Omurgasız Hayvan Sungerler ve Sungerlerin Ozellikleri

Hayvanlar aleminin en geniş kısmını (yaklaşık %95'ten fazlası) omurgasızlar kapsar Bu gruptaki hayvanlarda omurgalılarda olduğu gibi gelişmiş bir iskelet bulunmaz yani omurgası olmayan canlılardır Omurgasız hayvanların buyuk bir coğunluğu vucudun dış kısmını orten ve destekleyen dış iskelet bulundurur Bazı turleri belli bir yere tutunmuş olarak yaşasa da bircok turu aktif olarak hareket edebilir
Omurgasız hayvanların bazıları suda, bazıları karada yaşamaya uyum sağlamıştır
Omurgasız hayvanlar;
1) Sungerler
2) Solenterler
3) Solucanlar (Yassı solucanlar, Yuvarlak solucanlar, Halkalı Solucanlar)
4) Yumuşakcalar
5) Eklem Bacaklılar (Kabuklular, Araknitler, Cok Ayaklılar, Bocekler)
6) Derisi Dikenliler
olmak uzere 6 gruba ayrılırlar

Sungerler en basit yapılı ve dunya uzerinde 540 milyon yıldır yaşayan hayvanlardır Gunumuzde sungerlerin coğu okyanusların guney kutbundan, kuzey kutbuna uzanan bolgelerden, sığ sulardan, yuzlerce metrelik derin deniz diplerine kadar farklı ortamlarda yaşayabilir Sungerlerin yalnız 20 kadar turu (Spongilla cinsi) tatlı sularda, geriye kalan buyuk bolumu denizlerde yaşar En derin denizlerde bile rastlanabilen sungerler, en cok denizlerin tropik ve astropik kesimlerinde yaygındır Bircok turun uzunluğu birkac santimetreyi aşamazken, bazılarının boyu 2 metreyi gecmektedir
Parlak sarı, turuncu, kırmızımtrak, siyah ve menekşe renkli olabilirler Belli bir şekilleri yoktur Vazo, kadeh, torba, boru, calı gibi muntazam olmayan kumeler meydana getirirler Hakiki doku ve organları yoktur Duyu, sinir ve hareketi sağlayan hucreleri bulunmadığından yapıştıkları zeminlerde sabit yaşarlar Hayvanlardan cok bitki hissini verirler Boyları birkac milimetreden, 3 metreye kadar değişir Buyuk coğunluğu sıcak denizlerde yaşar Cok azı tatlı sularda bulunur Bir sunger zemine yapışan kapalı bir kısımla vucut boşluğuna acılan oskulum denen bir acıklıktan ibarettir Yanlarda da suyun girip cıkmasını sağlayan deliklerporlar vardır Bu delikli yapıdan dolayı sungerlere porifera denir Kucuk ağız vazifesini goren yan deliklerden giren su, vucut boşluğunu dolaştıktan sonra, oskulumdan tekrar dışarı atılır
Fil kulağı sungeri (portakal rengi)Vucut yapıları ic ve dış olmak uzere iki tabakadan meydana gelir Aralarında dış deriden hasıl olan mezenşim adı verilen jelatinsi bir ara tabaka da vardır ıskelet ya basit bir iğne, ya da ışınsal uzantılı bircok iğneden meydana gelir Silisyum veya CaCO3 bileşimlidir Sungerlerin iskelet elemanları bu kısımdan meydana gelir Destek vazifesini goren iskelet sistemi; kalker, silis veya keratin bileşiminden hasıl olan iskelet iğneleri spikul ve spongin denilen proteinli bir maddeden ibarettir Spongin maddesi, spikulleri bir ağ gibi orerek iskelet sistemini meydana getirir Bazı sungerlerde iskeletteki spikuller tamamen kaybolarak destek maddesi olarak yalnız spongin kalır Bu tur sungerler temizlendikten sonra, halk arasında temizlik sungeri olarak kullanılır ıskeletsiz olan pek az sunger vardır
Sunger olarak bildiğimiz kısım aslında hayvanın yumuşak kısımlarından ayrılmış iskeletinden başka bir şey değildir Suyu emdiğinde şişme ozelliği vardır Plastik sungerlerden once daha cok kullanılanlar doğal sungerlerdir
Coğalmaları
Sungerler eşeyli ve eşeysiz olarak iki şekilde urerler Eşeyli coğalmada mezenşimatik tabaka icinde yumurta ve spermatozoitler meydana gelir Her iki ceşit ureme hucresi de aynı veya ayrı ayrı hayvanlarda bulunabilir Dollenme vucut icinde olur Yan deliklerden suyla giren spermatozoonlar gocmen hucreler tarafından taşınarak yumurtayı dollerler Eşeysiz ureme vucudun yanlarında olan tomurcuklarla meydana gelir Tomurcuk ana hayvandan ayrılarak yeni bir sunger hasıl eder Ayrılmadığı takdirde sunger kolonisi meydana gelmiş olur Tatlı su sungerlerinde sert iklimlere karşı gemula denen bir ureme şekli gorulur Sonbahara doğru mezenşim tabakası icinde toplu iğne başı iriliğinde renkli kurecikler meydana gelir Bunlar bol besinli embriyonal hucrelerdir Gemula denen bu kureler dış taraftan iki katlı bir spongin zarla cevrilir Ana hayvan oldukten sonra, bunlar cok soğuklarda dahi hayatını surdururler ılkbaharda gemula icindeki ureme hucreleri etrafındaki zarın deliklerinden cıkarak yeni sungerleri meydana getirirler
Tanıtıcı Ozellikleri
1 Tatlı suda yaşayan iki familyası haric, tumu denizlerde yaşar
2 Gevşek şekilde bir araya gelmiş olan hucrelerin oluşturduğu organizmalardır
3 Erginleri bir yere bağlı olarak (sesil) yaşar
4 Coğu asimetrik, bir kısmıda ışınsal simetrilidir
5 Bunların vucudunda, su akıntısına olanak sağlayan delikler (porlar), kanallar ve odacıklar bulunur
6 Vucut boşluğu, kısmen veya tamamen bir sıra kamcılı hucre tabakasıyla astarlanmıştırBu hucrelere koanosit hucreleri (yakalık hucreleri) adı verilir
7 Kristalin spikul veya organik fibrillerden oluşan iskelet elemanları vardır
8 Sinir sistemleri yoktur
9 Oldukca yuksek regenerasyon yeteneğine sahiptirler
10 Bilinen tur sayısı 5 bin dolaylarındadır
11 Porifera şubesi Calcarea, Hexactinellida, Demospongiae ve Sclerospongiae olmak uzere dort sınıfa ayrılır
Erginlerinde Vucut Şekilleri
Sungerlerde vucudun yuzeyi cok sayıda delik taşır Suyun, vucut icine girdiği kucuk deliklere ostium, vucudu terk ettiği buyuk deliklere ise oculum adı verilir Ostiuml ile osculumlar, vucudun icindeki kanal sistemi ve odacıklar aracılığıyla birbirlerine bağlanır
Sungerlerin en ilkel tipi vazo şeklinde olan ve ışınsal simetri gosteren ascon tipi sungerlerdir Daha ileri yapılıları ise asimetrik, yassı, yuvarlak veya dallanmış bicimde olup, cok sayıda ascon tipinden meydana gelmiş gibidir
Ascon tipi sungerlerde vucudun dışı bir sıra epitel hucresiyle ortuludur Kamcı taşımayan bu hucrelere pinacosit hucreleri, oluşturdukları vucut ortusune de pinacoderm adı verilir Vucudun ic tarafını ise kamcılı bir sıra hucreyle astarlanmıştır Kamcı taşıyan bu hucrelere koanosit hucreleri (yakalık hucreleri), oluşturdukları ic ortuye de koanoderm adı verilir Bu iki hucre tabakası arasında jelatinimsi mezofil tabakası yer alır Mezofil tabaka, iskelet elemanları ile amoboid hareketli ceşitli hucrelerden oluşur (arkeosit ve tesosit hucreleri gibi) Ostiumların ceperlerinde dıştan ice kadar uzanan porosit adı verilen hucreler yer alır
Ascon tipi sungerde, vucut duvarının dışa doğru genişlemesiyle daha kompleks yapılı sunger tipleri ortaya cıkar Bunlara sycon ve leucon tipi sunger adı verilir Bu tip sungerlerde porosit hucreleri yoktur
Beslenme
Sungerlerde sindirim kanalı yoktur Porlardan vucut boşluğuna giren su icindeki kucuk organizmalar ve detrituslar, koanosit hucrelerinin kamcılarıyla suzulerek alınır ve mezofil tabakasındaki amoboid hucrelere iletilir Birhucrelerde olduğu gibi, besinler amoboid hucrelerdeki besin vakuolleri icinde sindirilir Muhtemelen sungerler su icinde erimiş haldeki besinleri de kullanırlar
Sungerler, tesosit adı verilen ozel amoboid hucreler icinde besin depo ederler Sindirilmemiş besin artıkları besin vakuollerinin ceperinden sitoplazma icine, oradan da vucut boşluğundadaki suyu dışarı atan kanallara boşaltılır
Su Duzenlenmesi ve Boşaltım
Sungerlerde su duzenlenmesi ve boşaltım, her hucre tarafından ayrı ayrı yapılır Tatlısu sungerlerinin vucut hucrelerinde kontraktil vakuoller bulunur Osmos yoluyla hucrelere giren fazla su bu vakuoller aracılığıyla dışarı atılır Vucut boşluğu icindeki suyun sirkulasyonu, koanosit hucrelerine ait kamcıların hareketi ile sağlanır
İskelet ve Hareket
Sungerlerin iskelet elemanlar, kristalin spikuller ile skleroplast adı verilen organik fibriller halindedir Organik fibriller amoboid hucreler tarafından salgılanırlar Sınıflandırılmalarında istelet elemanlarının kimyasal bileşimi, spikullerin şekli, buyukluğu, eksen veya ışın sayısı, vucut icindeki dağılımı esas alınır
Genel olarak ergin sungerler bir yere bağlı olarak yaşarlar Ancak, bazal pinacosit hucrelerinde basit amipsi hareketle bir dağılma meydana gelebilir
Sinir Sistemi
Sungerlerde sinir hucrelerinin varlığını gosteren fizyolojik bir kanıt yoktur Ancak, sinir hucrelerinin bulunabileceği hakkında bazı iddialar vardır Değişik tipteki uyaranlar karşısında, vucudun her hucresi bağımsız olarak tepki gosterir Kuvvetli bir dokunma uyartısı, sadece birkec milimetre taşınabilir Bunlarda hormonların bulunmadığı da bilinmektedir
Solunum
Sungerlerde ozel solunum organı yoktur Gaz değişimi her hucre tarafından ayrı ayrı yapılır
Dolaşım ve Solom
Sungerlerde dolaşım sistemi ve solom yoktur Vucut icindeki kanal ve odacıklara giren su, osculumdan dışarı atılırken, hucrelerden buralara boşaltılmış olan artık maddeleri de beraberinde goturulur
Ureme
Sungerlerde ozel ureme organı yoktur Arkeosit veya koanosit hucreleri tarafından oluşturulan cinsiyet hucreleri genellikle mezofil tabakası icinde bulunurlar Eşeyli ve eşeysiz olmak uzere iki tip ureme gorulur
aEşeyli Ureme: Sungerlerin coğu hermafrodittir Yumurta ve spermler farklı zamanlarda meydana getirildiğinden dollenme iki ayrı fert arasında oluşur Su akımıyla vucut icine giren spermler yumurtaları doller Dollenmiş yumurtalar bazılarında dışarı atılır Buyuk bir kısmında ise vucut icinde tutulur
bEşeysiz Ureme: Sungerlerde uc ceşit eşeysiz ureme gorulur
1 Tomurcuklanma yoluyla coğalma: Vucudun herhangi bir yerinden meydana gelen tomurcuk şeklindeki kabartının koparak ayrı fert oluşturmasıdır
2 Parcalanarak coğalma: Elverişsiz ortam koşullarda sungur vucudu parcalanır Koşullar normale donduğunde esas hucre kutlesi ana sungeri, diğer parcalarda genc sungerleri meydana getirirler
3 Gemmula oluşturarak coğalma: Daha cok tatlısu formlarında ve bazı deniz sungerlerinde gemmula oluşturarak coğalma gorulur Bu sungerler, elverişsiz yaşam koşullarında ici arkeosit hucreleriyle dolu olan, kese şeklinde ve sert ortulu yapılar oluştururlar Gemmula adı verilen bu yapılarda tıkac gorevi yapan mikropil kısmı bulunur Yaşam koşulları normale donunce mikropil acılır, icindeki hucreler dışarı cıkarak genc sungerleri oluştururlar
Ekonomik Onemi
Banyo sungeri olarak kullanılaları ticari acıdan değerlidir
Porifera Şubesinin Sınıflandırması
1 Sınıf: CALCAREA CALCISPONGIAE (Kalkerli Sungerler)
Kalsiyum karbonattan yapılmış olan bir, uc veya dort ışınlı kristalin spikulleri vardır Basit yapılı ascon, leucon ve sycon tipi formları icine alır Ornek cinsler: Leucoselenia, Sccon, Leuconia
2 Sınıf: HEXACTINELLIDAHYALOSPONGIAE (Camsı Sungerler)
Silisten yapılmış altı ışınlı spikulleri vardır Ayrı ayrı veya bir ağ biciminde biirleşmiş kanalları ve koanosit hucreleriyle asterlanmış olan parmak şeklindeki odacıkları bulunur Derin denizlerde yaşarlar Ornek cinsler: Euplectella, Hyalonema
3 Sınıf: DEMOSPONGIAE (Keratinli Sungerler)
Silisten yapılmış 14 ışınlı spikulleri veya kologen fibrillerden oluşan organik iskeletleri vardır Vucutları leucon tipindedir Ornek cinsler: Plakina, Halichondria Bu sınıf bazı tatlısu forumlarını da icine alır Ornek cins: Spongilla
4 Sınıf: SCLEROSPONGIAE (Mercan Sungerleri)
İc kısımdaki silis spikulleri ve organik fibrillere ilaveten, vucudun yuzeyi kalsiyum karbonat iceren taşlaşmış bir ortu taşır Leucon tipindeki bu sungerler deniz dibinde tunel ve mağara gibi yerlerde mercanlarla birlikte bulunurlar