Hayyam'ın Kitabının Serüveni: Titanik'te Battı, 2. Dünya Savaşı'nda Yandı, Kitabın Fikir Babası Boğularak Öldü

İranlı filozof Ömer Hayyam'ın mücevherlerle kaplı Rubailer kitabı 110 yıl evvel Londra'dan New York'a gönderildi. Kitap Titanik'le birlikte Atlantik Okyanusu'nun derinliklerine gömüldü. Kitabın misal bir baskısı ise İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazilerin İngiltere'yi bombalaması sonucunda kül oldu. Kitabın fikrini ortaya çıkaran kişi ise İngiltere'de bir kıyıda boğularak ömrünü yitirdi...

BBC Türkçe'de yer alan bilgilere nazaran kitapların serüvenini bir arada inceleyelim...  




1911'de Francis Sangorski isimli usta bir zanaatkar, Londra'nın Holborn semtindeki atölyesinde iki yıldır üzerinde çalıştığı bir kitap kaplama işini bitirdi.

40 cm x 35 cm ölçülerindeki kitap, özel olarak kesilmiş yakutlar, topazlar ve zümrütler dahil bin 50 mücevherle kaplanmıştı. Üretiminde yaklaşık 9 metrekarelik altın varak ve yaklaşık 5 bin modül deri kullanıldı.

Sangorski, çalışmasındaki her ayrıntı üzerinde titiz bir biçimde durdu. Gerçeği yansıtması için bir insan kafatası ödünç aldı; hatta Londra Hayvanat Bahçesi'ndeki bir gözetçiye, canlı bir sıçanı yılana yedirmesi için rüşvet bile verdi. Böylelikle birinci elden tecrübenin dehşetini yansıtmayı amaçlıyordu.

The Daily Mirror gazetesi çalışmayı 'bugüne kadar üretilmiş en özel kitap kapağı örneği' olarak nitelerken, kimileri kitaba 'Muhteşem Kitap' ismini verdi.

Kitaba dudak uçuklatan bir fiyat biçildi.

Sangorski ve ortağı George Sutcliffe'nin 1900'lerin başlarında kurdukları şirketin bugünkü varisi Shepherds, Sangorski & Sutcliffe'nin Genel Müdürü Rob Shepherd, kapağın yıllar içinde zanaatkarların hünerlerini kaybetmesi nedeniyle bugün tekrarlanmasının neredeyse imkansız olduğunu söylüyor.

Shepherd, yapımcılarının 'sıradışı derecede yetenekli' olduğunu belirtiyor.

İkilinin yapıtı göz alıcıydı ve Kral 7'nci Edward dahil çok sayıda itibarlı ismin maddi takviyesini kazandı.



Sangorski daha evvel Ömer Hayyam'ın ünlü Rubailer kitabının kimi baskılarını ciltlemişti fakat hayali bu özel kitabı üç tavus kuşunun olduğu, mücevherlerle süslü 'daha evvel hiç görülmemiş' bir eser haline getirmekti.

Usta zanaatkar bu hayali için 1761'de kurulan ve bugün hala aktif olan Sotheran's kitabevini ikna etti. Kitabevi Sangorski ile sırf şu yönergeleri paylaştı:

'İşini güzel yap, hudut yok. Kaplamayı istediğin üzere süsle ve istediğin üzere fiyat biç- fiyat ne kadar yüksek olursa o kadar şad olurum - lakin yaptığın işin sonucunun fiyatını haklı çıkarması koşuluyla. Bittiğinde dünyadaki en olağanüstü çağdaş cilde sahip kitap olmalı.

'Bunlar tek talimatlarım.'

Kaplama altı farklı panelden oluşuyordu: Ön ve art kapaklar, astar olarak bilinen iç yüzeyler ve tavus kuşları, bitkiler, kafatasları, Fars kültüründe hayatı ve mevti simgeleyen desenlerle süslenmiş iki uç yaprak.

Her iki kapak için yüzlerce modül keçi derisinin renklendirilmesi, hazırlanması ve kesilmesi, çok sayıda mücevherin her birinin kendi kopçasına yerleştirilmesi gerekiyordu.

Bunlarla birlikte tüm yüzeylere sofistike altın varakların uygulanması için haftalar harcandı.

Kitabevi bu özel baskıyı bin sterline, bugünün parasıyla yaklaşık 120 bin sterlin, satışa sundu.



Ancak gerek yüksek fiyat etiketi gerek Ömer Hayyam'ın şiirlerinin aristokrasiye hitap etmemesi üzere nedenlerle kitap uzun müddet satılamadı.

Ta ki 29 Mart 1912'de Sotheby's müzayede konutunun düzenlediği bir açık artırmada ünlü antika kitapçısı Gabriel Wells'in Londra temsilcisi kitabı 405 sterline alana kadar.

Okyanusun derinlerindeki akibeti bilinmiyor...



Wells'in kitap ticaretinin merkezi New York'tu ve Rubailer kitabı 6 Nisan'daki sevkiyat kaçırıldığı için bir sonraki seferi beklemek zorunda kaldı. Bu, ünlü Titanik seferiydi.

1.500'den fazla insanın öldüğü Titanik felaketi 20'inci yüzyılın en ünlü facialarından biri fakat gemide Rubailer'in başına neler geldiği pek bilinmiyor.

Shepherd, kitabın büyük olasılıkla kitap dostu Harry Elkins Widener'ın kasasında olduğunu düşünüyor. Anne ve babası Pennsylvania'nın en varlıklı iki ailesinden 27 yaşındaki Widener, Titanik'in aristokrat yolcuları ortasındaydı.

Widener'ın yayıncı Wells'i tanıdığını argüman eden Londra'daki tarihi kitapçı Maggs Bros Ltd.'den Benjamin Maggs'e nazaran, 'Kitabı koltuğunun altında taşıması istenseydi ona büyük bir sorumluluk yüklenmiş olurdu'.

Kurnaz kitap satıcısı Widener, ithalat vergisi ödemek zorunda olması ihtimalinden duyduğu iğretiyi halihazırda basında söylemişti.

Meraklı bir kitap koleksiyoncusu olan Widener, Londra'ya yaptığı bir kitap alışverişi seyahatinin akabinde ABD'ye dönüyordu.

Titanik'in buzdağına çarptığı anda Harry Widener'ın sigara içme salonunda olduğu söyleniyor.



Babası üzere Widener da felaketten sağ çıkamadı.

Gemiyle birlikte batan batan hazineler ortasında en güzel bilinenlerden biri olan Rubailer'in okyanusun tabanındaki akibeti bilinmiyor.

Saunders kitaba yatırım yapan herkesin kaybettiğini söylüyor.

Yapımcısı Sotheran's kitabevinin muhasebe kayıtları, The Blitz olarak bilinen İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazilerin İngiltere'yi bombalaması olayları sırasında yandı.

Ancak kitabı takip eden trajedi 10 yıl sonra da devam etti.



Francis Sangorski

1 Temmuz 1912'de İngiltere'nin güney kıyısında karısı ve dört çocuğuyla birlikte tatile çıkan Francis Sangorski, güçlü bir akıntıya kapıldı.

37 yaşındaki zanaatkarın cansız vücudu 1,5 saat sonra bulundu.

Kurucu ortağını kaybeden Sangorski & Sutcliffe, faaliyetlerine devam etti.

1924'te George Sutcliffe'nin yeğeni Stanley Bray şirkete stajyer olarak katıldı.

Sekiz yıl sonra, şirket kasasında Sangorski'nin Rubailer için yaptığı yepyeni çizimleri ve kalıplarıyla karşılaştı ve bu gösterişli işi tekrar denemeye karar verdi.

Bray, 1930'ları ofisinde ve meskeninde, mücevherlerle kaplı ikinci Rubailer baskısı üzerinde çalışarak geçirdi. Kitap kapağı, İkinci Dünya Savaşı'nın Avrupa'yı tesiri altına aldığı devirlerde tamamlandı.

Kitabın bombalı akınlara karşı korunması gerektiğine karar verildi ve bu nedenle kollayıcı gereçlere sarılarak Londra'daki Fore Caddesi'nde inançlı bir kasaya yerleştirildi.

Fore Caddesi, Alman bombardıman uçaklarının kentte birinci vurduğu caddeydi. 1940 ve 1941'deki müteakip hava hücumları, bölgedeki neredeyse tüm binaları yerle bir etti.

Yıkıntılar temizlendi ve Bray'in ikinci baskıyı sakladığı kasa bulundu. Kasa hala sağlam ve hasarsız görünüyordu.



Stanley Bray

Ancak içi açıldığında, yalnızca siyah bir kütle bulundu. Ateşin katıksız ısısı, kapaktaki deriyi eritmiş ve sayfaları kömürleştirmişti.

Maggs, kitabın kendisini korumak isteyenlere komplo kurduğunu söylüyor:

'Titanik'te olduğu üzere, 'Bu kitabı Amerika'ya göndermenin en inançlı yolu nedir? Onu muhakkak batmaz bir gemiyle yollamaktır' diyorsunuz ve ne kadar çok denerseniz sonuç o kadar makus oluyor.'

1945'te savaşın bitimiyle birlikte Bray, üçüncü bir baskı üzerinde çalışmak için harekete geçti.

Bunun için evvelki baskılardan kalan mücevherlerin birçok geri dönüştürüldü.

Tahmini 4 bin saatlik çalışmadan sonra, üçüncü baskı nihayet tamamlandı ve kitabı İngiltere'deki Britanya Kütüphanesine sundu.

Aralık 1995'te vefatının akabinde yazılan makalede, kitap 'yaşam uzunluğu çalışmanın anıtı' olarak nitelendirildi.

Kitap hala bu kütüphanede lakin erişimine nadiren müsaade veriliyor.

Maggs'e nazaran, Rubailer'in kıssası ve bilgeliği usta zanaatkarlara şair-filozofu altın, mücevherler ve deriyle anmak için ilham veren Ömer Hayyam'ın teorileri ortasında bir ahenk var.

Maggs, 'Bir bakıma tüm kıssa bir kıssadan pay üzere zira ana ileti: 'Hayatın tadını çıkar, ancak bil ki bitecek, farkında ol' biçiminde; neredeyse bir tıp lanet gibi' diyor.

Maggs, 'Rubailer bu türlü söylüyor' diyor ve ekliyor:

'Eğer gücün yetiyorsa neden olmasın? Yap. Lakin bil ki öleceksin ve (yaptıklarını) yanında götüremeyeceksin.'