Peygamber Efendimizin Duaları ...

İsmi Azam ve Esmaül Hüsna Duaları 1

?1? ?? ????? ?????? ?????? ????? ???: ?????? ????????? # ????? ???????: ?????????? ????? ???????? ??????? ??????? ??????: ????? ?????? ? ????? ??? ????? ?‘???? ????????? ???? ???? ?????? ?????? ??????? ?????? ?????? ???? ??????? ?????? ??????: ????????? ??????? ???????? ?????? ????? ?????? ????????? ?‘?????? ??????? ???? ??????? ???? ??????? ?????? ?????? ???? ?????? ????? ??? ???? ????????

Hz Büreyde (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm), bir adamın şöyle söylediğini işitti: Allah'ım, şehâdet ettiğim şu hususlar sebebiyle senden talep ediyorum: Sen, kendisinden başka ilah olmayan Allah'sın, birsin, samedsin (hiçbir şeye ihtiyacın yok, her şey sana muhtaç), doğurmadın, doğmadın, bir eşin ve benzerin yokturBunun üzerine Efendimiz (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular:Nefsimi kudret elinde tutan Zât'a yemin olsun, bu kimse, Allah'tan İsmi Âzamı adına talepte bulundu Şunu bilin ki, kim İsmi Âzamla dua ederse Allah ona icâbet eder, kim onunla talepde bulunursa (Allah ona dilediğini mutlaka) verirTirmizî, Daavât 65, (3471); Ebû Dâvud, Salât 358, (1493)

AÇIKLAMA:

1 Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), burada, dua ederken İsmi Âzam şefaatçi yapılarak
istendiği taktirde Cenâbı Hakk'ın isteneni vereceğini ifâde buyuruyor Müteâkiben göreceğimiz üzere (1974 numaralı hadis) Allah'ın doksan dokuz ismi vardır Bunlardan biri, İsmi Âzâm'dır İsmi Azâm'ın hangisi olduğu kesin şekilde belirtilmemiştir

2 Tîbî demiştir ki: Bu hadis delâlet eder ki: Allah'ın bir İsmi Âzam'ı var, o şefaatçi yapılarak dua ederse icâbet eder ve o isim burada mezkurdur Keza hadiste: Allah'tan başka şeylerden yüz çevirerek, tam bir ihlâsla zikredilen her isim, İsmi Âzam'dır, zira harflerin birbirine karşı farklı bir şerefi yokturdiyenlere de hüccet vardır Başka hadislerde de benzer şeyler zikredilmiştir Onlarda, bu hadiste bulunmayan isimler de mevcuttur Ancak, hepsinde Allahkelimesi mevcuttur Bu durumdan hareketle İsmi Âzam'ın Allahlafzı olduğuna hükmedilmiştir

3 Hadiste dua etmekle, istemek (talepte bulunmak) arasında bir tefrik yapılmamaktadır Buna göre, kulun: Falanca şeyi bana versözü, onun istemesi, taleb etmesidir Dua ise, kulun nida ederek Ey Rabbim! diye seslenmesidir Rabb Teâla bu seslenmeye: Lebbeyk ey kulum (ey kulum söyle ne istiyorsun?diye cevap verirBu durumda kulun istemesine mukabil Rabb'in vermesi (îta etmesi) vardır Şu halde, dua ve isteme arasında belirtilen bu fark mevcuttur Bu ince farkın her zaman gözetilmeyip, birinin diğeri yerine kullanılması da câizdir, vâkidir Nitekim Tîbî der ki: Duaya icabet, dua edenin, duayı kabul edenin yanında bulunduğuna delâlet eder, bu da, îtanın (vermenin) hilâfına ihtiyacın yerine getirilmesini tazammun eder Şu halde ikincisi daha üstündür

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

İsmi Azam ve Esmaül Hüsna Duaları 2

?2? ??? ???? ?? ?‘??? ?????? ?????? ????? ???: ?????? ?????????? # ????? ???????: ?????????? ????? ???????? ???????? ?‘???? ????????? ???? ???? ?????? ?????? ??????? ?????? ?????? ???? ??????? ?????? ??? ???????? ??? ???????? ?????? ????? ?????????? ??????????? ??????: ???? ?????? ????? ???? ?????? ???? ????? ???? ????????

Mihcen İbnu'lEdra' (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bir adamın: Ey Allah'ım, bir ve samed olan, doğurmayan ve doğurulmayan, eşi ve benzeri de olmayan Allah adıyla senden istiyorum Günahlarımı mağfiret et, sen Gafûrsun, Râhimsin!dediğini işitmişti, hemen şunu söyledi:O mağfiret edildi O mağfiret edildi O mağfiret edildi!Ebû Dâvud, Salât 184, (985); Nesâî, Sehv 57, (3, 52)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

İsmi Azam ve Esmaül Hüsna Duaları 3



?3? ??? ??? ?????? ?????? ????? ???: ????? ?????? ??????: ?????????? ????? ???????? ?????? ???? ???????? ? ????? ??? ????? ??????????? ??????? ??????????? ???‘???? ?????????? ???“???????? ???????? ???????????? ?????? ????????? #: ?????????? ???? ?????? ???????: ?????? ??????????? ???????? ????: ????????? ??????? ???????? ?????? ????? ?????? ????????? ?‘?????? ??????? ???? ?????? ???? ??????? ?????? ?????? ??? ????? ????? ????? ?????

Hz Enes (radıyallâhu anh) anlatıyor: Bir adam şöyle dua etmişti: Ey Allah'ım , hamdlerim sanadır, nimetleri veren sensin, senden başka ilah yoktur, Sen semâvat ve arzın celâl ve ikrâm sahibi yaratıcısısın, Hayy ve Kayyûmsun (kâinatı ayakta tutan hayat sahibisin) Bu isimlerini şefaatçi yaparak senden istiyorum!(Bu duayı işiten) Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) sordu:Bu adam neyi vesile kılarak dua ediyor, biliyor musunuz?Allah ve Resûlü daha iyi bilir?Nefsimi kudret elinde tutan Zât'a yemin ederim ki, o Allah'a, İsmi Âzam'ı ile dua etti O İsmi Âzam ki, onunla dua edilirse Allah icabet eder, onunla istenirse verirTirmizî, Daavât 109 (3538); Ebû Dâvud, Salât 358, (1495); Nesâî, Sehv 57, (3, 52)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

İsmi Azam ve Esmaül Hüsna Duaları 4



?4? ??? ????? ??? ???? ?????? ?????? ?????? ????: ??? ?????? ?????? #: ????? ?????? ?‘?????? ?? ????????? ?
????????: ??????????? ????? ??????? ? ???? ??? ???? ?????????? ?????????? ?????????? ??????? ??? ?????????: ??? ?????? ? ????? ??? ???? ??????? ??????????? ????? ??? ???? ???????? ?????

Esmâ Bintu Yezîd (radıyallâhu anhâ) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: Allah'ın İsmi Âzam'ı şu iki âyettedir:1 İlahınız, tek olan ilahdır, ondan başka ilah yoktur O Rahmân ve Rahîm'dir(Bakara 163)2 Âli İmrân sûresinin baş kısmı: ElifLâmMim O Allah ki, O'ndan başka ilah yoktur, O Hayy ve Kayyûmdur(Âli İmrân 13) Ebû Dâvud, Salât 358, (1496); Tirmizî Daavât 65, (3472)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

İsmi Azam ve Esmaül Hüsna Duaları 5


?5? ??? ??? ????? ?????? ?????? ????? ???: ??? ????? ?????? #: ???? ????? ???????? ??????????? ????? ???? ????????? ?????? ?????????? ???? ?????? ?????? ??????? ??????????? ?????: »???? ?????????)?1(« ????? ??????? ???? ?????? ????? ???? ??? ?????? ???????????? ?????: ???? ?????? ??????? ? ????? ??? ???? ?????????? ?????????? ???????? ?????????? ???????? ????????? ???????????? ?????????? ?????????? ????????????? ????????? ????????? ?????????? ?????????? ??????????? ?????????? ??????????? ??????????? ?????????? ????????? ?????????? ????????? ?????????? ????????? ????????? ?????????? ?????????? ???????? ????????? ?????????? ????????? ????????? ????????? ?????????? ?????????? ?????????? ?????????? ????????? ???????? ????????? ????????? ????????? ????????? ????????? ?????????? ????????? ?????????? ????????? ?????????? ?????????? ??????? ?????????? ?????????? ????????? ?????????? ????????? ????????? ?????????? ???????? ????????? ????????? ??????? ?????????? ????????? ????????? ?????????? ?‘???? ????????? ?????????? ???????????? ??????????? ??????????? ?‘????? ?Œ???? ?????????? ????????? ???????? ???????????? ??????? ??????????? ???????????? ?????????? ?????????? ??????? ???????? ??? ??????? ???“???????: ?????????? ????????? ?????????? ????????? ????????? ????????? ????????? ???????? ???????? ?????????? ????????? ?????????? ?????????? ?????????? ??? ???? ?‘???? ??? ???????

Hz bu Hüreyre (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resûlulah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: Allah'ın doksan dokuz ismi vardır Kim bunları ezberlerse cennete girer Allah tektir, teki severBir rivâyette: Kim o isimleri sayarsa cennete girerbuyurmuştur Buhârî hadisi bu lafızla tahric etmiştir Müslim'de tekkelimesi yoktur Buhârî, Daavât 68; Müslim, Zikr 5, (2677); Tirmizî, Daavât 87, (3502)

Tirmizî'nin rivâyetinde Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Allah'ın isimlerini şöyle yazdı:

O Allah ki O'nda başka ilâh yoktur
Rahman'dır
Rahim'dir
ElMeliku'lKuddûsu,
esSelâmu,
elMü'minu,
elMüheyminu,
elAzîzu,
elCebbâru,
elMütekebbiru,
elHâliku,
elBâriu,
elMusavviru,
elGaffâru,
elKahhâru,
elVehhâbu,
erRezzâku,
elFettâhu,
elAlîmu,
elKâbizu,
elBâsitu,
elHâfidu,
erRâfiu,
elMuizzu,
elMüzillu,
esSemîu,
elBasîru,
elHakemu,
elAdlu,
elLatîfu,
elHabîru,
elHalîmu,
elAzîmu,
elGafûru,
eşŞekûru,
elAliyyu,
elKebîru,
elHafîzu,
elMukîtu,
elHasîbu,
elCelîlu,
elKerîmu,
erRakîbu,
elMucîbu,
elVâsiu,
elHakîmu,
elVedûdu,
elMecîdu,
elBâisu,
eşŞehîdu,
elHakku,
elVekîlu,
elKaviyyu,
elMetînu,
elVeliyyu,
elHamîdu,
elMuhsî,
elMubdiu,
elMuîdu,
elMuhyi,
elMümîtu,
elHayyu,
elKayyûmu,
elVâcidu,
elMâcidu,
elVâhidu,
elAhadu,
esSamedu,
elKâdiru,
elMuktediru,
elMuahhiru,
elEvvelu,
elÂhiru,
ezZâhiru,
elBâtinu,
elVâli,
elMüte'âli,
elBerru,
etTevvâbu,
elMüntekimu,
elAfuvvu,
erRaûfu,
Mâliku'lMülki, Zü'lCelâli ve'lİkrâm,
elMuksitu,
elCâmiu,
elGaniyyu,
elMuğnî,
elMâni',
edDârru,
enNâfiu,
enNûru,
elHâdî,
elBedîu,
elBâki,
elVârisu,
erReşîdu,
esSâbûru

*) İsimleri bu şekilde, sâdece Tirmizî saymıştır

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

?1? ?? ??? ????? ?????? ?????? ?????? ???: ???? ????? ?????? # ???? ??????? ????????? ?????? ????????? ?????? ??? ???????? ???????? ??? ?????? ?????? : ?????? ????? ???????? ????????? ?????? ???????????? ?????????????? ??? ???????? ?????: ??????: ?????????? ???????? ???? ?????????? ????? ???????? ????????? ?‘?????? ???? ????????? ????????? ?????????? ???? ?????????? ?????????? ??????????? ??????????? ????? ?????? ? ???????? ???? ??? ?????????? ??? ???? ???????? ?? ??????: ?????????? ??????? ??????? ???????? ?????????? ????? ???????? ?????? ?????????? ????????????

1 (1795) Ebû Hüreyre (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) namaz için tahrîme tekbirini alınca kıraate geçmezden önce bir müddet sükût buyurmuştur Ben:Ey Allah'ın Resûlü, dedim, anam babam sana feda olsun, tekbir ile kıraat arasındaki sükût esnasında ne okuyorsunuz?Bana şu cevabı verdi:Ey Allahım, beni hatalarımdan öyle temizle ki, kirden paklanan beyaz elbise gibi olayım Allahım beni, hatalarımdan su, kar ve dolu ile yıkadiyorumBuhârî, Ezân 89; Müslim, Mesâcid 147, (598); Ebû Dâvud, Salât 123, (781); Nesâî, İftitâh 15, (2, 128, 129)

Ebû Dâvud, Nesâî (ve Buhârî'nin) rivâyetlerinin başında şu ziyade vardır: Allahım, benimle hatalarımın arasını doğu ile batının arası gibi uzak kıl

AÇIKLAMA:

1Normalde çamaşırın temizliği için sadece su kullanıldığı halde, hadiste bir ve buzun da zikri, âlimler tarafından farklı yorumlara tâbi kılınmıştır, ancak hepsi de neticede maksadın mübalağalı şekilde ifâdesinde birleşirler

Mesela Hattâbî der ki: Kar ve dolunun zikri te'kîd içindir Zîra, bunlar zaten elle dokunulmayan, temizlikte de kullanılmayan iki sudurİbnu Dakîku'lÎd der ki: Böyle denmekle âzamî derecedeki temizlik ifâde edilmiştir Zîra, üzerinden üç ayrı temizlik maddesi geçen elbise tertemiz olur Mamafih, bunların her birinden maksadın mecaz olması da mümkündür Yani onlarla kiri kaldıran sıfat kinâye olunmuştur, tıpkı şu âyette olduğu gibi: ??????? ?????? ?????????????? ????? ??????? Rabbimiz bizi affet, bize mağfiret et ve bize merhamet et(Bakara 285)

Tîbî de buna işareten der ki: Sudan sonra kar ve buzun da zikrinden maksad, afdan sonra rahmet ve mağfiretin bütün envâını pek şiddetli olan cehennem azabının harâretini söndürmek için taleb etmektir

Hadîsin, Abdullah İbnu Ebî Evfâ tarafından Müslim'de kaydedilen rivâyetinde suyun soğukluk kaydıyla zikri de bu mânayı te'yîd eder Böylece Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hataları ateşe girmeye sebep olmasından ötürü cehenneme benzetmiş ve onun söndürülmesini de yıkamaya teşbîh buyurmuş, söndürme işinde, söndürücülerin hepsini sudan başlayarak en soğuğuna varıncaya kadar zikretmekle üslûbda mübalağaya yer vermiştir

Türbüştî der ki: Bu üç şeyin betahsis zikri, bunların semâdan inmeleri sebebiyledirKirmânî der ki, Bu üç duada, üç vakte işaret edilmiş olma ihtimali de vardır Uzaklaşma istikbâle, temizlik hâli hâzıra, yıkama geçmişe işarettir

İbnu Hacer der ki, Bu durumda, istikbâlin önce zikri, husûle, gelecek olanın def'ine gösterilecek ihtimam, vukua gelmiş olanın ref'inden önce olduğu içindirYani günah işleyip sonra da affıyla uğraşıncaya kadar, öncelikle günah işlememeye gayret gösterilmelidir
2HADİSTEN ÇIKARILAN BAZI HÜKÜMLER

Hadisten, tahrîme tekbiri ile kıraat arasında dua okumanın meşrû olduğu hükmü çıkarılmıştır Ancak İmam Mâlik bu hükme katılmamıştır

İmam Şâfiî ve başka bâzıları bu hadise dayanarak namazda, Kur'ân'da olmayan bir şeyle dua etmenin câiz olduğuna hükmederler Hanefîler bu görüşe katılmazlar* Hadis, Ashâb'ın Rusûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı hareket, sükûn, gizli, açık bütün ahvâliyle tesbit edip, dini en mükemmel şekliyle muhafaza ettiklerini göstermekte, bu hususta muknî bir örnek sunmaktadırBazı Şâfiîler, kar ve dolunun temizleyici olduklarına bu hadisten delil çıkarmışlardır

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Namaz DuaLarı 2

?2? ??? ??? ??? ?????? ?????? ???????? ???: ????????? ?????? ???????? ???? ?????? ?????? # ?? ???? ?????? ??? ???????? : ?????? ???????? ????????? ???????????????? ????????? ??????????? ?????? ???????? ???????? ?????? #: ???? ?????????? ???????? ????? ? ??????? ???? ?????????: ???? ????????? ??????? ?????: ???????? ????? ???????? ????? ???????? ?????????? ????? ????? ??????: ????? ????????????? ?????? ???????? ??????? ?????? # ??????? ????? ????? ???? ???????? ???????????? ??????? ?? ?????: ????? ??????? ???????????? ?????? ?????? ???????

2 (1796)İbnu Ömer (radyallahu anhumâ) anlatıyor: Biz, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ile birlikte namaz kılarken, cemaatten biri aniden:Allahu ekber kebîrâ, velhamdü lillâhi kesîrâ, subhânallâhi bükraten ve asîlâ (Allah, büyükte büyüktür, Allah'a hamdimiz çoktur, sabah akşam tesbihimiz Allah'adır!dedi Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) efendimiz:Bu sözleri kim söyledi?diye sordu Söyleyen adam:Ben, ey Allah'ın Rusûlüdedi Resûlullah (aleyhissalâtu vesellâm) efendimiz:O sözler hoşuma gitti Sema kapıları onlara açıldıbuyurdu İbnu Ömer (radıyallâhu anhümâ) der ki: Söylediği günden beri o zikri okumayı hiç terketmedimMüslim, Mesâcid 150, (601); Tirmizî, Daavât 137, (3586); Nesâî İftitâh 8, (2, 125)

Nesâî, bir rivâyette şu ziyâdede bulunmuştur: On iki adet meleğin, bu sözleri (yükseltmek üzere) koşuştuklarını gördüm

AÇIKLAMA:

1Hadiste beyan edilen gök kapılarının açılması o zikrin Allah indinde makbul olduğuna delildir Çünkü duaların kıblesi sema, makbul sözlerin şe'ni kabûli İlâhî semâsına yükselmektir Âyette: Güzel sözler O'na yükselir, o sözleri de sâlih ameller yükseltirbuyurulmuştur (Fâtır 10)

2Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın ifâdeleri, bu zikrin dilden düşürülmemesine bir teşviktir Nitekim İbnu Ömer (radıyallâhu anhümâ), dinlediği günden itibâren bunu her fırsatta dilinden düşürmemiştir

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt

Namaz DuaLarı 3

?3? ??? ??? ?????? ?????? ?????? ???: ????????? ????? ????? # ???????? ??? ??????? ?????? ???? ???????? ?????????? ???????: ?????? ???????? ?????????????? ??????? ???????? ???????? ?????????? ?????? ??????? ???? ????? ????? # ???????? ????: ???????? ????????????? ??????????????? ???????? ?????????? ??????: ?????? ???? ?????? ?????? ?????? ?????????: ???? ?????????? ??????? ????: ?????? ??????? ??????? ?????? ??????? ???????????????? ???????? ??????????? ????? ???? ???? ???? ????????»???????? ?????????« ?? ????? ???? ???? ???? ?????: ?? ?????»???????? ?????????« ?????? ??????

3 (1797) Hz Enes (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) namaz kılarken nefes nefese bir adam geldi ve:Allahu ekber, Elhamdü lillâhi hamden kesîran tayyiben mubâreken fîhi (Allah büyüktür, çok temiz ve mübârek hamdler Allah'adır!)dedi Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) namazı bitirince:Şu kelimeleri hanginiz söyledi?diye sordu Cemaat bir müddet sessiz kaldı, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): (Kim söylediyse çekinmesin, benim desin), Zîra fena bir şey söylemiş değil)dedi Bunun üzerine adam:Ben, ey Allah'ın Resûlü!dedi Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) da:Ben on iki melek gördüm Her biri, bu kelimeleri (Allah'ın huzuruna) kendisi yükseltmek için koşuşmuşlardıMüslim, Mesâcid 149, (600); Ebû Dâvud, Salât 121, (763): Nesâî, İftitâh 19, (2, 132, 133)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Namaz DuaLarı 4

?4? ??? ???? ?????? ?????? ?????? ???: ????? ?????? ?????? # ???? ??????????? ???????? ???????? ????? ???: ???? ?????? ????????? ??????????? ?????????? ????? ????? ????????????? ? ??????? ????? ???????? ???????? ?????? ?????? ????????????? ?????????? ???????? ‘?????? ?‘??????? ????????? ?‘?????? ? ??????? ‘????????? ??? ?????? ??????? ??????? ?‘???????? ????????? ?‘????? ? ????? ?????????? ??? ????? ????? ???????

Hz Câbir (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) namaza başlarken tekbir getirir, sonra (bazan) şunu okurdu: İnne salâtî ve nüsükî ve mahyâye ve memâtî lillâhi Rabbi'lâlemîn Lâ şerîke lehu ve bizâlike ümirtü ve ene evvelü'lmüslimîn Allahümmehdinî liahseni'l a'mâli ve ahseni'lahlâki Lâ yehdî liahsenihâ illâ ente Ve kınî seyyie'la'mâl ve seyyie'lahlâk Lâ yakî seyyiehâ illâ ente (Namazım, ibâdetim hayatım ve ölümüm âlemlerin şeriksiz Rabbi Allah içindir Ben bununla emrolundum Ben bu emre teslim olanların ilkiyim Ey Allah'ım, beni amellerin ve ahlâkın en iyisine sevket Bunların en iyisine senden başka sevkeden yoktur Beni kötü amellerden ve kötü ahlâktan koru, bunların kötülerinden ancak sen korursunNesâî, İftitâh 16, (2, 129)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Namaz DuaLarı 5

?5? ??? ???? ?? ????? ?????? ?????? ?????? ???? ????????? # ???? ???? ???? ???????? ?????????? ????: ?????? ??????? ????????? ???????? ???????? ?????? ??????????? ???‘???? ???????? ????????? ???? ???? ???? ?????????????? ???????? ?????? ??????? ???????? ????? ????: ?????????? ????? ???????? ? ???? ??? ?????? ??????????? ????????????? ????? ??????? ????? ???????

Muhammed İbnu Mesleme (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) nâfile namaz kılmak için kalktığı vakit (bazan) şunu okurdu:Allahu ekber veccehtü vechiye li'llezî fatara'sSemâvâti ve'larza hanîfen müslimen ve mâ ene mine'lmüşrikîn (Allah büyüktür Yüzümü Hanîf ve Müslüman olarak semâvat ve arzı yaratan Allah'a yönelttim Ben müşriklerden değilim)(1)Devamını Hz Câbir (radıyallâhu anh)'in rivâyetinde olduğu şekilde zikretti Sonra şunu okudu:Allahümme ente'lMeliku Lâ ilâhe illâ ente sübhâneke ve bihamdike Allahım (kâinatın gerçek) Meliki sensin Senden başka ilah yoktur Seni hamdinle takdîs ederim)Sonra kıraata geçtiNesâî, İftitâh 17, (2, 131)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Namaz DuaLarı 6

?6? ??? ????? ?????? ?????? ?????? ????: ????? ????? ?????? # ??? ????????? ???????? ????: ??????????? ?????????? ????????????? ??????????? ???????? ????????? ???????? ??? ????? ???????? ????? ??? ???? ??????????????? »??????????« ?? ?? ????? ????? ????? ????: ?? ??? ??? ??????

6 (1800)Hz Aişe (radıyallâhu anhâ) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) namaza (iftitah tekbiri ile) başlayınca şunu okurdu: Subhâneke Allahümme ve bihamdike ve tebâreke'smüke ve teâlâ ceddüke ve lâ ilâhe gayruke (Allah'ım seni her çeşit noksan sıfatlardan takdîs ederim, hamdim sanadır Senin ismin mübârek, azametin yücedir, senden başka ilah da yoktur)Tirmîzî, Salat 179, (243); Ebû Dâvud, Salat 122, (776); İbnu Mâce, İkâmeti'sSalat 1, (804)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Namaz Duaları 3456 Kısımları için Açıklama

Bu hadisler, namazda tahrîme (veya iftitah tekbirin)den sonra Kur'ân kıraatine geçmeden önce istiftah duasının okunacağını ifâde ederler Bu, Ebû Hanîfe, Şâfiî, Ahmet İbnu Hanbel ve Cumhur'a göre müstehabtır İmam Mâlik'e göre ise müstehab değildir Ancak bizzat okunacak duâ husûsunda âlimler ihtilâf etmişlerdirAhmed İbnu Hanbel ve İmam Âzam (rahimehumallâh)'a göre son rivâyette kaydettiğimiz Sübhâneke okunmalıdır Delilleri de Hz Âişe (radıyallâhu anhâ)'nin mezkur rivâyetidir Bu rivâyet, Ahmed İbnu Hanbel ve Müstedrek'de de rivâyet edilmiştir Hâkim, sıhhatini te'yid eder

Bu hadis, bazı ilâvelerle Ebû Saîdi'lHudrî başta, başka bir kısım sahâbilerden de rivâyet edilmiştir Ancak Tâbiîn ve Etbauttâbiîn ulemâsı amelde, çoğunlukla Hz Âişe'nin rivâyetini esas almıştır Mamafih Hz Ömer ve İbnu Mes'ud'un rivâyetleri de bunun aynısıdır Namazda onların da bunu okuduğu bilinmektedir

Bu babta yukarıda Hz Ebû Hüreyre, Hz Câbir İbnu Abdillah, Muhammed İbnu Mesleme (radıyallâhu anhüm)'den farklı dualar kaydettik Hz Ali'den kaydedilen bir başka rivâyet daha var

Demek ki, Hz Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) istiftah duasını farklı şekillerde okumuşlardır Bunlardan birini sahih addedip diğerlerine bâtıl demek mümkün değildir Hattâ İbnu Ömer (radıyallâhu anh)'in bir rivâyetine göre, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) namaza başlayınca önce veccehtü vechiye diye başlayan duayı, arkadan Sübhâneke duasını, bundan sonra da İnne salâtî ve nüsükî diye başlayan duayı okur, ondan sonra kıraate geçerdiİbnu'lEsîr'in Şerhu'lMüsned'de kaydettiğine göre, İmam Şafiî (rahimehullah) hazretleri farz olsun, nafile olsun bütün namazlarda bu duâların hepsini baştan sona okurmuş

Hanefîlerden Ebû Yûsuf, Namazda Sübhâneke ile birlikte Veccehtu vechiye beraber okunmalıdırdemiştir elMuhît'de geldiğine göre veccehtü vechiye duası tekbirden önce okunmalıdır, bu müstehabtır Aksini söyleyen de olmuşturŞâfiîlere göre, imam, Fatiha ile sûre arasında biraz sükut eder, bu arada cemaat da Fatiha'yı okur Şafiî hazretleri, namaza başlarken imam ve cemaatin, aynı istiftah duasını okuyacaklarını açıkça söylemiştirYine Şafiîlere göre, imamın Fatiha ile sûrelerden sonra sükut etmesi, cemaatin Fâtiha okumalarını te'min içindir Hanefîler cemaat halinde imamın arkasında bir şey okumadıkları için sondaki bu sükut, kıraatla rükûnun arasını ayırmaya hamledilmiştir, kıraat bitince rükûya gitmekte acele etmemekten ibârettir Kasten uzatılması mekruhtur

Yanılarak uzatılırsa farzın te'hirine sebep olduğu için secdei sehiv gerekirİmam Mâlik, farz veya nâfile herhangi bir namazın başında, ortasında ve sonunda herhangi bir duayı okumakta beis görmez

Şâfiî'nin de görüşü bu ise de, istiftah duasını okumak sünnettirHanefîlere göre, istiftah duası olarak Sübhâneke'den başka bir dua okumak câiz değildir Bu hususta rivâyet edilen dualar, farz namazların tahiyyatlarında teşehhüdden sonra namazın nihayetinde okunabilir

Nafilelerde daha müsâmahalı olan Hanefîler bu babta gelen rivâyetleri gece namazlarına hamlederlerİbnu Battâl, adı geçen sükutun Medine örfünde yerleşmemiş olmasını gözönüne alarak, buna Resûlullah (aleyhissalât vesselâm)'ın bazan yer verdiği hükmüne ulaşır ve terkini câiz görürHadiste geçen Annem babam sana feda olsuntâbirinin Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hakkında kullanılması câizdir Bazı âlimler, herkes için kullanılabilir demiş ise de câiz değildirdiyen de olmuştur Üçüncü bir görüşe göre ise sâdece sâlihler için câizdir, başkalarına söylenemez

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Rükû ve Secde Duaları 1

?1? ?? ??? ???? ?????? ?????? ??????? ???: ???? ????? ?????? #: ??? ??????? ???????? ??? ?????? ????????? ???????? ??????????? ??????? ?????????? ?????????? ????? ??????? ??????? ?????????? ????????????? ?? ??????????? ???????? ??? ??????????? ?????? ????? ???? ???? ???? ????????????? »?????« ????

İbnu Abbâs (radıyallâhu anhümâ) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: Haberiniz olsun, ben rükû ve secde hâlinde Kur'ân okumaktan men edildim Öyleyse rükûda Rabb Teâlâ' yı tâzim edin, secdede ise dua etmeye gayret edin, (zîra secdede iken yaptığınız dua) icâbet edilmeye lâyıktırMüslim, Salât 207 (479); Ebû Dâvud, Salât 152, (876); Nesâî, İftitâh 98, (2, 189)

AÇIKLAMA:

1Bir kısım rivâyetler rükû ve secde hâlinde Kur'ân okunmayacağını belirtirler Şârihler bunun sebebini şöyle açıklarlar: Rükû ve sücud halleri, kulun Rabbi karşısındaki tevâzuunu ifâde etmektedir Bu sebeple o haller zikre tahsis edilmişlerdir Dolayısıyla, aynı halde Kelâmullah ile mahlûkun sözleri eşit tutularak beraber zikredilmeleri mekruhtur

2Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): Ben rükû ve secde hâlinde Kur'ân okumaktan men edildimdemekle, sâdece kendisine âit bir yasağı değil, ümmetinin de tâbi olması gereken bir yasağı ifâde ediyor Zîra ümmeti, nadir hasâis dışında her hareketinde Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a uymakta mükelleftir Üstelik, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), ashâbına rükû halinde Allah'ı tâzim, secde halinde de dua etmeleri için emirde bulunmuştur Böyle bir emir de, sözünü ettiğimiz yasağın Hz Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şahsına ait olmayıp, bütün ümmete şâmil olduğunu gösterir Hülâsa rükû ve secde hâlinde Kur'ân okumak yasaklanmıştır Rükûda tesbih, secdede ise tesbih ve dua yapılır

3 Hanefîlere göre, namazın bir rüknünde, namaz fiilleri cinsinden bir ilâvede bulunulsa secdei sehiv gerekir, zîra vâcibin veya farzın te'hiri mevzubahistir Şâfiîlere göre rükû ve secdelerde Fâtiha'dan başka bir sûre veya âyet okumak mekruhtur Fakat namaz bozulmaz

4 Fatiha okumaya gelince, bu hususta Şâfiîlerden iki farklı görüş rivâyet edilir: Birine göre Fâtiha ile başka sûre arasında fark yoktur Dolayısı ile Fatiha'nın okunması da mekruhtur, ancak namazın sıhhatini bozmaz İkinci görüşe göre Fatiha'yı, rükû ve secdede kasden okumak haramdır, namazı bozar Sehven okumak mekruh değildir Ancak, gerek sehven olsun ve gerekse kasden olsun, Fatiha'nın okunması Şâfiî hazretlerine göre secdei sehiv gerektirir

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Rükû ve Secde Duaları 2

?2? ??? ??? ????? ?????? ?????? ?????? ???: ???? ????? ????? # ??????? ?? ?????????: ?????????? ??????? ??? ??????? ???????? ??????? ?????????? ???????? ?????????? ??????? ????????????? ????? ???? ???? ????

Ebû Hüreyre (radıyallâhu anh) hazretleri anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), secdelerinde şunları söylerdi: Allahümmağfirlî zenbî küllehu, dıkkahu ve cüllehu, evvelehu ve âhirehu, sırrahu ve alâniyyetehu (Allahım! Büyükküçük birincisonuncu, gizliaçık, bütün günahlarımı mağfiret buyurMüslim, Salât 216, (483); Ebû Dâvud, Salât 152, (878)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Rükû ve Secde Duaları 3

?3? ??? ????? ?????? ?????? ?????? ????: ???? ????? ?????? # ???????? ??? ??????? ?? ????????? ???????????: ??????????? ?????????? ???????? ??????????? ?????????? ??????? ???: ?????????? ????????? ????? ?????? ? ?????????? ???? ????? ???? ???? ????????: ???? ??????? ?? ????????? ???????????: ???????? ???????? ????? ?????????? ????????????? ???? ????? ???????? ???? ????: ?????????? # ???? ?????????? ?????????????? ?????????? ????? ???? ?????? ??????????? ?????? ??????? ???????: ?????????? ????? ?????? ????????? ???? ????????? ???????? ?????????????? ???? ???????????? ???????? ???? ??????? ? ??????? ??????? ???????? ????? ????? ????????? ???? ????????

Hz Âişe (radıyallâhu anhâ) anlatıyor: Resullulah (aleyhissalâtu vesselâm) rükûsunda ve secdelerinde şu duayı çokca okurdu: Sübhânekallâhümme Rabbenâ ve bihamdike, Allahümmağfirlî (Allah'ım, seni takdis ve tenzih ederim Rabbimiz! Takdisimiz hamdinledir Ey Allahım, beni mağfiret et)Bu duayı okumakla Kur' ân'a yani Kur'ân'ın: Rabbini hamd ile tesbîh et(Nasr 3) âyetine uyuyorduBuhârî, Ezân 123, 139, Meğâzî 50, Tefsîr, İzâcâe nasrullahi ve'lFeth; Müslim, Salât 217, (484); Ebû Dâvud, Salât 152, (877); Nesâî, İftitâh 153, (2, 219)

Müslim, Ebû Dâvud ve Nesâî'de gelen bir rivâyette şöyle denir: Resûllullah (aleyhissalâtu vesselâm) rükû ve secdesinde şöyle derdi: Subbûhun kuddûsün Rabbü'lmelâiketi ve'rRûhi, (Münezzehsin, mükaddessin, meleklerin ve Ruh'un Rabbisin)

Muvatta, Tirmizî ve Ebû Dâvud'un bir rivâyetinde şöyle denir: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı yatakta kaybettim ve araştırdım, derken elim ayağının altına rastladı Secdede idi ve: Allahümme innî eûzu birızâke min sahtike ve eûzu bimuâfâtike min ukûbetike ve eûzu bike minke Lâ uhsî senâen aleyke Ente kemâ esneyte alâ nefsike (Allahım! Senin rızanı şefaatçi kılarak öfkenden sana sığınıyorum Affını şefaatçi yaparak cezandan sana sığınıyorum Senden de sana sığınıyorum Sana layık olduğun senâyı yapamam Sen kendini sena ettiğin gibisin)diyordu

AÇIKLAMA:

1 Bu hadis, görüldüğü üzere muhtelif kaynaklarda bazı farklılıklarla gelmiştir Müellifimiz, burada daha ziyâde rükû ve secde hâlinde okunacak duaları göstermek istediği için rivâyetteki başka unsurları imkân nisbetinde tayyedip hadîsi özetlemiştir Mesela Hz Âişe (radıyallahu anhâ) şöyle anlatır: Bir gece Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı yatakta kaybetmiştim Hanımlarından birinin yanına gitti zannettim Aramaya başladım Sonra geri döndüm Rükû veya secdede idi: Sübhâneke ve bi hamdike lâilahe illâ ente!diyordu Ben: Annem bâbam sana kurban olsun Ben neyin peşindeyim, sen neyin peşindesin!dedim

2 Âişe vâlidemizin, kıskançlığın sevkiyle Hz Peygember (aleyhissalâtu vesselâm)'i araması, onu secde eder bulmasına ve secde sırasında okuduğu duaları zabtedip rivâyet etmesine vesîle olur Şüphesiz, secdede okunacak duaları Ashab biliyor idi Ancak, bunların farklı şekiller aldığı ortaya çıkmış olmaktadır

3 Sübbûh, Allah'ın, ilâha lâyık olmayan her türlü noksanlıklardan, şerîkten, benzerden münezzeh olması demektir Kuddûs ise, Allah'ın, ilaha layık olmayan herşeyden temizlenmiş olduğunu ifade eder, mübârek mânasında olduğu da söylenmiştir Bu kelimeler sebbûh ve kaddûs şeklinde de rivâyet edilmiştir Fasih olanı subbûh ve kuddûs şekilleridir Bunlar, bazı âlimlerce Allah'a ait isimlerdendir, sıfat diyen de olmuştur

4 Hadiste geçen ruh nedir? Âlimler çoğunluk itibariyle muradın Cebrâil olduğunu söylerler Bazıları ise büyük bir melektirdemiştir Ruh için İlâhî rahmet, meleklerin dahi göremediği başka bir mahlûkdiyenler olmuştur Kur'ânı Kerîm'de muhtelif âyetlerde Ruh'a temas edilir (Nahl 2, İsrâ 85, Şuara 193, Gâfir 15, Meâric 4, Nebe 38, Kadr 4) Ruh için Cumhur, Cebrâil'dirdemiştir İhtilaflı meselelerde esas olan Cumhur'un görüşüdür

Ruh'la ilgili uzunca bir tahkiki merhum Hasan basri Çantay'ın Türkçemizdeki en kıymetli Kur'ân tercümesi olan Kur'ânı Hâkim ve Meâli Kerîmadlı eserinden aynen iktibas ediyoruz (cilt 3, sayfa 11371139)Cumhûra göre (Cebrâil) aleyhisselâm Celâleyn, Medârik Bütün ruhlara müvekkel olan bir melek, yahud cinsi melek, yahud (Cebrâil) aleyhisselâm, yahud bütün meleklerden büyük olan ilâhî bir mahlûk (Beyzâvî)

Bazılarına göre bir melektir ki, arş müstesnâ olmak üzere, Allah ondan büyük bir mahlûk yaratmamıştır(Şah Veliyyullahi Dehlevî) hazretleri Huccetullahil Bâliğasının Haşir vak'alarının iç yüzlerinden bir parçaunvanlı dördüncü bâbının başında şöyle der: Bil ki, insan ruhlarının, bir demir nasıl mıknatısa doğru çekilip gidiyorsa öylece, müncezip olduğu (câzibesine tutulduğu) bir hazret vardır: Hazıyrei kuds Orası beden gömleklerinden sıyrılan ruhların Hz Peygamberimiz (aleyhissalâtü vasselâm)'in : Birçok yüzleri, dilleri ve lûgatleri vardırdiye anlattığı Ruhı a'zam En büyük ruhile olan toplantısının yeridir (O eserin üçüncü Mele'i a'lababında da şöyle demiştir Onların (ruhların) en büyüklerinin nurları toplanıp Hz Peygamberimiz (aleyhissalâtü vasselâm)'in Bir çok yüzleri ve dilleri vardiye anlattığı Ruhun yanında tedâhul ederler, orada tek bir şey gibi olurlar Ona Hazîrei kuds denilirBu sözlerde geçen Hazret, huzur, ön, kat ma'nâsınadır

Diğer lâfızlarla birleştiği zaman ta'zıym (büyükleme) anlatır: Hazreti Kün Şânı yüce olan Kün emri, kelimesigibi Musannıfın ve yukarıda işâret ettiğimiz vech ile, ba'zı müfessirlerin mübhem olarak bahsettikleri Ruhı a'zamhakkında kısaca izahat vermeyi münâsip görüyoruz: Bu sûrei celîlede ve éElkadrsûresiyle diğer ba'zı sûrelerde zikredilen bu Ruha dâir hayli söz söylenmiştir Meselâ İbni Mes'ud (radıyallahu anh) onun göklerden ve dağlardan büyük bir melek olduğunu, (İbni Abbas) (radıyallahu anhüma) da yaratılışta onun meleklerin en büyüğü bulunduğunu beyan etmişlerdir

(Beyzâvî): Yahudkaydıyla Bütün meleklerden büyük olan ilâhî bir mahlûkder (Şeyzâde) de (Cenâbı Alî) (radıyallahu anhümâ)'den nakledilen şu rivâyeti söyler: Ruh bir melektir ki onun yetmişbin yüzü, her yüzünde yetmişbin dili, her dilinde yetmişbin lûgatı vardır Bütün o lûgatlarla Allahü Teala'yı tesbîh eder Cenabı Hakk her bir tesbihi başına, kıyâmete kadar, meleklerle birlikte uçacak bir melek yaratır Allau Teâla, arş müstesnâ olmak üzere, ondan büyük bir mahlûk yaratmamıştır Eğer o melek dilerse yadi gökle yedi yeri ve onların içinde olanların hepsini bir lokmada yutabilir

(Fahreddîni Râzî) de bu nakli kaydettikten sonra der ki: Şu tafsıyl her halde Resûlullah (aleyhissalâtü vasselâm) tarafından verilmiş olmak lazımdır Çünkü onu doğrudan doğruya (Hazreti Alî) (radıyallahu anh) bilemez Halbuki peygamberimizin yalnız ona söyleyip de başkalarına haber vermemesi de vârid değildi

(Seyyid Şerîf) Ruhı a'zamı şöyle ta'rif etmiştir: O zati ilâhiyeye, rübûbiyyeti itibariyle, mazhar olan insânî ruhdur ki etrafında kimse dolaşamaz Kimse de ona aramakla kavuşamaz Onun künhünü Allah'tan başkası bilemediği gibi o gayeye kimse de eremez O, aklı evveldir, hakıykati Muhammediyye'dir Nefs'i vaahidedir, hakıykati esmâiyyedir Hakkın kendi suretinde (yani hakîkati esmâiyyesine mazhar buyurarak) yarattığı ilk mevcuttur, en büyük halîfedir, nurânî cevherdir Cevherliği zâte, nurânîliği de zatın ilmine mazhardır Cevherliği bakımından ona nefsi vâhide, nuraniliği bakımından da aklı evvel denilmiştir Onun âlemi kebîrde birçok mazharları ve aklı evvel, kalemi a'lâ, nur, nefsi külliye levhi mahfuz ve sâire kabîlinden isimleri olduğu gibi ehlüllahın ve diğerlerinin ıstılahında âlemi sağıyr olan insanda zuhûrları ve mertebeleri itibariyle de mazharları ve sır, hafaa ruh, kalb, kelime ruu', füâd, sadr, akıl, nefs gibi isimleri vardır Bilhassa Sufiyyenin büyük meşâhîrinden

(Abdül Kerîmi Ceylî) hazretlerinin İnsânı kâmilinde ki ulemâyı şerîat ve hakikatten Balıkesirli merhum (Abdül Azîz Mecdî) efendi kaddesellahü sırreh tarafından kâmil bir salâhıyyetle terceme edilmiştir bu Ruhhakkında çok uzun izahat vardır Şöyle başlar: O, Suhiyye ıstılahında Hakkı mahluk Yaratılmış bir hakikatve Hakikati Muhammediyedenilen melektir Allah ona kendine olan bakışı gibi baktı Onu kendi nurundan, âlemi de ondan yarattı Emrullahonon adlarındandır Varlık âleminin en şereflisi, ma'nevî mertebece, kudretce en yükseğidir Ondan üstün bir melek yoktur Hakka yakın olanların ulusudur o Hak, varlık değirmenini onun üstünde döndürdü

(Şeyhi Ekber), Ettedbîrâtül ilâhiyye fî ıslahı memleketil insâniyyesinde der ki: Güneş, ziyâsı olduğu halde, taalluk ettiği şeylerin mizâc, suret ve şekillerine göre ihtilâf eder Ruhı a'zam da bir, fakat hükmü, bulunduğu mahallere göre, muhteliftir Teaddüd ve tekessürü tedbîr ettiği cisimlere göredir ki onlar da Cüz'îruhlaradını alır Gerek Ben ona ruhumdan üfürdümmeâlindeki âyeti kerîmde, gerek EnNebesuresinin bu âyetinde, gerek Sana ruhu sorarlar (Elİsrâsûresi, âyet: 80) meâlindeki âyette Ruhlâfzının hep müfred olarak zikredilmesi bunu te'yîd eder Bazı hadîslerde cem'i sığasıyle vârid olan ruhlardan murad cisimlerle berâber gözünüze alınan ruhlardır

(Şah Veliyyullahi Dehlevî) nin çok yüksek bir hadîs âlimi, (Seyyid Şerîf)'in muhakkik ve zülcenâhayn bir zâti âlî olmalarına rağmen müfessirleri şöylece bir tarafa bırakıyorum âciziniz bahsedilen bu En büyük ruhhakkında sahıyh hiçbir hadîs bulamadım Bununla berâber benim bulamayaşım böyle bir hadîsin esâsen yok olduğunu ifade ve isbat edemeyeceği gibi söylenen o sözlerin mükâşefe mahsulü olmadığını da iddiâ etmez Keşfen sâbit, fakat rivâyeten gayrı sâbit addedilen hadîsler vardır ki, bunlar ulemâyı hadîs ile sufiyye arasında öteden beri nizâı mucib olmuştur Aciziniz bu bahsin tedkîykını sadedden hâriç görerek yalnız bu babta söylenenlere kısaca bir işâreti kâfi görmüş bulunuyorum

5 Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) kulluğun en güzel ifadesi olarak, günahları îtiraf edip, Allah'ın öfke, ceza gibi muâmelerinden Allah'ın rızasına ve affına sığınıyor Senden sana sığınıyorumcümlesi ile ilgili olarak Hattâbî şu açıklamayı sunar: Burada bir mânâ inceliği vardır Resûlullah (aleyhissalâtu vesellâm) Allah Teâla'nın öfkesinden yine O'nun rızasına, azâbından affına iltica etmiştir Bunun mânası, O'na karşı yaptığı ubûdiyet ve senalarda vâki olan kusurlardan dolayı Allah'tan af dilemektir

6 Sana layık olduğun senâyı yapamamifâdesi, Allah'a karşı gerekli olan ubûdiyetin hakkını veremem demektir Çünkü sena, Allahın üstün vasıflarını zikretmektir İfâdenin kelimesi kelimesine tercümesi: Senin senanı saymakla bitiremem, sen kendini nasıl sena etti isen sen öylesinşeklinde olmalıdır

Allah Teâla Hazretleri'nin nimetleri, sıfatları o kadar çoktur ki, beşer kapasitesi onların tamamını idrâkten âcizdir, akıl Zâtı İlâhî'nin yüceliğini ihâtadan nâkıstır Resûlullah (aleyhissalâtu veselâm), beşer idrâkinin, Allah hakkında, en hâlis niyetle, en kâmil imanla dahî olsa ortaya koyacağı her çeşit tavsîfatın, takdîratın O'nu açıklamaktan, bütün çıplaklığı ile hakikatı İlâhiye'yi ortaya koymaktan aciz ve nâkıs kalacağını böyle ifade buyurmuştur: Ya Rabb! Biz beşerî idrakimizle seni kavramaktan, mümkün olanlar için yaratılan dilimizle İlahî şuunâtını ifadeye dökmekten âciziz, ancak imanımızla yüceliğini tasdîk ediyor, sen kendini nasıl sena etti isen öyle olduğunun kabul ediyoruz

7 Hadiste açıklanması gereken bir ifâde: Bu duayı okumakla Kur' ân'a uyuyordudiye tercüme ettiğimiz cümledir Kelimesi kelimesine tercüme Kur'ân'ı te'vîl ediyorduşeklinde yapılmalıydı İbnu Hacer bunu: Kur'ânı Kerîm'in rükû ve sücudda yapılmasını emrettiği şeyi yapıyordudiye açıklar İlâveten der ki: A'meş'in rivâyetinde açıklandığı üzere Kur'ânile kastedilen şey, bir kısmıdır, o da zikredilen sûredir ve zikredilen zikirdir İbnu'sSeken'in rivâyetinde, bundan maksat ????????? ?????????????? Rabbine hamd ile tesbîh et(Nasr 4) âyetidir Böylece bu rivâyet, bu âyetteki iki ihtimalden birini tâyin etmiş olmaktadır Zîra âyetteki tesbîh et!emrinden murad, hamd'in kendisi olma ihtimali var, zîra hamd'in tesbîh mânasını taşıması mevzubahistir Zîra hamd, mahmûd fiilleri Allah'a nisbeti iktiza ettiği için tenzîh mânâsında tesbîhtir de Durum bu olunca, Tesbîh et!emri ile kastedilen şeyin hamdle mütelebbis (karışık) olarak yapılacak tesbiholma ihtimâli de var Bu durumda tesbih ve hamd beraberce yapılmadıkça emre uyulmuş olmaz Âyetin zâhir mânâsı da budur

8BÂZI HÜKÜMLER(*)

İbnu Dakîku'lÎd der ki: Bu rivâyet rükûda duanın, sücûdda tesbîhin mübah olduğuna delalet eder Bu söylenene, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın: Rükûda Rabb Teâlâ'yı tâzim edin, sücûdda da duaya gayret edinhadisinde muhalefet yoktur Zîra, sadedinde olduğumuz hadisin cevaza hamledilmesi mümkündür ve bu esastır Sücudla ilgili emri de duayı çok yapmaya hamledebiliriz Nitekim gayret edinibâresi de bu çok yapma te'vilini te'yîd eden bir unsurdurSecdede duayı çok yapma üzerine hadisler gelmiştir Bunlardan biri: ???????? ??? ??????? ????????? ???? ??????? ?????? ??????? ?????????? ????? ???? ?????????? Kulun Rabbine en yakın olduğu zaman secde hâlidir Öyle ise secdede iken çok dua edinhadisidir Secdede çok dua etme emri, her hâceti çokça talep etmeye teşviki de içine alır Nitekim, daha önce de kaydedildiği üzere, bu ayakkabı bağına varıncaya kadar maddî ihtiyaçlarımızın da talebini ihtiva eder Çok duaya, istenen bir şeyi tekrar tekrar taleb de dâhildir* Hz Âişe (radıyallâhu anhâ)'nin, secde etmekte olan Hz Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in ayağına değmesi, kadının teması ile abdestin bozulmayacağına Hanefîlerce delil kılınmıştır Ancak diğer üç mezhebe göre kadının değmesi abdesti bozar

(*) Secdede ayakları dikmek sünnettir

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Rükû ve Secde Duaları 5

?5? ??? ???? ?????? ?????? ?????? ???: ???? ????? ?????? # ???? ?????? ????: ?????????? ???? ????????? ?????? ???????? ?????? ?????????? ?????????? ???????????? ????? ?????? ?????? ???????? ?????????? ?????????? ???????? ?????????? ????? ????? ????????????? ????? ???????»?????????« ?????? ?????

Hz Câbir (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), rükû yaptığı zaman: Allahümme leke reka'tu ve bike âmentü ve leke eslemtü ve aleyke tevekkeltü ente Rabbiye, haşaa sem'î ve basarî ve lahmî ve demî ve izâmî lillahi Rabbi'lâlemin (Ey Allahım sana rükû yapıyorum, sana inandım, sana teslim oldum, sana tevekkül ettim Sen Rabbimsin, kulağım, gözüm, etim, kanım ve kemiklerim Âlemlerin Rabbi olan Allah önünde haşyette, tezellüldedirNesâî, İftitâh 104, (2, 192) Bu rivâyet Müslim'de gelen uzun bir rivayetin bir parçasıdır (Salâtu'lMüsâfirîn) 201, (771)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Rükû ve Secde Duaları 6

?6? ??? ??? ??? ???? ?????? ?????? ?????? ???: ????? ????? ?????? # ???? ????? ???????? ???? ?????????? ?????: ?????? ?????? ?????? ????????? ?????????? ???????? ???? ????????? ????? ???????????? ???????? ?‘????? ???????? ??? ?????? ??? ???? ?????? ????? ???? ???? ???? ????????

İbnu Ebî Evfâ (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) sırtını rükûdan kaldırdığı zaman: Semiallâhu limen hamideh, Allahümme Rabbenâ leke'lhamdü mil'essemâvâti ve mil'elarzi ve mil'e mâ şi'te min şey'in ba'du (Allah, kendisine hamd edeni işitir Ey Allahım, ey Rabbimiz, semâlar dolusu, arz dolusu ve bunlardan başka istediğin her şey dolusu hamdler sana olsunMüslim, Salat 204, (476); Ebû Dâvud, Salât 144, (846)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Rükû ve Secde Duaları 7

?7? ??? ??? ???? ?????? ?????? ???????? ???: ????? ???? ?????? # ?????? ?????? ???????????????: ?????????? ??????? ??? ???????????? ???????????? ?????????? ???????????? ????? ??? ???? ????????? ?????? ??

İbnu Abbâs (radıyallâhu anhümâ) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) iki secde arasında: Allahümme'ğfir lî ve'rhamnî, ve'cbürnî, ve'hdinî ve'rzuknî (Allahım bana mağfiret et, merhamet et, beni zengin kıl, bana hidâyet ver, bana rızık ver) derdi Ebû Dâvud, Salât 145, (850); Tirmizî, Salât 211, (284); İbnu Mâce, Salât 23, (898)

AÇIKLAMA:

1 Son üç rivâyet, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın rükûdan doğrulurken olsun, iki secde arasındaki doğrulmada olsun muhtelif tesbihler okuduğunu göstermektedir

2 Okunan duada geçen kelimeler ma'lum ise de şârihler şu açıklamayı sunarlar: İstenen mağfiret insanlara karşı işlenen günahların affı ve ibâdetlerde yapılan kusurların bağışlanması içindir İstenen rahmet, amelin karşılığı olan rahmet değil, Allah'ın lütfuna, keremine lâyık olan rahmettir veya ibadetimi kabul etmek suretiyle rahmet kıldemektir Zenginlik talebinden maksad gönül zenginliği, dünya ve madde karşısında istiğna ve tokgözlülük talebidir Rızk talebinden maksad temiz ve helâl rızık, ihtiyaçları karşılayacak rızıktır veya mânevî derecelerde veya uhrevî yüksek derecelerin kazanılmasında yardımdır

3Hadis, ayrıca, oturma sırasında iki secde arasında bu kelimelerle dua etmenin meşrû olduğuna delâlet eder

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Rükû ve Secde Duaları 8

?8? ??? ???? ?????? ?????? ?????? ???: ???? ????????? # ???? ?????? ????: ?????????? ???? ????????? ?????? ???????? ?????? ?????????? ?????? ???????? ???????? ???????? ???????????? ??????? ????????? ?????????? ????????? ?????? ??????? ????????????? ????? ??????? ????? ??? ??????? ?????? ???????????? ??????????????: ?????????? ??????? ??? ??? ?????????? ????? ????????? ????? ?????????? ????? ?????????? ????? ?????????? ????? ????? ??????? ???? ??????? ????? ???????????? ??????? ??????????? ? ????? ??? ????? ????? ?????? ? ???????

Hz Ali (radıyallâhu anh) anlatıyor: Hz Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) secde ettiği vakit şöyle dua okurdu: Allahım sana secde ettim, sana inandım, sana teslim oldum Yüzüm de, kendisini yaratıp şekillendiren, ona kulak, göz takan yaratanına secde etmiştir Yaratanların en güzeli olan Allah ne yücedir(Hacc 14)Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın teşehhüdle selam arasında okuduğu en son duası: Allahümmağfir lî mâ kaddemtü ve mâ ahhartü ve mâ esrertü ve mâ a'lentü ve mâ esreftü ve mâ ente a'lemu bihî minnî ente'lmukaddim ve ente'lmuahhir Lâ ilâhe illâ ente (Allahım, geçmiş ömrümde yaptıklarımı, gelecekte yapacaklarımı, gizli işlediklerimi, alenî yaptıklarımı, israflarımı, benim bilmediğim fakat senin bildiğin kusurlarımı affet İlerleten sen, gerileten de sensin, senden başka ilah yoktur) Müslim, SalâtulMüsâfirîn 201, (771), Tirmizî, Daavât 32, (3417, 3418, 3419); Ebû Dâvud, Salât 121, (760); Nesâî, İftitâh 17, (2, 130)

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Rükû ve Secde Duaları 9

?9? ??? ??? ???? ?? ????? ?????? ?????? ???????? ???: ???? ???? ?????? ?????? ?????? ?????? ????? ?????? #: ?????????? ??????? ?????? ???? ?? ??????? ????: ???? ?????????? ????? ???????? ??????? ??????? ???????? ??? ??????? ?????????? ??? ????? ????????? ??? ?????????? ???? ???????? ???????????? ?????? ????? ?????????? ?????????? ????? ?????? ? ??? ????

9 (1809) Abdullah İbnu Amr İbni'lAs (radıyallâhu anhümâ) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a, Hz Ebû Bekir (radıyallâhu anh) gelerek:Bana namazda okuyacağım bir dua öğretdedi Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ona şu duayı okumasını söyledi:Allahümme innî zalemtü nefsî zulmen kesîran ve lâ yağfiru'zzünûbe illâ ente fa'ğfir lî mağfireten min indike verhamnî inneke ente'lğafûru'rrahîm (Allahım ben nefsime çok zulmettim Günahları ancak sen affedersin Öyle ise beni, şanına layık bir mağfiretle bağışla, bana merhamet et Sen affedici ve merhamet edicisin Buhârî, Sıfâtu'sSalât 149, Daavât 17, Tevhîd 9; Müslim, Zikr 48, (2705); Tirmizî, Daavât 98, (3521); Nesâî, Sehiv 58, (3, 53)

AÇIKLAMA:

1 Kaydettiğimiz bu son rivâyetler namazda, selamdan önce okunması sünnet olan duaları göstermektedir Bu dualarda Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) nefsine zulmettiğini ifâde edip af ve mağfiret dilemekte, gizliaçık, evvelâhir işledikleri günahlardan söz etmekte, Allah' tan rahmet taleb etmektedir Bazı âlimler, sûrei Fetih'in baş kısmında ifâde edildiği üzere, geçmişgelecek bütün günahlar Cenâbı Hakk'ın affına mazhar olduğu halde Resûlullah'ın böyle dua etmesini müşkilâtlı bulmuşlar

Ancak bu itiraza birkaç açıdan cevap verilmiştir:

1) Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ümmetine duayı öğretmek maksadıyla böyle hareket etmiştir

2) Bu duadan murad, ümmeti için talepte bulunmaktır, böylece mâna şöyle olur Yâ Rabbi ümmetim için senden mağfiret diliyorum

3) Tevâzu yolundan gidip, kulluk izhar etmek, Allah'tan korkuyu benimseyip, tâzimini ifâde etmek, O'na olan fakrını göstermek, rızasını arzu ederek emrine itaat etmek istemiştir Duasına icabet edilmiş olmasına rağmen talebi tekrar etmekten vazgeçmiyor, çünkü bu davranış sevap hâsıl etmekte, mânevî ve uhrevî dereceleri yükseltmektedirResûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın dua hususunda verdiği bu şahsî örnek, ümmeti böyle davranmaya, duada ısrara teşvik eder Zîra Efendimiz, mazhar olduğu kesin mağfirete rağmen tazarru, dua ve niyazı terketmezse, bu hususta kesin bir garantisi olmayan insan daha çok dua ve tazarru etmek zorundadır

2 Hz Ebû Bekir'e öğrettiği duadan hareketle şu da söylenmiştir: Bir insan sıddîkiyet gibi ne kadar yüce bir mertebede de olsa kusurdan mücerred olamaz

3Şanına layık bir mağfiretle bağışladiye tercüme ettiğimiz ifade; indindeki mağfiretle diye, aslına kelime yönünden daha uygun bir tercümeye de kavuşturulabilir Tîbî, buradaki mağfiret kelimesinin nekre oluşunu künhü idrak edilmeyen büyük bir gufran (bağışlama) talebiolarak açıklar Allah'ın indinden olma vasfının da buradaki büyüklük arzusunun bir başka ifâdesi olduğunu belirtir ve: Çünkü Allah'ın indinden olan şeyi vasfetmek mümkün olmazder İbnu Dakîku'lÎd iki ihtimalin üzerinde durur: Biri, mezkûr tevhide bir işârettir, sanki şöyle denmiş olmaktadır: Allahım, bunu ancak sen yaparsın, öyleyse onu benim için yap!Diğerine gelince ki bu ihtimal daha muvafıktır bu, kulun güzel veya başka bir amel sebebiyle hiçbir sûrette liyakat kazanmaksızın sırf mahzı lütuf olacak bir mağfiretin talebine işarettir Bâzı âlimler, bu ikinci te'vîli tercih ederek mânayı şöyle ifade etmişlerdir: Allahım, ben amelimle lâyık olmasam da sen bana, (şanına yakışan) bir fazlınla mağfiret eyle

4Âlimlerden cevâmiu'lkelîm ihtiva eden matlub duaları sormak müstehabtır Ancak duanın, namazın neresinde yapılacağı hadiste tasrih edilmemiştir Cumhur, bazı karînelerden hareketle, yerinin son oturmada (ka'dei âhire'de), selam vermezden önce olduğunu söylemiştir Hemen kaydedelim ki sücûd ve teşehhüdde olacağını söyleyen de olmuştur

Kütubu Sitte Şerhi, ProfDr İbrahim Canan, Cilt 1617

Her şeyin bir yolu vardır Cennetin yolu da ilimdir
Hadisi Şerif (Deylemi)

Teşehhüdten Sonra Okunacak Dua

?1? ?? ??? ???? ?????? ?????? ???????? ???: ????? ???? ????? # ??????? ?????? ????????????: ?????????? ????? ?????? ???? ???? ??????? ????????? ???????? ???? ???? ??????? ????????? ???????? ???? ???? ???????? ???????????? ???????? ???? ???? ???????? ????????? ??????????? ????? ??? ????

İbnu Abbâs (radiyallahu anhümâ) hazretleri anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) teşehhüdden sonra şunu okurdu: Allahümme innî eûzu bike min azâbi cehennem ve eûzu bike min azâbi'lkabri ve eûzu bike min fitneti'dDeccâl ve eûzu bike min fitneti'lmahyâ ve'lmemât (Allahım, ben cehennem azabından sana sığınırım Kabir azabından da sana sığınırım Deccal fitnesinden de sana sığınırım, hayat ve ölüm fitnesinden de sana sığınırım) Ebû Dâvud, Salât 184, (984)

AÇIKLAMA:

1Buradaki teşehhüd'den maksadın son teşehhüd olduğu hadisin bâzı vecihlerinde belirtilmiştir

2Zahirîler, teşehhüdtâbirini mutlak zikreden rivayetleri esas alarak, hadiste zikredilen dört şeyden istiâze etmeyi her iki teşehhüdde de vâcib addetmişlerdir Halbuki mutlak'ın mukayyede hamledilmesi umûmî bir kâidedir

3Bâzı rivâyetlerde ??????????????? Yani: Biriniz son teşehhüdden çıkınca şu dört şeyden istiâze etsinşeklindeki emre dayanarak, Zahirîler bu duanın okunmasını vacibeddetmişlerdir Zahirî olmayanlardan da böyle hükmedenler olmuştur Tâvus İbnu Keysân, bu duayı okumadan selâm veren oğluna namazı iâde ettirir Cumhur, nedbe hükmetmiştir: Dileyen okurder

4 Hadis, kabir azabından istiâzeye yer vermekle kabir azabının varlığını haber vermekte ve dolayısıyla bunu inkâr eden Mûtezile takımını tekzib etmiş olmaktadır Aslında kabir azabı sadece bu hadisle sübut bulmaz, mânevî tevâtür derecesini bulan çok sayıda rivâyet mevcuttur

5 Mahya (h