Koprululer Donemi

Osmanlıda Koprululer Donemi
Koprululer Donemi ve anarşi
Osmanlıda anarşi



Koprululer Donemi ve anarşi

IV Murad'ın yerine kardeşi İbrahim Han (16401648) gecti Onun saltanatı yıllarına Samur Devri denmektedir Saltanatının ilk yarısı, ağabeyinin devrinin devamı gibidir İkinci yarısında huzur bozulur ve anarşi hortlar
Bu hukumdar zamanında buyuk ve uzun bir Venedik savaşı başlar Donanmayı Humayun İstanbul'dan hareket eder (30 Nisan 1645) Buyuk bir Turk ordusunu Girit adasına cıkartmaya başlar (24 Haziran sabahı) Hanya fethedilir (22 Ağustos) Resmo alınır ve Kandiye muhasarası başlar (7 Temmuz 1647) İpsara'da Venedik donanması ezilir (9 Mart 1648) Ancak Kandiye bir turlu duşurulemez Butun Avrupa'dan cok buyuk olcude yardım alan Venedik Cumhuriyeti Girit'te tutunmak icin buyuk azim gosterir ve Kandiye kalesini vermez İki tarafın akıl almaz kayıpları icinde savaş uzayıp gider Venedik, Ege ve Doğu Akdeniz'de son ussunu kaybetmemek icin azimli gibidir

Sultan İbrahim, bir ihtilalle tahttan indirilip ağabeyi II Osman gibi katledilir Yerine buyuk oğlu IV Mehmed'in (16481687) saltanatı başlar Ancak yeni padişah 65 yaşında olduğu icin iktidar ceşitli ellerde dolaşır Once Kosem Mahpeyker Buyuk Valide Sultan saltanat naibesi olur IV Murad'la İbrahim Han'ın annesi ve IV Mehmed'in babaannesidir Turk tarihinin en meşhur kadınıdır Fakat bu iyi bir şohret değildir Zekası derecesinde muhteristir Onun 3 yıllık (16481651) saltanat naibeliği devrine Ağalar Saltanatı denir Zira gercek iktidar ağalardenen Yeniceri ağalarındadır Kosem Sultan iktidarı onlarla paylaşır Devir yolsuzluk, ruşvet ve anarşi devridir Kosem Sultan oldurulur Yerine gelini IV Mehmed'in annesi Hadice Tarhan Valide Sultan, saltanat naibesi olur O, kayınvalidesi gibi nefsi icin her şeyi yapabilen, yalnız şahsını duşunen bir kadın değildir Cok yuksek ahlaklı, akıllı, devletin uzerine titreyen bir genc kadındır Cihan devletinin naibesi olduğu zaman ancak 24 yaşındadır Devletin ucuruma gittiğini goren devlet adamlarınca desteklenir Kosem ortadan kalkar kalkmaz onunla işbirliği yapıp devleti soyan 38 ağa idam edilir

Tarhan Sultan, tam 5 yıl cok akıllı denge hesaplarıyla devletin yuksek menfaatlerini savunur ve adam arar 10 sadrazam değiştirir Hic birisi beklenen liyakatı gosteremez Nihayet muşavirlerinin tavsiyesiyle bir hayli korka korka, pek de umitli olmayarak, ihtiyar, şohretsiz bir vezire, Koprulu Mehmed Paşa'ya muhri humayunu verir (15 Eylul 1656) Koprulu'yu istediği selahiyetlerle donatır ve naibelikten şan ve şeref icinde cekilir 29 yaşındadır ve oğlu IV Mehmed artık 15 yaşına gelmiştir Fakat II Selim tipinde, devlet işlerine karışmak istemeyen bir hukumdardır Butun selahiyet Koprulu Mehmed Paşa'da toplanır Boylece 1683'e kadar 27 yıl surecek Koprululer devri başlar ki, bazı tarihcilerce hatta Kanuni devri ile mukayese edilmeye layık gorulen bir şan ve şevket devridir

İhtiyar Koprulu'nun ustadı IV Murad'dır O padişahı taklid etmeye calışır ve zulmuyle beraber taklid eder Epey kan doker Fakat anarşinin kokunu kazır Erdel'e giderek buradaki anarşiyi bertaraf eder Sonra Anadolu'da Celaliler uzerine yurur Kırım Hanı Mehmed Giray, Pripet bataklıklarının doğusunda Cernigov'un 150 km batısında Konotop zaferini kazanır (12 Temmuz 1659) 120000 Rus askeri muharebe meydanında kalır ve 50000'i Turklere esir duşer Başkumandan Prens Trubeckoy ve butun maiyyeti oluler arasındadır
Koprulu'nun 5 yıllık iktidarının son gunlerinde tarihin en buyuk İstanbul yangını olur (25 Temmuz 1660) Şehirde 8000 ev, 300 saray, 360 cami ve mescid, 100 ticaret hanı, 40 hamam ve daha pek cok bina yanar 4000 kişi yanarak olur veya yaralanır Koprulu'nun yerine 27 yaşındaki oğlu Kopruluzade Fazıl Ahmed Paşa, aynı geniş selahiyetlerle sadrazam olur (30 Ekim 1661)

565 yıllık bir sulhtan sonra Almanya'ya harp ilan edilir (12 Nisan 1663) Uyvar fethedilir (24 Eylul) İkinci defa Alman seferine cıkan Kopruluzade, Serinvar'da Almanlar'ı ezer (5 Haziran 1664) Fakat SenGotar'da Almanlarla yenişemez (1 Ağustos) Turkiye'ye cok buyuk avantajlar sağlayan Vasvar anlaşması (10 Ağustos 1664), TurkAlman Harbi'ne son verir Kopruluzade Girit işini bitirmeye karar vererek adaya gecer 3 yıl Girit'te kalır Nihayet Kandiye fethedilir (27 Eylul 1669) Venedik savaşı biter, Polonya savaşı başlar IV Mehmed, 2 Polonya seferi yapar (16721673) İlkinde Kamanice fethedilir, Polonya ve Galicya alınarak sınırlar kuzeye doğru fevkalade ileriye goturulur

Bucaş anlaşması (18 Ekim 1672) ile Polonya bu Turk futuhatını kabul eder Fakat şartlarına riayet etmediği icin ertesi yıl tekrarlanır Zorawno anlaşması (27 Ekim 1676), 45 yıllık TurkLeh savaşına son veriri ve Bucaş anlaşmasını teyid eder Polonya, luzumsuz şartlarla cok ağır şartlarla ezilmiş olur ve bu ulkede jeopolitik sebeplere oturmayan gecici bir Turk duşmanlığı başlarKopruluzade Fazıl Ahmed Paşa, 41 yaşında olur (23 Kasım 1676 gecesi) Hayatının buyuk bir kısmı cephede gectiği icin yerine uzun yıllar kaymakamlık (sadrazam vekilliği) yapan eniştesi ve akranı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadrazam olur (16761683) Kopruluzade'nin 155 yıllık sadareti hem Turkiye tarihinin en uzun suren iktidar devirlerindendir, hem de ceşitli bakımlardan en bahtiyar yıllardandır Merzifonlu devrinde bu parlaklık zirvesini bulur

İlk buyuk OsmanlıRus savaşı 1677'de başlar O zamana kadar Rusya Turkiye icin tamamen ikinci sınıf bir devlettir Kırım Hanı'nın basit bir tabiidir IV Mehmed, Rusya uzerine ikinci seferi yapar (16781680) Edirne anlaşması (11 Şubat 1681), bu savaşa son verir Osmanlı devleti yeni avantajlar sağlar Mesele, Osmanlı himayesinde bulunan Ukrayna'ya Ruslar'ın mudahalesinden doğmuştur19 yıla yakın suren Almanya ile sulh, şimdi Cekoslovakya'da kalan Osmanlı topraklarına Alman imparatorluğunun mudahalesi ile bozulur IV Mehmed, Edirne'den Almanya'ya hareket eder (1 Nisan 1683) Fakat Belgrad'da kalır
Ordu yoluna Sadrazam ve Serdarı Ekram Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın kumandasında devam eder Mustafa Paşa, KanUni'den 154 yıl sonra Viyana'yı, Almanya imparatorluğunun başkentini kuşatmaya başlar (14 Temmuz 1683) Kendisinden cok emindir ve bir kac stratejik ve teknik hata yapar Butun Avrupa ayaklanmış ve Almanların yanında yeralmıştır Buyuk bir Haclı ordusu Viyana'ya yaklaşırken Sadrazam'dan hakaret gorduğu icin ona diş bileyen Kırım Hanı Murad Giray Han, duşman ordusuna yol verir ve tek kurşun atmaz Viyana acıklarında Turklerin Alamandağı dedikleri Kahlenberg'de gecen buyuk meydan muharebesinde (12 Eylul 1683), Turk sağ kanadına kumanda eden Vezir Damad İbrahim Paşa'nın ihaneti yuzunden buyuk bozgun olur

Akşam saat 7' de Viyana kurtulur ve butun Avrupa kiliselerinde şukran canları calar Serdarı Ekrem, Budin'e (Budapeşte) geldikten (22 Eylul) sonra, Vezir Kara Mehmed Paşa, muttefik ordunun başkumandanı Polonya Kralı Sobiesky'yi Ciğerdelen meydan muharebesinde bugunku Cekoslovakya topraklarında bozar (7 Ekim) Fakat cok az kuvveti vardır İkinci Ciğerdelen muharebesini kaybeder (9 Ekim) ve Estergon duşer (1 Kasım)

Duşmanlarının propagandasına kanan IV Mehmed sadrazamı azletti (15 Aralık) Merzifonlu, Belgrad'da idam edildi (25 Aralık 1683) Bu da felaket oldu 1656'da Merzifonlu'nun kayınbabası ve manevi babası Koprulu Mehmed Paşa'nın iktidara gelmesinden onceki devir başladı Bir turlu muktedir vezir bulunamadı Bir suru liyakatsiz adam birbirini takip etti Bu sırada Tarhan Valide Sultan'ın olmuş bulunması, IV Mehmed'i, dalkavuk olmayan, gercekleri soyleyen, devlet dostu, tarafsız bir muşavirden mahrum etmişti 1683 Sonbaharında Turkiye, iki bucuk asır surecek bir cekilme, gerileme ve cokme devresine girmişti Viyana kuşatması vesilesiyle Avrupa'yı bir defa daha karşısında birleşmiş buldu Ancak bu kerre tarihinde ilk defa olarak birleşmiş bir Avrupa'yı yenmeyecek, yenilecektir Buna rağmen daha 90 yıl kadar bir duraklama devri yaşayacak guctedir İspanya'nın Hristiyan aleminin Osmanlı imparatorluğu olan bu devletin nasıl zirveden baş dondurucu bir şekilde yuvarlandığı hatırlanırsa, OsmanlıTurk inhitatının oldukca yavaş tecelli ettiği ortaya cıkar

Bu, şuphesiz Turk cihan imparatorluğunun temellerinin pek sağlam atılmış olmasındandır Bu ustunluk, bir asra yakın bir zaman gecmeden gercekleşmeyecektitr Ancak Batı, ustunluğunun butun sebeplerini hazırlamıştır Butun imkanları ele gecirmiştir veya gecirmek uzeredir Başta Okyanuslar uzerinde hakimiyet kurması gelmek uzere Doğu'nun henuz farkına varamadığı bir cok değerlere sahip olmuştur Doğu pek azametli olan mirasını yemektedir Bu miras, az zamanda tukenecektir