İlişkinin Kötüye Gittiğini Bile Bile Devam Etmenin Sebebi

Uzun vakittir içinde olduğumuz birtakım durumlarda vakit zaman kritik kararlar vermemiz gerekebiliyor. İnsanı yıpratan bir işten istifa etmeyi düşünmek ya da bağlantınız sizi yıpratmaya başladığında onu sonlandırmayı planlamak üzere birçok karar, işler kötüye gitmeye başladığında aklımıza gelir.

Bu üzere kritik kararlar vermemizin gerektiği anlarda bizleri yanılgıya düşüren ‘batık bedel sendromundan’ bu içeriğimizde bahsedeceğiz. Kelam konusu yanılgı, karar vereceğimiz vakitlerde ileride ne olacağına değil, geçmişte ne yaptığımıza odaklanmamıza sebep oluyor. Yani zarardan dönmek yerine, ödemiş olduğumuz bedele sıkıca sarılmamıza yol açıyor.

İzlemesi adeta azap olan bir sineması, yalnızca bilete para verdiğiniz için sonuna kadar izliyorsanız siz de bu durumdan muzdaripsiniz demektir:





Evet, batık bedel sendromu bu üzere kolay durumlarda, iş hayatınızdaki kıymetli kararlarda ve daha nicelerinde kendini gösterir. Ancak birdenbire karşımıza çıkan kararlardan çok, berbata giden durumlar karşısında alacağımız kararlarda karşımıza çıkar. Bu durumlarda insanları yanlış karar vermeye iten şey ise, o hususta yaptıkları yatırım olur. Yani maliyet, getirinin önüne geçer.

Örnek olarak sağlıklı bir formda bu günlere getirdiğiniz 4 yıllık ilişkinizde, evlenmek isteseniz de karşı tarafın evlenmeye istekli olmadığını ve olmayacağını anladınız. Bu noktada duygusal faktörler işin içine girdiğinde ayrılmak güç olsa da mantıklı olan karar, bunu bir deneyim olarak görüp kendi yolunuza odaklanmak olacaktır.


Fakat batık bedel sendromu, sizleri bu 4 yıl içinde yaptığınız yatırıma, yani gösterdiğiniz gayrete odaklanmaya zorlar. Bu gayretlere odaklanınca da az evvel bahsettiğimiz mantıklı olan kararı görmekte zorlanır, bir yere varmasını umarak ilişkinin içinde kalırsınız. Yani karar vermeniz gerektiğinde bu kararı aktüel ve mantıklı olan niyetle değil, geçmişe bakarak verirsiniz. Münasebetiyle mantık dışı verilen kararı yatırım olarak görürsünüz.

Mantıksız kararların da ardında belirli sebepler var natürel. Birincisiyle başlayalım: Vaktimizi, paramızı ve eforumuzu israf ediyormuş üzere görünmek istemiyoruz


İlişki örneğinden devam edecek olursak, kelam konusu 4 yılda yaptıklarınızı düşünelim. Maddiyata paha veriyorsanız harcadığınız para veya maneviyata paha veriyorsanız birlikte geçirdiğiniz zamanlar ve karşılıklı aldığınız armağanlar üzere birçok şey, bağınızı bitirdiğiniz an çöpe gidecekmiş üzere gelir.

Ya da rastgele bir alana yaptığınız yatırımlar daima sizden bir şeyler götürüyorsa ve asla getiri sağlamıyorsa, mantıklı olan şey elinizde olan parayı daha mantıklı alanlara yatırmak olacaktır. Lakin bu vakte kadar kelam konusu alana çok fazla para yatırdığınız gerçeği sizi bırakmaz ve çöpe gitmesini de istemediğinizden sonuna kadar gitmeniz gerekiyormuş üzere düşünürsünüz.

İkinci bir sebep ise kaybetmeyi dayanılmaz bulmaktan kaynaklanıyor: “O kadar parayı boşuna mı verdik?”


Davranış psikolojisi alanının önde gelen isimlerinden Richard Thaler bu durumu, ”bir eseri yahut ayrıcalığı kullanma hakkına parayla erişmek, onun kullanım oranını artıracaktır” kelamlarıyla açıklıyor. Örnek olarak arkadaşınızla dışarıdan farklı yemekler söylediğinizi ve size gelen yemeği beğenmediğinizi düşünün.

Arkadaşınız fazladan söylediği yemeğini sizinle paylaşacak olsa da fazlaca ödeme yaptığınız kendi yameğinizi yalnızca bu sebeple yemeye çalışmanız muhtemeldir. Yahut evvelden sinema parasını ödediğiniz bir sinemaya gitmeyi tercih etmeniz, daha sonra arkadaşınızla birlikte bedavaya gidebileceğiniz bir sineması tercih etmenizden daha muhtemeldir.

Ya da çok para vererek aldığınız bir oyun sıkıcı gelmeye başlasa da yalnızca para ödediğiniz için oynamaya devam edebilirsiniz.

Çünkü her bir durumda, yaptığınız yatırımı kaybetmeniz söz hususudur. Ya da gerçekten o denli midir?

Bitmek zorunda kalan bağlar ve istenilen yere getirmeyen iş atılımları… Hepsinin vardığı bir yer var: Ama bu, makûs giden şeyleri anında bitirin demek değil


Buraya kadar anlattığımız şeylerde sorun, yaptığınız şeye bağlı kalmak değildi. Bilakis, bir şeye pes etmeden bağlı kalmak birden fazla vakit sizlere iyi sonuçlar getirecektir. Batık bedel sendromunda asıl anlatılmak istenen, batmış yatırımları ayağa kaldırmakla vakit kaybetmemenizdir.

Yani geçmişe bakarak günümüze yönelik karar vermeyin:


Bugün yapacağınız bir nakdî yatırımda önceki yatırımlarınız sizleri yönetmemeli. Ya da alakalarınızı gözden geçirirken bu vakte kadar harcadığınız vakti hesaba katmamalısınız. Bu arsız olun demek değil. Daha çok, aktüel vakitte karar verirken yitirdiğiniz paraya, uğraşa ve en kıymetlisi vakte bakarak karar vermeyin demek.

Bunun yerine bugünün şartlarını hesaba katarak karar vermeniz gerekiyor. Örnek olarak 100 bin liranızın 80 bin lirasını, yaptığınız yatırımla kaybettiğinizi düşünün. Üzücü gelse de ilerideki yatırımlarınızda o 80 bin lirayı düşünmek yerine kalan 20 bin liranızı nasıl mantıklı kullanacağınıza odaklanmalısınız. Zira o para, tıpkı öbür durumlarda harcadığımız vakit ve gayret üzere geri gelmemek üzere gitti.

Tıpkı bu formda bağlantılarınızda de geçmişten bugüne harcadığınız vakte, uğraşa yahut paraya değil, güncel durumda elinizde ne olduğuna odaklanarak karar vermeniz gerekiyor. 4 yılınızı size ziyan veren biriyle geçirmiş olabilirsiniz. Ancak bu 4 yıl boşa gitmesin diye beşinci yılı da feda etmeyi göze alıyorsanız batık bedel sendromundan hâlâ muzdaripsiniz demektir.


Kötü olan bir sineması sadece parasını verdiğiniz için izlemeniz, makûs olan bir yemeği sadece para verdiğiniz için yemeye çalışmanız, yürümeyen ve size ziyan veren bir münasebete yalnızca çok vakit harcadığınız için devam etmeniz, uğruna çok para harcadığınız lakin her seferinde sizi hüsrana uğratan bir yatırıma para harcamaya devam etmeniz ‘gerekmiyor’.

Hayatın her alanında, yaptığınız yatırımlar karşılığını veremeyecekse bunu kabullenin ve batık bedel sendromunun baş düşmanını her fırsatta hatırlayın: Zararın neresinden dönsen kârdır.

Kaynaklar: Birleşik Devletler Ulusal Tıp Kütüphanesi, The Decision Lab, Intermittent Diversion