Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
İnanmak ve inanmamak, insanlığın var olduğu günden beri ilgi duyduğu en önemli iki konudur Allah Teâlâ'nın gönderdiği bütün peygamberler bu iki konuda insanları uyarmışlar; imanın faziletini, inançsızlığın ise korkunç akibetini duyurmuşlardır İnanmak ve inanmamak bugünkü insanın da en önemli iki konusu olduğunda şüphe yoktur Biz bu konuşmamızda iman ve küfrün mahiyetini âyet ve hadislere göre açıklamaya ve bu konuda İslâm büyüklerinin sözlerini aktarmaya çalışacağız İman Nedir? Önce imanın ne olduğunu açıklayalım İmanın, biri genel, diğeri özel olmak üzere iki manası vardır Daha açık bir ifade ile imanın biri sözlük, biri de dinde olmak üzere iki manası vardır Sözlükte iman, inanmak ve tasdik etmek demektir ki, bu imanın genel manasıdır İmanın bu genel anlamında kullanıldığı âyetler vardır Dinde iman, Peygamberimizin Allah tarafından getirdiği kesin olarak bilinen her şeyde onu tasdik etmek ve doğruluğuna inanmaktır Bu imanın özel manasıdır İman deyince de bu anlaşılır Nitekim Kur'aı Kerim'de: Peygamber ve mü'minler ona Rabbinden indirilene inandı1 buyurulmuştur
İman Ne ile Gerçekleşir? İmanda etkili olan organ veya organlar hangileridir? Bu konuda farklı değerlendirmeler olmakla beraber, imanda etkili olan organ kalptir Bir kimse, Peygamberimizi, Allah tarafından getirdiği kesin olarak bilinen her şeyde kalbi ile tasdik ediyor ve doğruluğuna inanıyorsa bunu her hangi bir sebeple dili ile ikrar etmese de Allah katında mü'mindir Diliyle ikrar ettiği halde kalbi ile tasdik etmiyorsa, bu kimse her ne kadar insanlar yanında mü'min ise de, Allah katında gerçekten inanmış değildir Nitekim Kur'anı Kerim'de şöyle buyurulmuştur: İnsanlardan öyle kimseler vardır ki Allah'a ve âhiret gününe iman ettik derler, halbuki onlar mü'min değillerdir2 ''Bedeviler, 'İman ettik' demektedirler (Ey Muhammed) de ki, 'Siz iman etmediniz fakat İslâm olduk deyin, çünkü iman henüz kalplerinize girmedi3 Büyük Müfessir Mücahid (H21103) bu âyeti kerimenin, Medine yakınında bulunan Benî Esed İbni Huzeyme kabilesi hakkında nâzil olduğunu söylemiştir Bu kabile ganimet hevesiyle müslüman olduklarını söylemişlerdi Bunlar bir kıtlık yılında Medine'ye gelmişler şehâdet kelimesini söylemişler ve Peygamberimize: “ Biz, filân oğulları ve filân oğulları gibi size savaş açmadık, âilelerimizle geldikdediler Bu sözleri ile Peygamberimizden kendilerine sadaka yardımı yapılmasını istiyorlardı Bunun üzerine bu âyeti kerime indi4 Âyeti kerime, Peygamberimize, onlara söyle siz iman etmedinizçünkü iman yalnız dil ile ikrardan ibaret değil, yürekten inanmaktır Dil ile ikrar, dünyada müslüman olduğunun bilinmesi ve kendisine (cenaze namazını kılmak ve müslüman mezarlığına defnetmek gibi) İslâm hükümlerinin uygulanması için, gereklidir Eş'arî'lerin ihtiyarı da budur Ebû Mansûr Mâturidî de bu görüştedir5 İman, kalp ile tasdik ve dil ile ikrardırmeşhur sözün anlamı da budur Yoksa Allah katında mü'min olması için kalp ile tasdik yeterlidir Sonuç olarak, iman kalp ile tasdikten ibarettir Dil ile ikrar ise başkalarının onu mü'min olarak tanımaları ve öldüğünde cenaze namazını kılmaları ve müslüman mezarlığına defnetmeleri gibi İslâm hükümlerinin ona uygulanması için gereklidir İmanın Geçerli Olmasının Şartları İmanın sahih ve makbul olması için üç şartın bulunması gereklidir 1 İman ümitsizlik halinde olmamalıdır Hayatı boyunca inanmamış olan bir insanın, yaşama ümidi kalmayıp can çekişme halinde iman etmesi geçerli değildir Nitekim Kur'anı Kerim'de şöyle buyurulmuştur: Günah işleyip de kendisine ölüm gelince 'işte ben şimdi tövbe ettim' diyen kimsenin tövbesi kabul edilmez Kâfir olarak ölenlerin de tövbesi kabul edilmez İşte bunlara ahirette can yakıcı bir azap hazırlamışızdır6 2 İnanmış olan bir kimse, dinin kesin hükümlerinden, her hangi birini inkar edici söz ve davranışlarda bulunmamalıdır Meselâ, dinin hükümlerinden olduğu kesin olan namaz, oruç, hac ve zekât gibi bir hükmü inkâr eden, Allah böyle bir şey farz kılmadı artık bugün için bunlara gerek yoktur diyen kimse Allah korusun imanını kaybetmiş olur Çünkü dinin hükümleri bir bütündür, bunlardan birini inkar etmek hepsini inkar etmek demektir Ancak dinin bütün hükümlerine inandığı halde bunlardan bazılarını yapmayacak olursa dinden çıkmış olmaz İnkar başka yapmamak başkadır 3 Dindeki hükümlerin hepsinin güzel olduğunu kabul etmeli ve bunların arasında bir ayırım yapmamalıdır İman Artar ve Eksilir mi? İmanın dindeki anlamını yukarda belirtmiştik: Peygamberimizi Allah'tan getirdiği kesin olarak bilinen her şeyde tasdik etmek ve yürekten inanmaktır Bunda artma ve eksilme sözkonusu değildir Daha açık bir ifade ile bir kimse iman esaslarının bir kısmına inanıp bir kısmına inanmasa, meselâ imanın esaslarından olan peygamberlere inanıp öldükten sonra dirilmeye inanmasa veya namazın farz olduğunu kabul edip zekâtın farz olduğuna inanmasa bu kimse mü'min olmaz Böyle olunca imanın artması ve eksilmesi diye bir şey olmaz Bu noktada imanın gerçekleşmesi için hiç kimse arasında hatta peygamber olanla olmayan arasında bir fark yoktur Bir kimse ya inanmıştır veya inanmamıştır Ancak imanın kuvvetli ve zayıf olması açısından farklılık vardır Peygamberimizin imanı ile her hangi birimizin imanı kuvvetlilik açısından aynı değildir İmanda böyle bir farklılığın bulunduğuna âyet ve hadislerde de işaret edilmiştir Nitekim Kur'anı Kerim'de: “Mü'minler ancak onlardır ki, Allah anıldığı zaman yürekleri titrer Allah'ın âyetleri kendilerine okunduğu zaman bu, onların imanını artırır (kuvvetlendirir) ve onlar yalnız Rablerine dayanır ve güvenirler7 İmanın kuvvet ve zayıf kabul edeceğine İbrahim (as)'ı örnek vermek mümkündür 0, Allah'ın dostu olma şerefi ile şereflenmiş bir peygamber olduğu halde şöyle demişti: – Ey Rabbim! Ölüyü nasıl dirilttiğini bana göster Allah ona: – Yoksa inanmadın mı? buyurdu İbrahim: – İnandım, fakat kalbim iyice yatışsın (için istiyorum) dedi8 Böylece Hzİbrahim, görmeden inandığı bu olayı gözleri ile gördükten sonraki imanının daha kuvvetli olacağı ifade edilmiştir Peygamberimiz buyuruyor: “Uyuduğum esnada insanların bana arz olunduğunu gördüm Üstlerinde gömlekler vardı Bu gömleklerin kimi memelere varıyor, kimi daha kısa idi Ömer elHattab da bana arzolundu üzerinde bir gömlek vardı ki, onu sürüklüyordu Peygamberimize: – Ey Allah'ın Resûlü, bunu ne ile te'vil (yani tabir) ettin? diye sordular Peygamberimiz: – Din ile cevabını verdi9 Peygamberimize rüyada, üzerlerinde değişik uzunlukta gömlek olan insanlar gösterildi Bu arada HzÖmer'in üzerindeki gömlek o kadar uzundu ki etekleri yere sürüyordu Bunu ne ile tabir ettiği peygamberimize sorulduğunda, bunu din ile dinin kemali ile tabir ettiğini ifade etmiştir Bu da âyeti kerimeler gibi imanda kuvvet yönünden herkesin eşit olmadığını göstermektedir İman İle Amel Arasındaki İlişki İman ve amel, bir bütünü oluşturan parçalar değil, ayrı ayrı şeylerdir Çünkü Kur'anı Kerim'de: İman edip iyi işler yapan, namaz kılan ve zekât verenler var ya onların mükafatları Rableri katındadır Onlara korku yoktur, onlar üzüntü de çekmezler10 buyurulmuş, amel, iman üzerine atfedilmiştir Arapça gramer kuralına göre ancak ayrı ayrı manada olan şeyler birbirine atfedilebilirler Daha açık bir ifade ile eğer amel imanın bir parçası olsaydı İman edenlerifadesinden sonra iyi iş yapanlardenmesine gerek kalmazdı İman ile amel, ayrı ayrı şeyler olmakla beraber aralarında çok sıkı bir ilişki vardır Allah ancak olgun müminlerden razı olur Olgun mümin olmak için de yalnız inanmak yeterli değildir İman ile birlikte ibadet etmek ve güzel ahlâka sahip olmak gerekir Hiç şüphe yok ki ibadet, imanın bir göstergesidir Sadece inandım demek yeterli değildir Kalpdeki iman ışığının sönmemesi için ibadet de gereklidir İbadet yapmayan kimsenin kalbindeki iman yavaş yavaş zayıflar ve Allah korusun günün birinde sönebilir Bu ise insan için en büyük bir kayıptır İman nurunun söndüğü bir gönül, insan için bir yük olmanın ötesinde bir anlam taşımaz Büyük Şair merhum M Akif ne güzel söylemiş: “İmandır o cevher ki, İlâhî ne büyüktür İmansız olan paslı yürek sinede yüktürİman ile amel ayrı ayrı şeyler olunca, akla şöyle bir soru gelir Farz olan ibadetleri yapmamak, Allah'ın yasakladığı büyük günahları işlemek imanı nasıl etkiler? Başka bir ifade ile farz olan ibadetleri yapmayan ve büyük günah işleyen kimse imandan çıkar mı? Bu konuda farklı görüşler olmakla beraber Ehli Sünnetin görüşü, farz olan ibadetleri yapmamak ve büyük günah işlemek insanı dinden çıkarmaz, günahkâr yapar Dinden çıkmak başka, günahkâr olmak başkadır Nitekim Ashabı Kiram'dan Ebû zer (ra) şöyle demiştir: Peygamberimize geldim Üzerinde beyaz bir elbise olduğu halde uyuyordu Döndüm, sonra yine geldim, uyanmıştı şöyle buyurdu: – Lâilâhe illallah –Allah'tan başka ilâh yoktur– diyen ve bu ikrar üzerine ölen hiç bir kul yoktur ki, cennete girmesin, buyurdu Ben: – Zina etse de hırsızlık etsede mi? dedim Peygamberimiz: – Evet, zina etsede hırsızlık etsede girer, buyurdu Ben: – Zina etsede hırsızlık etsede mi? dedim Peygamberimiz: – Evet, hırsızlık etsede zina etsede girer, buyurdu Ben takrar: – Ey Allah'ın Resûlü, zina etsede hırsızlık etsede mi? dedim Peygamberimiz: – Evet, Ebû Zerr'in burnu toprağa sürülse ve böylece zelil ve hakir olsa da muhakkak cennete girer, buyurdu Ebû Zer (ra) bu hadisi rivâyet ederken: – Ebû Zerr'in burnu kırılsa da, yani istemese de peygamberimiz böyle buyurdudemiştir11 Şu hadisi şerif de büyük günah ile imanın bir arada bulunabileceğini ifade etmektedir: Ubâde b esSamit (ra) şöyle demiştir: Peygamberimiz etrafında bir topluluk olduğu halde şöyle demiştir: ''Allah'a ibadette O'na hiç bir şeyi ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zina etmemek, çocuklarınızı öldürmemek, kendiliğinizden uyduracağınız bir yalanla kimseye bühtan etmemek, hiç bir ma'rufda isyan etmemek üzere bana biat ediniz İçinizde sözünde duran olursa onun ecri Allah'a aittir Bu dediklerimden birini yapıp da ondan dolayı dünyada azaba uğrarsa bu ona keffaret olur Bunlardan birini yapıp da yaptığı işi Allah Teâlâ örterse işi Allah'a kalır; isterse onu affeder isterse ona azap ederbuyurdu, biz de bu şart üzerine kendisine biat ettik12 Evet günahlar İmanın aslını olumsuz şekilde etkilemese de, İmanın kemalini etkiler Nitekim Peygamberimiz: Zina eden kişi zina ederken mümin olarak zina etmez Hırsız, çalarken mümin olarak çalmaz Sarhoş, şarabı içerken mümin olarak içmez13 Hadisi şerifte; zina eden, hırsızlık yapan ve içki içen kimsenin mümin olarak bunları yapmayacağı ifade edilmekte ise de Ehli sünnet bunu, Kâmil mümin olarak bu günahları yapmazşeklinde anlamıştır Az önce naklettiğimiz hadisi şerifte; Allah'tan başka ilâh olmadığını ve bu ikrar üzere ölen kimse zina etse de hırsızlık etse de cennete gireceği bir kaç kez teyid edilerek ifade buyurulmuştur Çünkü Peygamberimizden itibaren hemen her devir İslâm alimleri, imanı bulunduğu halde farz olan ibadetleri yapmayan veya haram ve büyük günahları işleyen kimseleri yaptıklarını helâl görmedikleri sürece, mü'min kabul etmişler, ancak bunların günahkâr olduklarını söylemişlerdir Ehli sünnetin görüşü de budur İman Huzur Kaynağıdır İman, insanın en değerli kazancıdır Karanlık ile aydınlık bir olmadığı gibi inanan insan ile inanmayan insan da bir değildir İnanan insanın Allah katında üstün değeri vardır Allah mü'min olan kullarını sevdiği gibi, insanların güvenini kazanan da bu inanan insanlardır İmanlı insan huzurlu ve mutlu kişidir Çünkü inanan insan, bir gün Allah'ın huzurunda dünyada yaptıklarının hesabını vereceğine inandığı için, Allah'a ve insanlara hatta diğer canlılara karşı olan görevlerini en iyi şekilde yerine getirmeye çalışır İşinde ve sözünde ölçülü olur Her türlü aşırılıklardan sakınır Ailesine, çevresine, tüm insanlara ve hatta hayvanlara karşı şefkat ve merhamet gösterir Kimsenin malına, ırzına göz dikmez Kimsenin hakkına tecavüz etmez Herkese hakkını verir Komşuluğundan herkes memnun olur İşveren ise işçiye, işçi ise İşverene haksızlık yapmaz Felâketler karşısında sarsılmaz, ümitsizliğe düşmez Allah'a sığınır ve güvenir Bütün bunlar, insanın huzurlu ve mutlu olmasını sağlar Küfür Küfür kelimesinin de iman gibi genel ve özel manaları vardır Sözlükte küfür, örtmek demektir Görünen şeyleri karanlığı ile örttüğü için geceye kâfirdenmiştir Çiftçiye de tohumu toprağa ekdiği için aynı ad verilmiştir Bu küfür kelimesinin genel manasıdır Küfür kelimesinin itikat ve amel yönünden olmak üzere iki özel manası vardır Amel yönünden küfür, Allah'ın verdiği nimetlere, şükretmemek ve nankörlük etmektir Nitekim Allah Teâlâ: Her kim mü'min olarak iyi davranışlar yaparsa onun çabası inkâr edilmeyecektir14 Allah'ın nimetlerine karşı küfür yani nankörlük iki şekilde olur Birincisi, nimetleri, Allah'ın verdiğini inkâr etmektir Bu aynı zamanda akide yönünden de küfürdür Karun'un küfrü böyle idi Kendisine: – Allah'ın sana verdiği nimetlerden (O'nun yolunda harcayarak) ahiret yurdunu gözet; ama dünyadan da nasibini unutma Allah sana ihsan ettiği gibi sen de iyilik et Yeryüzünde bozgunculuğu arzulama Şüphesiz Allah bozguncuları sevmez, dendiği zaman o: – Bana ancak kendimdeki bilgi sayesinde verildi, diyerek (eriştiği nimetlerin Allah'ın bir Iütfu olduğunu inkâr etti)15 İkincisi, nimetlerdeki kötü tasarruftur Bu nimetlerin sahibine karşı saygısızlıktır Nitekim: Eğer şükrederseniz elbette size nimetimi artıracağım Eğer küfrederseniz, şüphesiz azabım çok şiddetlidir16 buyurulmuştur Amelî küfür, nimete karşı nankörlüktür İtikad yönünden küfür, Peygamberimizi, Allah'tan getirdiği kesin olarak bilinen şeylerde onu yalanlayıp, getirdiklerini inkar etmektir Bunun hükmü dünyada müslüman muamelesine tabi olmamak, ahirette ise ebedi olarak cehennemde kalmaktır Nitekim Allah Teâlâ: Ayetlerimizi inkâr etmiş ve kâfir olarak ölmüşlere gelince; işte Allah'ın meleklerin ve tüm insanların Iâneti onların üzerinedir Onlar ebediyyen Iânet içinde kalırlar, artık ne kendilerinden azap hafifletilir ne de onların yüzlerine bakılır17 buyurulmuştur Tekfir Nedir? Tekfir, bir insanın küfrüne hükmetmektir Bu, çok dikkatli olunması gereken bir konudur Bir kimsenin mü'min olduğunda zayıf da olsa bir delil varsa onu dikkate alarak o kimse mü'min kabul edilir Çünkü mü'mini affetmekte hata etmek, onu cezalandırmada hata etmekten daha hayırlıdır Değerli mü'minler, az önce de söylediğimiz gibi imanın yeri kalp olduğu gibi küfrün yeri de kalptir Kalplerde olanı ise ancak Allah bilir Dıştaki belirtiler, her zaman kesin olarak kalpde olana delâlet etmez Dış belirtilerin kalpde olana delâleti çoğu kerre zannîdir İslâm ise zanna uymaktan nehyetmiş ve zannın çoğunun günah olduğunu bildirmiştir Şu olay ne kadar çarpıcıdır Peygamberimizin azadlı kölesi Zeyd'in oğlu Üsame Allah her ikisinden de razı osun Hurka üzerine savaşa gönderilmişti Düşmanla karşılaşıp savaşmış ve düşmanı yenilgiye uğratmıştı Bu sırada o çevrede koyun güden bir çobanla karşılaşmıştı Çoban bunları görünce şaşırmış: Lailâhe illallahdemişti Buna rağmen Üsame çobanı öldürmüştü Medinei Münevvere'ye döndüklerinde Peygamberimiz durumu öğrenince Üsame'ye: – Ey Üsame, bu adamı lâilâhe illallahdedikten sonra niçin öldürdün? diye sordu Üsame: – O, ölümden kurtulmak için Iâilâhe illallahsöyledi, dedi Peygamberimiz: – “Kalbini yardın da baktın mı? buyurdu18 Bunun üzerine de şu âyeti kerime nâzil oldu: Ey mü'minler' Allah yolunda savaşa çıktığınız zaman iyi anlayın, dinleyin Size selâm verene, dünya hayatının geçici menfaatlerine göz dikerek 'sen mü'min değilsin' demeyin Çünkü Allah katında sayısız ganimetler vardır Siz de önceden böyle iken Allah size Iütfetti O halde iyi anlayıp dinleyin Şüphesiz Allah, bütün yaptıklarınızdan haberdardır19 Konu ile ilgili olarak Peygamberimiz şu uyarılarda bulunmuştur: Her hangi bir kimse din kardeşine ey kâfir derse bu tekfir sebebiyle ikisinden biri muhakkak küfre döner Eğer o kimse dediği gibi ise mesele yok Aksi takdirde sözü kendi aleyhine döner20 İslâm büyükleri bu konuda dikkatli olunmasını öğütlemişlerdir İmam Mâlik'in: Bir kimsenin küfre ihtimali olan 99 hareketi yanında bir hareketi de mü'min olduğuna delâlet ederse, o kimsenin mü'min olduğuna hükmedilirdediği rivâyet edilmiştir21 Peygamberimizin bu konuda ne kadar titiz davrandığını şu olay gözler önüne seriyor: Ebû Saîd elHudrî (ra) şöyle diyor: Hz Ali (ra) Yemen'de iken, Peygamberimize toprağı üzerinde yani henüz işlenmemiş bir külçe altın göndermişti Peygamberimiz uygun gördüğü dört kişiye bunu taksim etti Bunun üzerine bir adam Peygamberimize: – Allah'tan kork, demek cüretinde bulundu Peygamberimiz: – Yazıklar olsun sana, ben, yeryüzünde ki insanların Allah'tan en çok korkanı değil miyim? buyurdu ve çok üzüldü Sonra adam arkasına dönüp gitti Halid b Velid (ra) – Ey Allah'ın Resûlü, izin ver de şunun boynunu vurayım, dedi, Peygamberimiz: – Hayır, vurma Bunun da ilerde namaz kılan bir kişi olması umulur, buyurdu Bunun üzerine HzHalid (ra): – Ey Allah'ın Resûlü, namaz kılanlardan öyle kimseler var ki, onlar, gönüllerinde olmayan şeyi dilleri ile söylerler, dedi Peygamberimiz: – Ey Halid, ben insanların kalplerini açmaya, karınlarını yarmaya me'mur değilim, buyurdu22 Yine Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: Her kim bizim kıldığımız namazı kılar, kıblemize karşı durur, kestiğimizi yerse; Allah'ın ve Allah'ın Peygamberinin emanını hakeden müslüman, işte odur (Artık) Allah'a ve Peygamberine karşı (öyle olan bir kimsenin) emanına hıyanet etmeyiniz23 Bütün bunlar gösteriyor ki, mü'minlerden bir kısmının bazı söz ve davranışlarına bakarak bundan dinden çıktığını ve küfre girdiklerini söylemek isabet edilmemesi halinde ağır sorumluluğu olan bir davranıştır Bu itibarla bir hata yapıp sonunda pişman olmamak için her konuda olduğu gibi özellikle bu konuda daha dikkatli ve titiz olmak gerekmektedir Kaldı ki akaid kitaplarında; kıbleye yönelenlerin yani namaz kılanların tekfir edilmemesi ehli sünnetin temel kuralları arasında yer almıştır İmamı Azam Ebû Hanife ile fakihlerin çoğunluğu Allah hepsine rahmet etsin bu görüştedir24 Hicrî 680756 (M12811355) tarihleri arasında yaşamış büyük İslâm âlimlerinden Şiraz'lı Azdu'IMilleti ve'dDîn Abdurrahman bAhmed elÎcî Mevakıfadlı meşhur eserinin sonundaki uyarısı ile konuşmamızı tamamlayalım Şöyle diyor: Ehli kıbleden olan hiç kimseyi tekfir etmeyiz Ancak Alîm ve Kadîr olan Allah'ı tanımamak, O'na ortak koşmak, peygamberliği ve Peygamberimizin Allah tarafından getirdiği kesin olarak bilinen İslâm hükümlerini inkâr etmek veya dinde (zina etmek ve adam öldürmek gibi) haram olan şeyleri helâl kabul etmek gibi durumlar müstesna
DİPNOTLAR 1 Bakara, 285 2 Bakara, 8 3 Hücurât, 14 4 Âlûsî, Ruhu'lMeânî, Beyrut, c XXVI, s167, Mısır, 1353 H 5 Şerhu Fıkhi'lEkber, s 69 6 Nisa, 18 7 Enfal, 82 8 Bakara, 260 9 Buhari, İman, 15; Müslim, Kitabu Fedaili'sSahâbe, 2 10 Bakara, 277 11 Buhari, Tevhid, 33, Rikak, 16; Müslim, İman, 40 12 Buhari, İman, 11; Müslim, Hudut, 10 13 Buhari, Eşribe, 1 ; Müslim, İman, 24 14 Enbiya, 94 15 Kasas, 7778 16 İbrahim, 7 17 Bakara, 161162 18 Buhari, Megazî, 45; Müslim, İman, 41 19 Nisa, 94 20 Müslim, İman, 26 21 esSeyyidSâbık, Fıkhu'sSünne, c II, s453,Beyrut, 1977 22 Buhari, Meğazî 61; Müslim, Zekât, 47 23 Buhari, Salât, 28 24 Taftazânî, Şerhu’lMakasıd, s l97
İman Ne ile Gerçekleşir? İmanda etkili olan organ veya organlar hangileridir? Bu konuda farklı değerlendirmeler olmakla beraber, imanda etkili olan organ kalptir Bir kimse, Peygamberimizi, Allah tarafından getirdiği kesin olarak bilinen her şeyde kalbi ile tasdik ediyor ve doğruluğuna inanıyorsa bunu her hangi bir sebeple dili ile ikrar etmese de Allah katında mü'mindir Diliyle ikrar ettiği halde kalbi ile tasdik etmiyorsa, bu kimse her ne kadar insanlar yanında mü'min ise de, Allah katında gerçekten inanmış değildir Nitekim Kur'anı Kerim'de şöyle buyurulmuştur: İnsanlardan öyle kimseler vardır ki Allah'a ve âhiret gününe iman ettik derler, halbuki onlar mü'min değillerdir2 ''Bedeviler, 'İman ettik' demektedirler (Ey Muhammed) de ki, 'Siz iman etmediniz fakat İslâm olduk deyin, çünkü iman henüz kalplerinize girmedi3 Büyük Müfessir Mücahid (H21103) bu âyeti kerimenin, Medine yakınında bulunan Benî Esed İbni Huzeyme kabilesi hakkında nâzil olduğunu söylemiştir Bu kabile ganimet hevesiyle müslüman olduklarını söylemişlerdi Bunlar bir kıtlık yılında Medine'ye gelmişler şehâdet kelimesini söylemişler ve Peygamberimize: “ Biz, filân oğulları ve filân oğulları gibi size savaş açmadık, âilelerimizle geldikdediler Bu sözleri ile Peygamberimizden kendilerine sadaka yardımı yapılmasını istiyorlardı Bunun üzerine bu âyeti kerime indi4 Âyeti kerime, Peygamberimize, onlara söyle siz iman etmedinizçünkü iman yalnız dil ile ikrardan ibaret değil, yürekten inanmaktır Dil ile ikrar, dünyada müslüman olduğunun bilinmesi ve kendisine (cenaze namazını kılmak ve müslüman mezarlığına defnetmek gibi) İslâm hükümlerinin uygulanması için, gereklidir Eş'arî'lerin ihtiyarı da budur Ebû Mansûr Mâturidî de bu görüştedir5 İman, kalp ile tasdik ve dil ile ikrardırmeşhur sözün anlamı da budur Yoksa Allah katında mü'min olması için kalp ile tasdik yeterlidir Sonuç olarak, iman kalp ile tasdikten ibarettir Dil ile ikrar ise başkalarının onu mü'min olarak tanımaları ve öldüğünde cenaze namazını kılmaları ve müslüman mezarlığına defnetmeleri gibi İslâm hükümlerinin ona uygulanması için gereklidir İmanın Geçerli Olmasının Şartları İmanın sahih ve makbul olması için üç şartın bulunması gereklidir 1 İman ümitsizlik halinde olmamalıdır Hayatı boyunca inanmamış olan bir insanın, yaşama ümidi kalmayıp can çekişme halinde iman etmesi geçerli değildir Nitekim Kur'anı Kerim'de şöyle buyurulmuştur: Günah işleyip de kendisine ölüm gelince 'işte ben şimdi tövbe ettim' diyen kimsenin tövbesi kabul edilmez Kâfir olarak ölenlerin de tövbesi kabul edilmez İşte bunlara ahirette can yakıcı bir azap hazırlamışızdır6 2 İnanmış olan bir kimse, dinin kesin hükümlerinden, her hangi birini inkar edici söz ve davranışlarda bulunmamalıdır Meselâ, dinin hükümlerinden olduğu kesin olan namaz, oruç, hac ve zekât gibi bir hükmü inkâr eden, Allah böyle bir şey farz kılmadı artık bugün için bunlara gerek yoktur diyen kimse Allah korusun imanını kaybetmiş olur Çünkü dinin hükümleri bir bütündür, bunlardan birini inkar etmek hepsini inkar etmek demektir Ancak dinin bütün hükümlerine inandığı halde bunlardan bazılarını yapmayacak olursa dinden çıkmış olmaz İnkar başka yapmamak başkadır 3 Dindeki hükümlerin hepsinin güzel olduğunu kabul etmeli ve bunların arasında bir ayırım yapmamalıdır İman Artar ve Eksilir mi? İmanın dindeki anlamını yukarda belirtmiştik: Peygamberimizi Allah'tan getirdiği kesin olarak bilinen her şeyde tasdik etmek ve yürekten inanmaktır Bunda artma ve eksilme sözkonusu değildir Daha açık bir ifade ile bir kimse iman esaslarının bir kısmına inanıp bir kısmına inanmasa, meselâ imanın esaslarından olan peygamberlere inanıp öldükten sonra dirilmeye inanmasa veya namazın farz olduğunu kabul edip zekâtın farz olduğuna inanmasa bu kimse mü'min olmaz Böyle olunca imanın artması ve eksilmesi diye bir şey olmaz Bu noktada imanın gerçekleşmesi için hiç kimse arasında hatta peygamber olanla olmayan arasında bir fark yoktur Bir kimse ya inanmıştır veya inanmamıştır Ancak imanın kuvvetli ve zayıf olması açısından farklılık vardır Peygamberimizin imanı ile her hangi birimizin imanı kuvvetlilik açısından aynı değildir İmanda böyle bir farklılığın bulunduğuna âyet ve hadislerde de işaret edilmiştir Nitekim Kur'anı Kerim'de: “Mü'minler ancak onlardır ki, Allah anıldığı zaman yürekleri titrer Allah'ın âyetleri kendilerine okunduğu zaman bu, onların imanını artırır (kuvvetlendirir) ve onlar yalnız Rablerine dayanır ve güvenirler7 İmanın kuvvet ve zayıf kabul edeceğine İbrahim (as)'ı örnek vermek mümkündür 0, Allah'ın dostu olma şerefi ile şereflenmiş bir peygamber olduğu halde şöyle demişti: – Ey Rabbim! Ölüyü nasıl dirilttiğini bana göster Allah ona: – Yoksa inanmadın mı? buyurdu İbrahim: – İnandım, fakat kalbim iyice yatışsın (için istiyorum) dedi8 Böylece Hzİbrahim, görmeden inandığı bu olayı gözleri ile gördükten sonraki imanının daha kuvvetli olacağı ifade edilmiştir Peygamberimiz buyuruyor: “Uyuduğum esnada insanların bana arz olunduğunu gördüm Üstlerinde gömlekler vardı Bu gömleklerin kimi memelere varıyor, kimi daha kısa idi Ömer elHattab da bana arzolundu üzerinde bir gömlek vardı ki, onu sürüklüyordu Peygamberimize: – Ey Allah'ın Resûlü, bunu ne ile te'vil (yani tabir) ettin? diye sordular Peygamberimiz: – Din ile cevabını verdi9 Peygamberimize rüyada, üzerlerinde değişik uzunlukta gömlek olan insanlar gösterildi Bu arada HzÖmer'in üzerindeki gömlek o kadar uzundu ki etekleri yere sürüyordu Bunu ne ile tabir ettiği peygamberimize sorulduğunda, bunu din ile dinin kemali ile tabir ettiğini ifade etmiştir Bu da âyeti kerimeler gibi imanda kuvvet yönünden herkesin eşit olmadığını göstermektedir İman İle Amel Arasındaki İlişki İman ve amel, bir bütünü oluşturan parçalar değil, ayrı ayrı şeylerdir Çünkü Kur'anı Kerim'de: İman edip iyi işler yapan, namaz kılan ve zekât verenler var ya onların mükafatları Rableri katındadır Onlara korku yoktur, onlar üzüntü de çekmezler10 buyurulmuş, amel, iman üzerine atfedilmiştir Arapça gramer kuralına göre ancak ayrı ayrı manada olan şeyler birbirine atfedilebilirler Daha açık bir ifade ile eğer amel imanın bir parçası olsaydı İman edenlerifadesinden sonra iyi iş yapanlardenmesine gerek kalmazdı İman ile amel, ayrı ayrı şeyler olmakla beraber aralarında çok sıkı bir ilişki vardır Allah ancak olgun müminlerden razı olur Olgun mümin olmak için de yalnız inanmak yeterli değildir İman ile birlikte ibadet etmek ve güzel ahlâka sahip olmak gerekir Hiç şüphe yok ki ibadet, imanın bir göstergesidir Sadece inandım demek yeterli değildir Kalpdeki iman ışığının sönmemesi için ibadet de gereklidir İbadet yapmayan kimsenin kalbindeki iman yavaş yavaş zayıflar ve Allah korusun günün birinde sönebilir Bu ise insan için en büyük bir kayıptır İman nurunun söndüğü bir gönül, insan için bir yük olmanın ötesinde bir anlam taşımaz Büyük Şair merhum M Akif ne güzel söylemiş: “İmandır o cevher ki, İlâhî ne büyüktür İmansız olan paslı yürek sinede yüktürİman ile amel ayrı ayrı şeyler olunca, akla şöyle bir soru gelir Farz olan ibadetleri yapmamak, Allah'ın yasakladığı büyük günahları işlemek imanı nasıl etkiler? Başka bir ifade ile farz olan ibadetleri yapmayan ve büyük günah işleyen kimse imandan çıkar mı? Bu konuda farklı görüşler olmakla beraber Ehli Sünnetin görüşü, farz olan ibadetleri yapmamak ve büyük günah işlemek insanı dinden çıkarmaz, günahkâr yapar Dinden çıkmak başka, günahkâr olmak başkadır Nitekim Ashabı Kiram'dan Ebû zer (ra) şöyle demiştir: Peygamberimize geldim Üzerinde beyaz bir elbise olduğu halde uyuyordu Döndüm, sonra yine geldim, uyanmıştı şöyle buyurdu: – Lâilâhe illallah –Allah'tan başka ilâh yoktur– diyen ve bu ikrar üzerine ölen hiç bir kul yoktur ki, cennete girmesin, buyurdu Ben: – Zina etse de hırsızlık etsede mi? dedim Peygamberimiz: – Evet, zina etsede hırsızlık etsede girer, buyurdu Ben: – Zina etsede hırsızlık etsede mi? dedim Peygamberimiz: – Evet, hırsızlık etsede zina etsede girer, buyurdu Ben takrar: – Ey Allah'ın Resûlü, zina etsede hırsızlık etsede mi? dedim Peygamberimiz: – Evet, Ebû Zerr'in burnu toprağa sürülse ve böylece zelil ve hakir olsa da muhakkak cennete girer, buyurdu Ebû Zer (ra) bu hadisi rivâyet ederken: – Ebû Zerr'in burnu kırılsa da, yani istemese de peygamberimiz böyle buyurdudemiştir11 Şu hadisi şerif de büyük günah ile imanın bir arada bulunabileceğini ifade etmektedir: Ubâde b esSamit (ra) şöyle demiştir: Peygamberimiz etrafında bir topluluk olduğu halde şöyle demiştir: ''Allah'a ibadette O'na hiç bir şeyi ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zina etmemek, çocuklarınızı öldürmemek, kendiliğinizden uyduracağınız bir yalanla kimseye bühtan etmemek, hiç bir ma'rufda isyan etmemek üzere bana biat ediniz İçinizde sözünde duran olursa onun ecri Allah'a aittir Bu dediklerimden birini yapıp da ondan dolayı dünyada azaba uğrarsa bu ona keffaret olur Bunlardan birini yapıp da yaptığı işi Allah Teâlâ örterse işi Allah'a kalır; isterse onu affeder isterse ona azap ederbuyurdu, biz de bu şart üzerine kendisine biat ettik12 Evet günahlar İmanın aslını olumsuz şekilde etkilemese de, İmanın kemalini etkiler Nitekim Peygamberimiz: Zina eden kişi zina ederken mümin olarak zina etmez Hırsız, çalarken mümin olarak çalmaz Sarhoş, şarabı içerken mümin olarak içmez13 Hadisi şerifte; zina eden, hırsızlık yapan ve içki içen kimsenin mümin olarak bunları yapmayacağı ifade edilmekte ise de Ehli sünnet bunu, Kâmil mümin olarak bu günahları yapmazşeklinde anlamıştır Az önce naklettiğimiz hadisi şerifte; Allah'tan başka ilâh olmadığını ve bu ikrar üzere ölen kimse zina etse de hırsızlık etse de cennete gireceği bir kaç kez teyid edilerek ifade buyurulmuştur Çünkü Peygamberimizden itibaren hemen her devir İslâm alimleri, imanı bulunduğu halde farz olan ibadetleri yapmayan veya haram ve büyük günahları işleyen kimseleri yaptıklarını helâl görmedikleri sürece, mü'min kabul etmişler, ancak bunların günahkâr olduklarını söylemişlerdir Ehli sünnetin görüşü de budur İman Huzur Kaynağıdır İman, insanın en değerli kazancıdır Karanlık ile aydınlık bir olmadığı gibi inanan insan ile inanmayan insan da bir değildir İnanan insanın Allah katında üstün değeri vardır Allah mü'min olan kullarını sevdiği gibi, insanların güvenini kazanan da bu inanan insanlardır İmanlı insan huzurlu ve mutlu kişidir Çünkü inanan insan, bir gün Allah'ın huzurunda dünyada yaptıklarının hesabını vereceğine inandığı için, Allah'a ve insanlara hatta diğer canlılara karşı olan görevlerini en iyi şekilde yerine getirmeye çalışır İşinde ve sözünde ölçülü olur Her türlü aşırılıklardan sakınır Ailesine, çevresine, tüm insanlara ve hatta hayvanlara karşı şefkat ve merhamet gösterir Kimsenin malına, ırzına göz dikmez Kimsenin hakkına tecavüz etmez Herkese hakkını verir Komşuluğundan herkes memnun olur İşveren ise işçiye, işçi ise İşverene haksızlık yapmaz Felâketler karşısında sarsılmaz, ümitsizliğe düşmez Allah'a sığınır ve güvenir Bütün bunlar, insanın huzurlu ve mutlu olmasını sağlar Küfür Küfür kelimesinin de iman gibi genel ve özel manaları vardır Sözlükte küfür, örtmek demektir Görünen şeyleri karanlığı ile örttüğü için geceye kâfirdenmiştir Çiftçiye de tohumu toprağa ekdiği için aynı ad verilmiştir Bu küfür kelimesinin genel manasıdır Küfür kelimesinin itikat ve amel yönünden olmak üzere iki özel manası vardır Amel yönünden küfür, Allah'ın verdiği nimetlere, şükretmemek ve nankörlük etmektir Nitekim Allah Teâlâ: Her kim mü'min olarak iyi davranışlar yaparsa onun çabası inkâr edilmeyecektir14 Allah'ın nimetlerine karşı küfür yani nankörlük iki şekilde olur Birincisi, nimetleri, Allah'ın verdiğini inkâr etmektir Bu aynı zamanda akide yönünden de küfürdür Karun'un küfrü böyle idi Kendisine: – Allah'ın sana verdiği nimetlerden (O'nun yolunda harcayarak) ahiret yurdunu gözet; ama dünyadan da nasibini unutma Allah sana ihsan ettiği gibi sen de iyilik et Yeryüzünde bozgunculuğu arzulama Şüphesiz Allah bozguncuları sevmez, dendiği zaman o: – Bana ancak kendimdeki bilgi sayesinde verildi, diyerek (eriştiği nimetlerin Allah'ın bir Iütfu olduğunu inkâr etti)15 İkincisi, nimetlerdeki kötü tasarruftur Bu nimetlerin sahibine karşı saygısızlıktır Nitekim: Eğer şükrederseniz elbette size nimetimi artıracağım Eğer küfrederseniz, şüphesiz azabım çok şiddetlidir16 buyurulmuştur Amelî küfür, nimete karşı nankörlüktür İtikad yönünden küfür, Peygamberimizi, Allah'tan getirdiği kesin olarak bilinen şeylerde onu yalanlayıp, getirdiklerini inkar etmektir Bunun hükmü dünyada müslüman muamelesine tabi olmamak, ahirette ise ebedi olarak cehennemde kalmaktır Nitekim Allah Teâlâ: Ayetlerimizi inkâr etmiş ve kâfir olarak ölmüşlere gelince; işte Allah'ın meleklerin ve tüm insanların Iâneti onların üzerinedir Onlar ebediyyen Iânet içinde kalırlar, artık ne kendilerinden azap hafifletilir ne de onların yüzlerine bakılır17 buyurulmuştur Tekfir Nedir? Tekfir, bir insanın küfrüne hükmetmektir Bu, çok dikkatli olunması gereken bir konudur Bir kimsenin mü'min olduğunda zayıf da olsa bir delil varsa onu dikkate alarak o kimse mü'min kabul edilir Çünkü mü'mini affetmekte hata etmek, onu cezalandırmada hata etmekten daha hayırlıdır Değerli mü'minler, az önce de söylediğimiz gibi imanın yeri kalp olduğu gibi küfrün yeri de kalptir Kalplerde olanı ise ancak Allah bilir Dıştaki belirtiler, her zaman kesin olarak kalpde olana delâlet etmez Dış belirtilerin kalpde olana delâleti çoğu kerre zannîdir İslâm ise zanna uymaktan nehyetmiş ve zannın çoğunun günah olduğunu bildirmiştir Şu olay ne kadar çarpıcıdır Peygamberimizin azadlı kölesi Zeyd'in oğlu Üsame Allah her ikisinden de razı osun Hurka üzerine savaşa gönderilmişti Düşmanla karşılaşıp savaşmış ve düşmanı yenilgiye uğratmıştı Bu sırada o çevrede koyun güden bir çobanla karşılaşmıştı Çoban bunları görünce şaşırmış: Lailâhe illallahdemişti Buna rağmen Üsame çobanı öldürmüştü Medinei Münevvere'ye döndüklerinde Peygamberimiz durumu öğrenince Üsame'ye: – Ey Üsame, bu adamı lâilâhe illallahdedikten sonra niçin öldürdün? diye sordu Üsame: – O, ölümden kurtulmak için Iâilâhe illallahsöyledi, dedi Peygamberimiz: – “Kalbini yardın da baktın mı? buyurdu18 Bunun üzerine de şu âyeti kerime nâzil oldu: Ey mü'minler' Allah yolunda savaşa çıktığınız zaman iyi anlayın, dinleyin Size selâm verene, dünya hayatının geçici menfaatlerine göz dikerek 'sen mü'min değilsin' demeyin Çünkü Allah katında sayısız ganimetler vardır Siz de önceden böyle iken Allah size Iütfetti O halde iyi anlayıp dinleyin Şüphesiz Allah, bütün yaptıklarınızdan haberdardır19 Konu ile ilgili olarak Peygamberimiz şu uyarılarda bulunmuştur: Her hangi bir kimse din kardeşine ey kâfir derse bu tekfir sebebiyle ikisinden biri muhakkak küfre döner Eğer o kimse dediği gibi ise mesele yok Aksi takdirde sözü kendi aleyhine döner20 İslâm büyükleri bu konuda dikkatli olunmasını öğütlemişlerdir İmam Mâlik'in: Bir kimsenin küfre ihtimali olan 99 hareketi yanında bir hareketi de mü'min olduğuna delâlet ederse, o kimsenin mü'min olduğuna hükmedilirdediği rivâyet edilmiştir21 Peygamberimizin bu konuda ne kadar titiz davrandığını şu olay gözler önüne seriyor: Ebû Saîd elHudrî (ra) şöyle diyor: Hz Ali (ra) Yemen'de iken, Peygamberimize toprağı üzerinde yani henüz işlenmemiş bir külçe altın göndermişti Peygamberimiz uygun gördüğü dört kişiye bunu taksim etti Bunun üzerine bir adam Peygamberimize: – Allah'tan kork, demek cüretinde bulundu Peygamberimiz: – Yazıklar olsun sana, ben, yeryüzünde ki insanların Allah'tan en çok korkanı değil miyim? buyurdu ve çok üzüldü Sonra adam arkasına dönüp gitti Halid b Velid (ra) – Ey Allah'ın Resûlü, izin ver de şunun boynunu vurayım, dedi, Peygamberimiz: – Hayır, vurma Bunun da ilerde namaz kılan bir kişi olması umulur, buyurdu Bunun üzerine HzHalid (ra): – Ey Allah'ın Resûlü, namaz kılanlardan öyle kimseler var ki, onlar, gönüllerinde olmayan şeyi dilleri ile söylerler, dedi Peygamberimiz: – Ey Halid, ben insanların kalplerini açmaya, karınlarını yarmaya me'mur değilim, buyurdu22 Yine Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: Her kim bizim kıldığımız namazı kılar, kıblemize karşı durur, kestiğimizi yerse; Allah'ın ve Allah'ın Peygamberinin emanını hakeden müslüman, işte odur (Artık) Allah'a ve Peygamberine karşı (öyle olan bir kimsenin) emanına hıyanet etmeyiniz23 Bütün bunlar gösteriyor ki, mü'minlerden bir kısmının bazı söz ve davranışlarına bakarak bundan dinden çıktığını ve küfre girdiklerini söylemek isabet edilmemesi halinde ağır sorumluluğu olan bir davranıştır Bu itibarla bir hata yapıp sonunda pişman olmamak için her konuda olduğu gibi özellikle bu konuda daha dikkatli ve titiz olmak gerekmektedir Kaldı ki akaid kitaplarında; kıbleye yönelenlerin yani namaz kılanların tekfir edilmemesi ehli sünnetin temel kuralları arasında yer almıştır İmamı Azam Ebû Hanife ile fakihlerin çoğunluğu Allah hepsine rahmet etsin bu görüştedir24 Hicrî 680756 (M12811355) tarihleri arasında yaşamış büyük İslâm âlimlerinden Şiraz'lı Azdu'IMilleti ve'dDîn Abdurrahman bAhmed elÎcî Mevakıfadlı meşhur eserinin sonundaki uyarısı ile konuşmamızı tamamlayalım Şöyle diyor: Ehli kıbleden olan hiç kimseyi tekfir etmeyiz Ancak Alîm ve Kadîr olan Allah'ı tanımamak, O'na ortak koşmak, peygamberliği ve Peygamberimizin Allah tarafından getirdiği kesin olarak bilinen İslâm hükümlerini inkâr etmek veya dinde (zina etmek ve adam öldürmek gibi) haram olan şeyleri helâl kabul etmek gibi durumlar müstesna
DİPNOTLAR 1 Bakara, 285 2 Bakara, 8 3 Hücurât, 14 4 Âlûsî, Ruhu'lMeânî, Beyrut, c XXVI, s167, Mısır, 1353 H 5 Şerhu Fıkhi'lEkber, s 69 6 Nisa, 18 7 Enfal, 82 8 Bakara, 260 9 Buhari, İman, 15; Müslim, Kitabu Fedaili'sSahâbe, 2 10 Bakara, 277 11 Buhari, Tevhid, 33, Rikak, 16; Müslim, İman, 40 12 Buhari, İman, 11; Müslim, Hudut, 10 13 Buhari, Eşribe, 1 ; Müslim, İman, 24 14 Enbiya, 94 15 Kasas, 7778 16 İbrahim, 7 17 Bakara, 161162 18 Buhari, Megazî, 45; Müslim, İman, 41 19 Nisa, 94 20 Müslim, İman, 26 21 esSeyyidSâbık, Fıkhu'sSünne, c II, s453,Beyrut, 1977 22 Buhari, Meğazî 61; Müslim, Zekât, 47 23 Buhari, Salât, 28 24 Taftazânî, Şerhu’lMakasıd, s l97
