üzere vazifeleri olan fibröz kıkırdak disklerdir.
2.Labrum articulare; eklem yüzlerini derinleştirmeye yarayan kişisel fibröz kıkırdak oluşumlardır. Örneğin; labrum glenoidale.
3.İntraartiküler tendo; kapsülü delerek eklem içinden geçen kas tendolarıdır. Örneğin; m. biceps brachii uzun başı.
Sinovyal Eklemlerin Çeşitleri
Bu eklemler hareketlerine nazaran çeşitlendirilirler. Eklem tek eksen etrafında hareket edebilir. İki eksen yahut çok eksen etrafında hareket edebilir.
Tek eksenliler
a. Trochlear (ginglymus); eklem yüzleri aşağı yukarı makara biçimindedir. Tek eksen etrafında harekete müsaade verirler. Bu hareket fleksiyon-ekstensiyon biçimindedir. Örneğin; arka.interphalangea, arka. humeroulnaris. Bu eklemlerin geniş olanları bir ölçü kayma ve rotasyon hareketi de yapabilir. Örneğin; genu eklemi.
b. Trochoid-pivot; hareket dik eksen üzerinde rotasyon halindedir. Bu tipte eklem yüzleri ve ligamentler daha çok bir yüzük biçimindedir. Örneğin; arka. radioulnaris proksimalis, arka. atlanto-axialis.
Çift eksenliler
a. Arka. condyloid (elipsoid); burada condil halinde bir eklem çıkıntısı oval bir çukurun içine alınır. Bu eklem ekstensiyon-fleksiyon ve adduksiyon-abduksiyon hareketlerine müsaade verir. Cirkumdiksiyon hareketi de olabilir, lakin rotasyon olamaz. Örneğin; el bileği eklemi.
b. Arka. cellaris; eklem yüzleri eyer biçimindedir. Yukardaki eklemle tıpkı hareketlere müsaade verir. Örneğin; arka.carpometacarpea pollicis üzere
Çok eksenli eklemlere ise bir tek örnek vardır. Arka. spheroidea-enarthrosis. Burada küre biçiminde bir yuvaya küre halinde bir eklem çıkıntısı girmiştir. Her türlü hareketi yapabilir. Örneğin; omuz ve kalça eklemleri.
Arka. plana; eklem yüzleri düzdür. Sırf kayma hareketleri yapabilir. Hareketleri ligamentlerle sonlandırılmıştır. Örneğin; intervertebral eklemler.
Eklemlerin Hudut ve Damarları
Had uçarı eklem kapsülü ve sinovial zarda sonlanır. Hudutlar eklemin yüzeyindeki deri ve eklemi hareket ettiren kasların sonlarının kısımlarıdır. Buna Hilton Kanunu denir. Bu hudut uçları eklemi hareket ettiren kasların reflekslerini düzenleyen, proprioception ve ağrı duyuları taşırlar.
Kan ve lenf damarları eklemlerin etrafında anastomozlar yaparlar.
Klinik Kıymeti
1. Erişkin hayatın başlangıcından, yaşla birlikte gitgide ve çok yavaş ilerleyerek eklem kıkırdaklarının yaşlanması olgusu ortaya çıkar. Bu olgu vertebral kolon, kalça, diz ve el eklemlerinde bellidir. Bu arkaya dönmez dejeneratif değişmeler kıkırdakların basıncı absorbe etme ve yağlama yeteneklerini azaltır. Kimi olgularda bu durum hiçbir değerli semptom vermediği halde, kimilerinde devamlı ağrı yakınmalarına neden olur.
2. Athiritis (artrit) terimi bize eklemin enfeksiyonunu tanımlar. Osteoartrit, osteoartroz ve dejeneratif artrit üzere eklem illetleri buna örnektir. Tartı taşıyan eklemlerde şişmanlık bu marazların ilerlemesini kolaylaştırır.
3. Snovyal sıvının akışkanlığı ısı ile değişir. Düşük ısılarda likit daha az akışkan duruma makbul. Bu olgu eklemlerin soğuk havalardan etkilenmesini kısmen açıklayabilir.
4. Sinovyal zar içindeki güçlü kapiller ve lenfatik pleksuslar eklem boşluğundan güçlü bir absorbsiyon sağlar. Bu nedenle eklemin travmatik enfeksiyonlerı septisemi (enfeksiyon etkeninin kana karışması) ile sonuçlanabilir. Bunun bilakis kan içindeki olağan ve patolojik unsurlar kolaylıkla eklem içine girebilir
.
Sağlıklı günler dileği ile...
Kompetan Dr.Ali AYYILDIZ - Veteriner Doktor - İnsan Anatomisi Mütehassısı Dr. (Ph.D.)
