Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Diz eklemi yaralanmalarında en sık etkilenen yapıların başında menisküsler gelir. Spor yaralanmaları, trafik kazaları üzere direk travmalarla menisküs yaralanmaları oluşabildiği üzere, yaşla birlikte menisküs elastikiyetinin kaybı ve dejenerasyonu sonrası da yırtıklar oluşabilir.
Her dizde lateral (dış) ve medial (iç) olmak üzere iki adet menisküs bulunur . Medial(iç) menisküsün lateraldekine (dış) orantıyla ağzı daha açıktır. Yarım daire biçiminde ve yaklaşık 3,5 cm uzunluğundadır. Medial menisküs genişliği ön kısımda 6 mm, geride ise 12 mm‟dir. iç menisküs dış menisküse orantıyla daha az hareketlidir . Dış menisküs daha hareketli olduğu için yaralanmaları çok daha az görülür.
Menisküslerin Hizmetleri:
Önceleri yararsız organ kalıntısı olarak düsünülen menisküslerin, devranla dizin olağan fonksiyonlarında çok kıymetli bir alana sahip olduğu yapılan çalışmalarla gösterilmiştir. Her iki menisküs de eklemde konum kaplayarak femur (uyluk kemiği) ve tibia (kaval krmiği) eklem yüzeyleri arasındaki uyumsuzluğu kompanse eder.
Menisküslerin esas işlevi, gelen yükleri diz ekleminde dağıtmak olarak düşünülebilir. Menisküs yükünün %70’i su olması nedeniyle menisküs üzerine gelen kompresif (baskı, sıkıştırma) yüklenme sonrası bu su içeriği eklem boşluğuna çıkar. Bunun sonucu olarak menisküsler, eklemi kayganlaştırır ve eklem sıvısının dağılmasını kolaylaştırarak kıkırdağın beslenmesine yardım eder.
Menisküslerin öbür değerli bir fonksiyonu eklem stabilitesine (denge ve sağlamlık) ek sağlamaktır.
Menisküslerin diz eklemi duyusunun haberini alıp dağıttığı, binaenaleyh derin duyu fonksiyonuna ekte bulunduğu gösterilmiştir.
Yüklenme sırasında lateral kompartmandaki (kısım) yükün %70’i, medial kompartmandaki yükün ise %50’si menisküsler tarafından iletilir. Diz ekstansiyondayken(diz tam açık-düzken) ekleme gelen yüklerin %50’sini menisküsler taşımaktadırlar. 90 aşama fleksiyon(dizin bükülme hareketi) halindeki bir dizde yük taşıma oranı%85’lere kadar çıkmaktadır.
Menisküslerin yırtılması:
Menisküslere yönelik yaralanmalar; %95 indirekt, %5 direkt mekanizmalarla gelişir. Direkt mekanizmalar içinde, dize gelen darbeler ve trafik kazaları taraf alır. İndirekt yaralanma mekanizmaları; fizyolojik sonlar üstünde varus , valgus ve rotasyonel yüklenmeler menisküsün hareketlerini engelleyerek yırtılmalara neden olurlar.
Genç hastalarda ortaya çıkan menisküs yırtıkları umumiyetle spor yaralanmalarıyla bağlıdır. Menisküs lezyonu oluşturma riski en çokça olan spor kolu futbol dur, bunu atletizm, Amerikan futbolu ve kayak izler . Bu hasta öbeğinde menisküs yırtığına sıklıkla ön çapraz bağ yaralanması ve osteokondral (eklemden ayrılan küçük kemik dokusu) yaralanmalar da eşlik edebilmektedir.
Yaşın ilerlemesiyle dejeneratif (bozulma) yırtıklar daha sıklıkla görülür. Dejenere menisküs dokusunun elastisitesi (esneklik) azalmıştır. Bu da menisküsü yırtılmaya yatkın hale getirir. Dejenere menisküs bariz bir travma olmaması halinde bile yırtılabilir.
Menisküs Yaralanmalarının Görülme Sıklığı:
Günümüzde, menisküs yaralanmalarının görülme sıklığı 100.000‟de 60-70‟tir. Erkek/kadın nispeti 2.5/1‟dir. Menisküs yırtıkları erkeklerde 20–30 yaş arasında, hatunlarda ise 10–20 yaş arasında daha sık görülmektedir. İç menisküs yırtıkları dış menisküs yırtıklarından 3 kat daha ziyadedir. 30 yaşın altındaki hastalarda travmaya bağlı yırtıklar sık iken, 30 yaşın üzerindeki hastalarda dejeneratif kompleks yırtıklar artış gösterir. 65 yaş üstü populasyonun yaklaşık %60‟ında dejenerasyona bağlı menisküs yırtıkları gelişebilir. Ayrıyeten, menisküs yırtıkları, 10 yaş altı çocuklarda nadirdir. Adelosan (ergen) sonrası periyotta ise menisküs yırtıklarının sıklığında artış izlenmektedir.
Menisküs Yırtığı Değerlendirmesi:
Travma hikayesi çoğunlukla tanı koymada yönlendiricidir. Menisküs yırtıkları; yırtığın yanına, formuna ve büyüklüğüne nazaran belirti verir. Dizde likit toplanması, kas atrofisi, kilitlenme, eklem hassasiyeti, diz içinden ses gelme ve seri tam olarak fleksiyona(dizi bükme) yahut ekstansiyona(dizi tam düz hale getirme) getirememe üzere yakınmalar sıklıkla menisküs yaralanmalarını işaret eder.
Menisküs yırtıklarına tutarlı alınacak hikaye, öncelikle bir menisküs yırtığını düşündürse de tanıya ulaşmak bu denli kolay olmaz. Bu durumda her bulgunun üzerine teker teker eğilmek gerekir. Yaralanma mekanizması ve geçen mühlet değerlidir. Menisküs lezyonlarında hastadan alınacak bu ön malumat en az klinik muayene kadar kıymetlidir.
Menisküs yırtıkları intermittant(eklem içi) rahatsızlıklar oluşturma eğilimindedir. Karakteristik olarak keskin bir dönme hareketi ile bir ağrı nöbeti yahut şişlik ortaya çıkar. Semptomlar bir-iki hafta içerisinde geriler.
Menisküs yırtıklarında yalnızca hikaye ve fizik muayene ile %15-23 orantısında tanı cürmü bildirilmiştir. Bunlara ek olarak röntgen, MRG, artroskopi üzere yardımcı tetkiklerle tanı günahı %5’e kadar düşürülebilir.
Menisküs teşhisi koymada fizyoterapistler ve tabipler tarafından bir çok ortopedik testler kullanılabilmektedir.
Menisküs yırtığında bulgular:
Menisküs yırtığı ile önümüze gelen hastalarda bulgular değişkenlik gösterebilir. Pratikte her menisküs yırtığında diz ekleminde ağrı olur. Yeni oluşan yırtıklarda ağrı çok kuvvetlidir ve diz altına gerçek yayılabilir. Hasta bu ağrıdan ötürü o dizine yük veremez ve yapmakta olduğu spora devam edemez.
Teşhis açısından anemnezin en mealli bulgusu kilitlenmedir. Dizin değişik fleksiyon kademelerinde ani olarak takılıp, hiç hareket etmemesi biçiminde tanımlanabilir. Birinci travma anında eklem kilitlenmesi nadiren görülür. Çoklukla travmadan sonra vakit geçtikçe artan hafif bir hareket kısıtlılığı başlar ve ahir kilitlenme oluşur. Dizin kilitlenmesi en sık kova sapı yırtıktan ve medial menisküsten kaynaklanmasına karşın eklem yüzleri arasına sıkışan muaf cisimler (eklem faresi) ve tümöral kitleler de yapabilir .Bu yüzden radyolojik olarak bu türlü bir patolojinin olmadığını görmek gereklidir.
Diz eklemi üzerine olan bir travma sonrasında dizde efüzyon (şişlik) gelişebilir.
Dizde boşalma hissi osteokondral lezyonlardan ligaman yaralanmalarına kadar birçok durumda önümüze çıkabildiğinden tanıya gitmede yararı azdır. Hasta hareket sırasında ekleminde bir kayma duygusu olduğunu belirtir. Hasta ayağının adeta boşa gelmiş üzere olduğunu söyler.
Eklem çizgisinde ağrı ve kuadriseps (üst bacak kası) atrofisi (kasta incelme) de sık görülen bulgulardandır.
Menisküs yırtığında tedavi yolları:
Menisküs yırtığında tedavi, konservatif (koruyucu) ve cerrahi olarak ikiye ayrılabilir. Cerrahi tedavi de yaklaşım yırtık menisküs modülünün eksizyonu (çıkarılması) yahut tamiri halinde olabilmektedir. Evvelden menisküsün cerrahi tedavisinde açık teşebbüsler tercih edilirken günümüzde daha çok artroskopik teşebbüsler tercih edilmektedir.
Konservatif tedavi :
Tam olmayan menisküs yırtıkları umumide tıpkı biçimde kalır ve güzelleşirler. Stabil periferik yırtıkların büyük bir kısmı da tekrar tıpkı biçimde güzelleşirler. Belirtilerin minimal olduğu hastalara 6–12 haftalık istirahat, soğuk pratik, antienflamatuar ilaçlar ve fizik tedavi ile konservatif tedavi uygulanabilir. Kilitlenme, çok ağrı ve boşalma hissi eşlik ediyorsa bu çeşit yırtıklar umumide cerrahi tedavi için adaydır. Günümüzde menisküs yırtıklarının büyük kısmı cerrahi tedavi edilmektedir; lakin dejeneratif yırtığı bulunan, küçük semptomları olan ve sedanter hastalar için konservatif (koruyucu) tedavi gündeme gelebilir.
Cerrahi tedavi :
Kollayıcı tedaviyi takiben tekrarlayıcı ağrı, efüzyon (şişlik) ve kilitlenme üzere semptomlar hasta günlük hayatını ve sportif aktivitelerini kısıtlamaya başladığı anda menisküse yönelik cerrahi tedavi gereksinimi başlamıştır. Menisküs yırtıklarının tedavisinin cerrahi olacağı görüşü yüklü olarak benimsenmiştir. Menisküs yırtığının bölgesinin, tipinin ve uzunluğunun artroskopik olarak kıymetlendirilmesi tedaviye karar verilmesinde değerlidir. Günümüzde diz eklemine yönelik cerrahinin en değerli modülünü menisküslerin korunması oluşturmaktadır. Kanlanmanın çokça olduğu yırtıklarda tamir endikasyonu vardır. Kanlanmanın olmadığı yırtıklarda ise tedavi umumide menisektomi (menisküsün çıkarılması) olduğu halde birtakım kişisel durumlarda güzelleşmeyi arttırıcı prosedürler ile bu kesimde ki yırtıklarda tamir edilebilmektedir. Menisektomi üç halde olabilir; parsiyel (kısmi), subtotal (tam olmayan) ve total (tam). Parsiyel menisektomi de gaye yırtık yahut patolojik menisküs kısmının ortamdan uzaklaştırılmasıdır. Kâfi cerrahiyi takiben semptomlar ortadan kalkar ve sonuca ulaşılır.
Menisküs Yaralanmasında Fizyoterapi:
Menisküs yaralanması sonrasında gerek konservatif tedavi gerekse cerrahi tedavi sonrası rehabilitasyonda fizik tedavinin kıymeti yadsınamaz. Hasta muhafaza hedefli da olsa cerrahi geçirmişte olsa kesinlikle fizyoterapi görmesi gerekmektedir. Fizyoterapi ödem denetiminde, kas atrofisinin önlenmesinde, ağrı denetiminde ve hastanın alışılagelmiş yaşantısına süratli dönmesinde fizyoterapi çok kıymetlidir ve hastanın ömür kalitesini arttırmakta direkt tesirlidir.
Fizyoterapi protokollerinde öncelikle yaralanmanın acilen sonrasında ne yapmak gerekir ona bakalım.Menisküs yaralanmasının derhal akabinde (yaklaşık birinci 3 gün) umumi manada PRICE diye kısaltılan pratikler yapılır.
P- Protection - Muhafaza (Ağrı yapan hareketlerden ve yüklenmeden kaçınılır)
R-Rest - İstirahat ( Dinlenme)
I- Ice - Buz (Ödemi engellemek için 8-10 dk bir poşete buz konur ağzı bağlanır ve ıslatılmış havlu arasına konarak ödemli kesime konur 8-10 dk uygulanır)
C- Compression - Kompresyon (Bandajlama= Ödemi engellemek için diz fizyoterapist ya da tabip tarafından müsait teknikle bandajla sarılır.)
E- Elevasyon - Yukarı kaldırma ( Ödemi engellemek için diz kalp hizasının üzerinde tutulur)
Bu pratikler yapılıp ödem denetimi sağlandıktan sonra ağrı denetimi, atrofiyi engelleme ve kuvvet kaybını engellemek için pratiklere geçilir. Bunlar nelerdir onlara bakalım . Akıldan çıkarmamak gerekir ki bu tatbikler fizyoterapist ya da tabip tarafından uygulanmalıdır.
ELEKTROTERAPİ:
Hot- Pack : Sıcak paket mealine gelmekte olup yüzeyel dokuların ısınmasını sağlayıp dolaşımı arttırarak, güzelleşmeyi hızlandırı.
Tens : Ağrıyı kesmek için kullanılır.
Stimülatör : Kas kuvvetlendirmesi ve atrofiyi önlemek için uygulanır.
Ultrason : Derin dokularda mesele varsa derin dokuyu ısıtıp dolaşımı arttırarak yileşmeyi hızlandırmak için kullanılır.
EGZERSİZLER : Egzersizler umumi mealde kas kuvvetini arttırmak, atrofiyi önlemek ve olağan eklem hareketini eski haline getirerek hayat kalitesini arttırmaya yönelik tedavinin en değerli kısmıdır.
Diz egzersizleri :
1-Dizinizin altına havlu bir rulo koyun. Diz kapağı kemiğinizi yukarı gerçek çekerek ve serinizin alt kısmını havlu ruloya gerçek bastırarak bacağınızın ön kısmındaki kasınızı (uyluk kasınızı) kasın. 8-10 sn saniye bu konumda bekleyip gevşeyin. Bunu 2 halde yapınız ; birincisi dizle havluya bastırırken topuk yanda sabit kalarak yapınız.
İkincisi ise dizle havluya bastırırken topuk alandan kalkarak diz tam düz olmalı.
Bu hareketleri 8-10 sn kasılı tutunuz daha sonra gevşeyiniz 20 tekrar yapınız ve günde 3-4 sefer yapınız.
2-Bacaklarınızın arasına havludan bir rulo koyun. Bacaklarınızla havlu ruloyu sıkıştırın. 8-10 saniye bu durumda bekleyip gevşeyin. 20 tekrar günde 3-4 defa yapınız.
3-Sırtüstü konumda yatakta yatarken serinizi düz tutarak bacağınızı yataktan 8-10 cm yukarı kaldırın. Bu konumda 8-10 saniye bekleyip bacağınızı yavaşça indirin.20 tekrar günde 3-4 sefer yapınız.
4- Sırtüstü durumda yatarken topuğunuzu yataktan kaldırmadan serinizi yavaşça bükebildiğiniz kadar büküp düzeltin. 20 tekrar günde 3-4 defa yapınız.
5- Bacaklarınızı sarkıtarak dik oturun ve daha sonra dizden itibaren yukarı gerçek kaldırıp serinizi düzleştirin. Bu durumda 8 - 10 saniye bekleyip bacağınızı yavaşça indirin. 20 tekrar günde 3-4 kere yapılabilir.
6- Karnınızın altına yastık koyarak yüzüstü konumda yatarken hasta serinizi arkaya gerçek bükebildiğiniz kadar bükün. Serinizin bükülemediği noktada vesair bacağınız ile iterek daha çokça bükmeye çalışınız. 20 tekrar günde 3-4 kere yapılabilir.
7- Karnınızın altına yastık koyarak yüzüstü durumda yatın. Sağlam bacağınızı hasta bacağınız üzerine koyun. Hasta bacağınızı kendinize yanlışsız çekmeye çalışırken sağlam bacağınızla aksi tarafta itme uygulayın. 8-10 saniye bu durumda bekleyip gevşeyin. Daha sonra hasta serinizi bir ölçü bükerek bu durumda tekrar sağlam bacağınızla zıt istikamette itme uygulayın. Bu hareketi dizin 4-5 açısında tekrarlayın. 20 tekrar günde 3-4 kere yapılabilir.
8- Karnınızın altına yastık koyarak yüzüstü konumda yatın. Hasta serinizin bükük durumunda sağlam bacağınızı hasta bacağınızın altına koyun. Hasta bacağınızı aşağıya gerçek indirmeye çalışırken sağlam bacağınızla aksi cephede itme uygulayın, 8-10 saniye bu konumda bekleyip gevşeyin. Daha sonra hasta serinizi bir ölçü düzelterek bu durumda yeniden sağlam bacağınızla aykırı tarafta itme uygulayın. Bu hareketi dizin 4-5 açısında tekrarlayın. 20 tekrar günde 3-4 defa yapılabilir.
9-Sırtüstü durumda yatın. Ayak bileğinizin altına bir yastık koyun. Serinizi düz tutmaya çalışarak bu durumda 5-10 dakika bekleyin.
10-Sırtüstü konumda yatın. Bir çarşafı katlayıp ip haline getirerek hasta taraf ayağınızın altından geçirin. Sağlam bacağınızı yataktan kaldırmadan ve dizlerinizi bükmeden çarşafı çekerek hasta bacağınızın art kısmını gerdirin. 20 tekrar günde 3-4 defa yapılabilir.
11- Yan yatış konumunda üstte kalan bacağınızı serinizi bükmeden düz biçimde yukarı yanlışsız kaldırıp 8-10 sn tutunuz ve gevşeyiniz. 20 tekrar günde 3-4 sefer yapınız.
12- Yan yatış konumunda üstteki bacağı öne alın ve tarafa hakikat bastırın alttaki bacağınızı yukarı kaldırıp 8-10 sn. tutun ve bırakın. 20 tekrar günde 3-4 sefer yapınız.
Yukarıda anlatılan egzersizler temel egzersizler olup haberlendirme hedeflidir tüm egzersizler size tutarlı olmayabilir bunların dışında farklı biçimde kuvvetlendirme ve olağan eklem hareketi arttırmaya yönelik dirençli ve aletli üzere bir çok egzersiz vardır size elverişli egzersize karar vermek için bir fizyoterapiste görünmenizde yarar vardır.
Cerrahi sonrası programlar umum olarak fazlara ayrılmıştır ve hastanın gelişimine nazaran bir sonraki faza geçilir. Birinci fazlar cerrahi yapılan seri muhafazaya yönelik programı kapsar. Daha ileriki aşamalarda ise eklem hareket açıklığı artırıcı programlara ve sonra kuvvet, stabilite ve istikrar artırıcı egzersizlere geçilir. Programın en son aşamasında spora dönüş protokolleri mahal alır. Cerrahi sonrası egzersizlerde kesinlikle bir fizyoterapistten profesyonel destek alınız.
Menisküs fizyoterapisi ile ilgili sorularınız ve profesyonel destek talepleriniz için bize ulaşabilirsiniz
Sağlıklı günler...
Mütehassıs Fizyoterapist Halil İbrahim KURMAZ
Her dizde lateral (dış) ve medial (iç) olmak üzere iki adet menisküs bulunur . Medial(iç) menisküsün lateraldekine (dış) orantıyla ağzı daha açıktır. Yarım daire biçiminde ve yaklaşık 3,5 cm uzunluğundadır. Medial menisküs genişliği ön kısımda 6 mm, geride ise 12 mm‟dir. iç menisküs dış menisküse orantıyla daha az hareketlidir . Dış menisküs daha hareketli olduğu için yaralanmaları çok daha az görülür.
Menisküslerin Hizmetleri:
Önceleri yararsız organ kalıntısı olarak düsünülen menisküslerin, devranla dizin olağan fonksiyonlarında çok kıymetli bir alana sahip olduğu yapılan çalışmalarla gösterilmiştir. Her iki menisküs de eklemde konum kaplayarak femur (uyluk kemiği) ve tibia (kaval krmiği) eklem yüzeyleri arasındaki uyumsuzluğu kompanse eder.
Menisküslerin esas işlevi, gelen yükleri diz ekleminde dağıtmak olarak düşünülebilir. Menisküs yükünün %70’i su olması nedeniyle menisküs üzerine gelen kompresif (baskı, sıkıştırma) yüklenme sonrası bu su içeriği eklem boşluğuna çıkar. Bunun sonucu olarak menisküsler, eklemi kayganlaştırır ve eklem sıvısının dağılmasını kolaylaştırarak kıkırdağın beslenmesine yardım eder.
Menisküslerin öbür değerli bir fonksiyonu eklem stabilitesine (denge ve sağlamlık) ek sağlamaktır.
Menisküslerin diz eklemi duyusunun haberini alıp dağıttığı, binaenaleyh derin duyu fonksiyonuna ekte bulunduğu gösterilmiştir.
Yüklenme sırasında lateral kompartmandaki (kısım) yükün %70’i, medial kompartmandaki yükün ise %50’si menisküsler tarafından iletilir. Diz ekstansiyondayken(diz tam açık-düzken) ekleme gelen yüklerin %50’sini menisküsler taşımaktadırlar. 90 aşama fleksiyon(dizin bükülme hareketi) halindeki bir dizde yük taşıma oranı%85’lere kadar çıkmaktadır.
Menisküslerin yırtılması:
Menisküslere yönelik yaralanmalar; %95 indirekt, %5 direkt mekanizmalarla gelişir. Direkt mekanizmalar içinde, dize gelen darbeler ve trafik kazaları taraf alır. İndirekt yaralanma mekanizmaları; fizyolojik sonlar üstünde varus , valgus ve rotasyonel yüklenmeler menisküsün hareketlerini engelleyerek yırtılmalara neden olurlar.
Genç hastalarda ortaya çıkan menisküs yırtıkları umumiyetle spor yaralanmalarıyla bağlıdır. Menisküs lezyonu oluşturma riski en çokça olan spor kolu futbol dur, bunu atletizm, Amerikan futbolu ve kayak izler . Bu hasta öbeğinde menisküs yırtığına sıklıkla ön çapraz bağ yaralanması ve osteokondral (eklemden ayrılan küçük kemik dokusu) yaralanmalar da eşlik edebilmektedir.
Yaşın ilerlemesiyle dejeneratif (bozulma) yırtıklar daha sıklıkla görülür. Dejenere menisküs dokusunun elastisitesi (esneklik) azalmıştır. Bu da menisküsü yırtılmaya yatkın hale getirir. Dejenere menisküs bariz bir travma olmaması halinde bile yırtılabilir.
Menisküs Yaralanmalarının Görülme Sıklığı:
Günümüzde, menisküs yaralanmalarının görülme sıklığı 100.000‟de 60-70‟tir. Erkek/kadın nispeti 2.5/1‟dir. Menisküs yırtıkları erkeklerde 20–30 yaş arasında, hatunlarda ise 10–20 yaş arasında daha sık görülmektedir. İç menisküs yırtıkları dış menisküs yırtıklarından 3 kat daha ziyadedir. 30 yaşın altındaki hastalarda travmaya bağlı yırtıklar sık iken, 30 yaşın üzerindeki hastalarda dejeneratif kompleks yırtıklar artış gösterir. 65 yaş üstü populasyonun yaklaşık %60‟ında dejenerasyona bağlı menisküs yırtıkları gelişebilir. Ayrıyeten, menisküs yırtıkları, 10 yaş altı çocuklarda nadirdir. Adelosan (ergen) sonrası periyotta ise menisküs yırtıklarının sıklığında artış izlenmektedir.
Menisküs Yırtığı Değerlendirmesi:
Travma hikayesi çoğunlukla tanı koymada yönlendiricidir. Menisküs yırtıkları; yırtığın yanına, formuna ve büyüklüğüne nazaran belirti verir. Dizde likit toplanması, kas atrofisi, kilitlenme, eklem hassasiyeti, diz içinden ses gelme ve seri tam olarak fleksiyona(dizi bükme) yahut ekstansiyona(dizi tam düz hale getirme) getirememe üzere yakınmalar sıklıkla menisküs yaralanmalarını işaret eder.
Menisküs yırtıklarına tutarlı alınacak hikaye, öncelikle bir menisküs yırtığını düşündürse de tanıya ulaşmak bu denli kolay olmaz. Bu durumda her bulgunun üzerine teker teker eğilmek gerekir. Yaralanma mekanizması ve geçen mühlet değerlidir. Menisküs lezyonlarında hastadan alınacak bu ön malumat en az klinik muayene kadar kıymetlidir.
Menisküs yırtıkları intermittant(eklem içi) rahatsızlıklar oluşturma eğilimindedir. Karakteristik olarak keskin bir dönme hareketi ile bir ağrı nöbeti yahut şişlik ortaya çıkar. Semptomlar bir-iki hafta içerisinde geriler.
Menisküs yırtıklarında yalnızca hikaye ve fizik muayene ile %15-23 orantısında tanı cürmü bildirilmiştir. Bunlara ek olarak röntgen, MRG, artroskopi üzere yardımcı tetkiklerle tanı günahı %5’e kadar düşürülebilir.
Menisküs teşhisi koymada fizyoterapistler ve tabipler tarafından bir çok ortopedik testler kullanılabilmektedir.
Menisküs yırtığında bulgular:
Menisküs yırtığı ile önümüze gelen hastalarda bulgular değişkenlik gösterebilir. Pratikte her menisküs yırtığında diz ekleminde ağrı olur. Yeni oluşan yırtıklarda ağrı çok kuvvetlidir ve diz altına gerçek yayılabilir. Hasta bu ağrıdan ötürü o dizine yük veremez ve yapmakta olduğu spora devam edemez.
Teşhis açısından anemnezin en mealli bulgusu kilitlenmedir. Dizin değişik fleksiyon kademelerinde ani olarak takılıp, hiç hareket etmemesi biçiminde tanımlanabilir. Birinci travma anında eklem kilitlenmesi nadiren görülür. Çoklukla travmadan sonra vakit geçtikçe artan hafif bir hareket kısıtlılığı başlar ve ahir kilitlenme oluşur. Dizin kilitlenmesi en sık kova sapı yırtıktan ve medial menisküsten kaynaklanmasına karşın eklem yüzleri arasına sıkışan muaf cisimler (eklem faresi) ve tümöral kitleler de yapabilir .Bu yüzden radyolojik olarak bu türlü bir patolojinin olmadığını görmek gereklidir.
Diz eklemi üzerine olan bir travma sonrasında dizde efüzyon (şişlik) gelişebilir.
Dizde boşalma hissi osteokondral lezyonlardan ligaman yaralanmalarına kadar birçok durumda önümüze çıkabildiğinden tanıya gitmede yararı azdır. Hasta hareket sırasında ekleminde bir kayma duygusu olduğunu belirtir. Hasta ayağının adeta boşa gelmiş üzere olduğunu söyler.
Eklem çizgisinde ağrı ve kuadriseps (üst bacak kası) atrofisi (kasta incelme) de sık görülen bulgulardandır.
Menisküs yırtığında tedavi yolları:
Menisküs yırtığında tedavi, konservatif (koruyucu) ve cerrahi olarak ikiye ayrılabilir. Cerrahi tedavi de yaklaşım yırtık menisküs modülünün eksizyonu (çıkarılması) yahut tamiri halinde olabilmektedir. Evvelden menisküsün cerrahi tedavisinde açık teşebbüsler tercih edilirken günümüzde daha çok artroskopik teşebbüsler tercih edilmektedir.
Konservatif tedavi :
Tam olmayan menisküs yırtıkları umumide tıpkı biçimde kalır ve güzelleşirler. Stabil periferik yırtıkların büyük bir kısmı da tekrar tıpkı biçimde güzelleşirler. Belirtilerin minimal olduğu hastalara 6–12 haftalık istirahat, soğuk pratik, antienflamatuar ilaçlar ve fizik tedavi ile konservatif tedavi uygulanabilir. Kilitlenme, çok ağrı ve boşalma hissi eşlik ediyorsa bu çeşit yırtıklar umumide cerrahi tedavi için adaydır. Günümüzde menisküs yırtıklarının büyük kısmı cerrahi tedavi edilmektedir; lakin dejeneratif yırtığı bulunan, küçük semptomları olan ve sedanter hastalar için konservatif (koruyucu) tedavi gündeme gelebilir.
Cerrahi tedavi :
Kollayıcı tedaviyi takiben tekrarlayıcı ağrı, efüzyon (şişlik) ve kilitlenme üzere semptomlar hasta günlük hayatını ve sportif aktivitelerini kısıtlamaya başladığı anda menisküse yönelik cerrahi tedavi gereksinimi başlamıştır. Menisküs yırtıklarının tedavisinin cerrahi olacağı görüşü yüklü olarak benimsenmiştir. Menisküs yırtığının bölgesinin, tipinin ve uzunluğunun artroskopik olarak kıymetlendirilmesi tedaviye karar verilmesinde değerlidir. Günümüzde diz eklemine yönelik cerrahinin en değerli modülünü menisküslerin korunması oluşturmaktadır. Kanlanmanın çokça olduğu yırtıklarda tamir endikasyonu vardır. Kanlanmanın olmadığı yırtıklarda ise tedavi umumide menisektomi (menisküsün çıkarılması) olduğu halde birtakım kişisel durumlarda güzelleşmeyi arttırıcı prosedürler ile bu kesimde ki yırtıklarda tamir edilebilmektedir. Menisektomi üç halde olabilir; parsiyel (kısmi), subtotal (tam olmayan) ve total (tam). Parsiyel menisektomi de gaye yırtık yahut patolojik menisküs kısmının ortamdan uzaklaştırılmasıdır. Kâfi cerrahiyi takiben semptomlar ortadan kalkar ve sonuca ulaşılır.
Menisküs Yaralanmasında Fizyoterapi:
Menisküs yaralanması sonrasında gerek konservatif tedavi gerekse cerrahi tedavi sonrası rehabilitasyonda fizik tedavinin kıymeti yadsınamaz. Hasta muhafaza hedefli da olsa cerrahi geçirmişte olsa kesinlikle fizyoterapi görmesi gerekmektedir. Fizyoterapi ödem denetiminde, kas atrofisinin önlenmesinde, ağrı denetiminde ve hastanın alışılagelmiş yaşantısına süratli dönmesinde fizyoterapi çok kıymetlidir ve hastanın ömür kalitesini arttırmakta direkt tesirlidir.
Fizyoterapi protokollerinde öncelikle yaralanmanın acilen sonrasında ne yapmak gerekir ona bakalım.Menisküs yaralanmasının derhal akabinde (yaklaşık birinci 3 gün) umumi manada PRICE diye kısaltılan pratikler yapılır.
P- Protection - Muhafaza (Ağrı yapan hareketlerden ve yüklenmeden kaçınılır)
R-Rest - İstirahat ( Dinlenme)
I- Ice - Buz (Ödemi engellemek için 8-10 dk bir poşete buz konur ağzı bağlanır ve ıslatılmış havlu arasına konarak ödemli kesime konur 8-10 dk uygulanır)
C- Compression - Kompresyon (Bandajlama= Ödemi engellemek için diz fizyoterapist ya da tabip tarafından müsait teknikle bandajla sarılır.)
E- Elevasyon - Yukarı kaldırma ( Ödemi engellemek için diz kalp hizasının üzerinde tutulur)
Bu pratikler yapılıp ödem denetimi sağlandıktan sonra ağrı denetimi, atrofiyi engelleme ve kuvvet kaybını engellemek için pratiklere geçilir. Bunlar nelerdir onlara bakalım . Akıldan çıkarmamak gerekir ki bu tatbikler fizyoterapist ya da tabip tarafından uygulanmalıdır.
ELEKTROTERAPİ:
Hot- Pack : Sıcak paket mealine gelmekte olup yüzeyel dokuların ısınmasını sağlayıp dolaşımı arttırarak, güzelleşmeyi hızlandırı.
Tens : Ağrıyı kesmek için kullanılır.
Stimülatör : Kas kuvvetlendirmesi ve atrofiyi önlemek için uygulanır.
Ultrason : Derin dokularda mesele varsa derin dokuyu ısıtıp dolaşımı arttırarak yileşmeyi hızlandırmak için kullanılır.
EGZERSİZLER : Egzersizler umumi mealde kas kuvvetini arttırmak, atrofiyi önlemek ve olağan eklem hareketini eski haline getirerek hayat kalitesini arttırmaya yönelik tedavinin en değerli kısmıdır.
Diz egzersizleri :
1-Dizinizin altına havlu bir rulo koyun. Diz kapağı kemiğinizi yukarı gerçek çekerek ve serinizin alt kısmını havlu ruloya gerçek bastırarak bacağınızın ön kısmındaki kasınızı (uyluk kasınızı) kasın. 8-10 sn saniye bu konumda bekleyip gevşeyin. Bunu 2 halde yapınız ; birincisi dizle havluya bastırırken topuk yanda sabit kalarak yapınız.
İkincisi ise dizle havluya bastırırken topuk alandan kalkarak diz tam düz olmalı.
Bu hareketleri 8-10 sn kasılı tutunuz daha sonra gevşeyiniz 20 tekrar yapınız ve günde 3-4 sefer yapınız.
2-Bacaklarınızın arasına havludan bir rulo koyun. Bacaklarınızla havlu ruloyu sıkıştırın. 8-10 saniye bu durumda bekleyip gevşeyin. 20 tekrar günde 3-4 defa yapınız.
3-Sırtüstü konumda yatakta yatarken serinizi düz tutarak bacağınızı yataktan 8-10 cm yukarı kaldırın. Bu konumda 8-10 saniye bekleyip bacağınızı yavaşça indirin.20 tekrar günde 3-4 sefer yapınız.
4- Sırtüstü durumda yatarken topuğunuzu yataktan kaldırmadan serinizi yavaşça bükebildiğiniz kadar büküp düzeltin. 20 tekrar günde 3-4 defa yapınız.
5- Bacaklarınızı sarkıtarak dik oturun ve daha sonra dizden itibaren yukarı gerçek kaldırıp serinizi düzleştirin. Bu durumda 8 - 10 saniye bekleyip bacağınızı yavaşça indirin. 20 tekrar günde 3-4 kere yapılabilir.
6- Karnınızın altına yastık koyarak yüzüstü konumda yatarken hasta serinizi arkaya gerçek bükebildiğiniz kadar bükün. Serinizin bükülemediği noktada vesair bacağınız ile iterek daha çokça bükmeye çalışınız. 20 tekrar günde 3-4 kere yapılabilir.
7- Karnınızın altına yastık koyarak yüzüstü durumda yatın. Sağlam bacağınızı hasta bacağınız üzerine koyun. Hasta bacağınızı kendinize yanlışsız çekmeye çalışırken sağlam bacağınızla aksi tarafta itme uygulayın. 8-10 saniye bu durumda bekleyip gevşeyin. Daha sonra hasta serinizi bir ölçü bükerek bu durumda tekrar sağlam bacağınızla zıt istikamette itme uygulayın. Bu hareketi dizin 4-5 açısında tekrarlayın. 20 tekrar günde 3-4 kere yapılabilir.
8- Karnınızın altına yastık koyarak yüzüstü konumda yatın. Hasta serinizin bükük durumunda sağlam bacağınızı hasta bacağınızın altına koyun. Hasta bacağınızı aşağıya gerçek indirmeye çalışırken sağlam bacağınızla aksi cephede itme uygulayın, 8-10 saniye bu konumda bekleyip gevşeyin. Daha sonra hasta serinizi bir ölçü düzelterek bu durumda yeniden sağlam bacağınızla aykırı tarafta itme uygulayın. Bu hareketi dizin 4-5 açısında tekrarlayın. 20 tekrar günde 3-4 defa yapılabilir.
9-Sırtüstü durumda yatın. Ayak bileğinizin altına bir yastık koyun. Serinizi düz tutmaya çalışarak bu durumda 5-10 dakika bekleyin.
10-Sırtüstü konumda yatın. Bir çarşafı katlayıp ip haline getirerek hasta taraf ayağınızın altından geçirin. Sağlam bacağınızı yataktan kaldırmadan ve dizlerinizi bükmeden çarşafı çekerek hasta bacağınızın art kısmını gerdirin. 20 tekrar günde 3-4 defa yapılabilir.
11- Yan yatış konumunda üstte kalan bacağınızı serinizi bükmeden düz biçimde yukarı yanlışsız kaldırıp 8-10 sn tutunuz ve gevşeyiniz. 20 tekrar günde 3-4 sefer yapınız.
12- Yan yatış konumunda üstteki bacağı öne alın ve tarafa hakikat bastırın alttaki bacağınızı yukarı kaldırıp 8-10 sn. tutun ve bırakın. 20 tekrar günde 3-4 sefer yapınız.
Yukarıda anlatılan egzersizler temel egzersizler olup haberlendirme hedeflidir tüm egzersizler size tutarlı olmayabilir bunların dışında farklı biçimde kuvvetlendirme ve olağan eklem hareketi arttırmaya yönelik dirençli ve aletli üzere bir çok egzersiz vardır size elverişli egzersize karar vermek için bir fizyoterapiste görünmenizde yarar vardır.
Cerrahi sonrası programlar umum olarak fazlara ayrılmıştır ve hastanın gelişimine nazaran bir sonraki faza geçilir. Birinci fazlar cerrahi yapılan seri muhafazaya yönelik programı kapsar. Daha ileriki aşamalarda ise eklem hareket açıklığı artırıcı programlara ve sonra kuvvet, stabilite ve istikrar artırıcı egzersizlere geçilir. Programın en son aşamasında spora dönüş protokolleri mahal alır. Cerrahi sonrası egzersizlerde kesinlikle bir fizyoterapistten profesyonel destek alınız.
Menisküs fizyoterapisi ile ilgili sorularınız ve profesyonel destek talepleriniz için bize ulaşabilirsiniz
Sağlıklı günler...
Mütehassıs Fizyoterapist Halil İbrahim KURMAZ
