Sinir Sistemi (Biyoloji)

Sinir Sistemi (Biyoloji) SINIR SİSTEMİ İç ve dış çevreden gelen uyarılara karşısında tepki göstermemizi sağlayan sisteme sinir sistemi denir Omurgasızlarda Sinir Sistemi: Tek hücrelilerde özelleşmiş bir asap sistemi yoktur Uyartıları alma ve cevap verme sitoplazmadaki asap telcikleri yardımı ile olur Paramecium da gözenekli olan dışarıya yer alan siller, hücresel içindeki sinir telleri ile bağlantılıdır Asap telleri dıştan gelen uyartıları hücrenin her yerine iletir Süngerlerde özelleşmiş asap hücresi yoktur Her gözenekli olan uyarıya karşı kendisi tepki gösterir Uyartı kimyasal yolla iletilir Sölenterlerden Hidrada özelleşmiş asap sisteminin en basiti olan sinir ağı bulunur Sinir ağı birbirine ast asap hücrelerinden oluşur Uyartı iletimi yavaştır Yassı solucanlarda (Planaria) ilk önce beyin görevi yapan bir sinir düğümü (ganglion) ile vücudun iki yanına uzanan bir çift asap şeridi bulunur Bu yapıya ip meren asap sistemi denir Eklembacaklılarda merkezi sinir sistemi görülür Baş ganglionuna beyin denir Ganglionlar bağımsız olarak iş görebilir Omurgalılarda Sinir Sistemi: Omurgalılarda sinir sistemi ikiye ayrılır 1 Merkezi Asap Sistemi: Beyin ve omurilikten oluşur 2 Çevresel Asap Sistemi: Beyin ve omurilikten çıkan sinirlerden oluşur ASAP HÜCRESİ Asap sisteminin yapı ve tayin birimi nöron adındaki sinir hücreleridir Bir nöronda kısa uzantılar (dendrit) ve uzun uzantı (akson) bulunur Sinir hücrelerinin çekirdek bulunan kısmına gözenekli olan gövdesi denir Aksonu en dışarıdan saran kılıfa şıwan kını denir Gıda ve rejerasyonu sağlar Şıwan kını altında miyelin bulunur Miyelinli nöronlar impulsları daha hızlı iletir Beyin ve omurilik sinirleri miyelinli, otonom sinirleri miyelinsizdir Akson üzerindeki ranwier boğumlarında impulslar güçlenir Devir ve işleyişine tarafından üç çeşit nöron vardır 1 Duyu Nöronu: Duyu organlarındaki reseptörlerden (almaç) aldığı impulsları merkezi asap sistemine iletir 2 Ara Nöron: Duyu ve motor nöronları birbirine bağlayan nöronlardır Uyartılara karşı hangi tepkinin oluşturulacağını belirler 3 Motor Nöron: Merkezi sinir sisteminden aldığı uyarıları, tepki organına (efektör organ) iletir Efeftör organ başlıca kas ya da salgı bezidir Çevreden gelen data reseptörler kadar alınır Sırasıyla duyu nöronu aran nöron ve motor nöron dan geçerek efektör organa iletilir Sinir dokusunu rejenerasyon yeteneği yoktur Nöronlarda İmpuls İletimi Dıştan ve samimi uyarıların etkisi ile nöronda meydana gelen değişikliğe impuls denir İmpulsun iletim yönü: Dendrit à Hücre gövdesi à Akson doğrultusundadır İmpulsun iletimi elektro kimyasal bir olaydır Dinlenme halindeki bir nöronda gözenekli olan zarının dış kısmı “+ iç kısmı “–“ yüklüdür Hücrenin bu haline polarizasyon (kutuplaşma) denir Bu durum Na ve K iyonlarının eşit olmayan dağılımından kaynaklanır Uyarılan asap hücrelerini dış kısmı “–“ iç kısmı “+ yüklü duruma geçer Bu olaya depolarizasyon denir Bu operasyon esnasında gözenekli olan oldukça çok O2 harcar, ATP kullanır Sonuçta CO2 ve ısı oluşur İmpuls iletimi tamamlanınca nöron bitmiş eski durumuna kazanç Buna da repolarizasyon denir Depolarizasyon durumundaki asap hücresi ikinci bir uyartıya yanıt veremez, repolarize olması gerekir Eşik Şiddeti: Asap hücresinin uyarılması için gereken asgari uyartı şiddetidir Eşik şiddetinin altındaki uyarılara sinir hücresi yanıt veremez Eşik değerde ve üzerindeki uyarılara cevap verir Buna ya hep ya hiç kuralı denir Uyartı eşik şiddetin üzerinde olduğunda impulsun hızı ve etkisi değişmeyen, sayısı değişir Uyarmanın frekansı, şiddeti ve süresi, nöronların sayısı, dizilişleri ve aralarındaki temas impuls sayısını etkiler Sinaps: Bir nöronun dentridi ile diğer nöronun aksonunun karşılaşama noktasıdır Uyartıların akış yönü sinapslarda aksondan dentrite doğudur İmpulsun Nörondan Nörona Geçişi İmpulsun akson ucuna gelmesiyle sinaptik keselerden nörotransmiter (taşıyıcı) maddeler salgılanır Öteki sinir hücresinin dendritindeki reseptörler tarafından algılanan bu maddeler bu hücrede yeni impulsu başlatır Nörotransmiter maddeler asetilkolin, noradrenalin, dopamin, seratonin ve histamindir Sinapslardaki nörotransmiter maddelerin salgılanma miktarı impuls sayısına bağlıdır Bir uyartının sinapstan geçişi asap hücresinden geçişinden daha yavaş olur Yani elektriksel ileteim hormonal iletimden daha hızlıdır İnsanda Sinir Sistemi a Merkezi Asap Sistemi: Beyin ve omurilikten oluşur * Beyin: Beyin dıştan içe doğru üç katlı çeper ile çevrilmiştir Bu tabakalar sert zar, örümceksi çeper ve ince zardır Örümceksi çeper ile ince çeper arasında beyin sıvısı bulunur İnsanda beyin ağırlığı 13001500 gr`dir İnsan beyni üç bölümden oluşur 1 Ön Beyin: Sırık beyin ve ara beyin olarak ikiye ayrılır Öğrenilen davranışları, üçgenin taban olmayan kenarı hareketlerini, zekâyı, hafızayı teftiş eder Gönder Beyin: Ara ve orta beyini dıştan saran kısmıdır Rolando yarığı ile ikiye ayrılır Dış kısmında boz madde iç kısmında ise ak madde bulunur Otonom asap sistemini etkiler Görevleri; zihin, öğrenme, hayal kurma, manzara, ses, konuşma, sembolleri algılama, kişilik değerlendirmedir Ara Beyin: Talamus, hipotalamus ve hipofiz bezinden oluşur Talamus: Duyusal impulsların dağılma merkezidir Heyecan duygunun dışa vuran tepkilerini düzenler Hipotalamus: Homeostasi ile ilgili düzenlemeler yapar İştah, kan basıncı, su dengesi, cisim ısısı, uyku, hormon salgılama, karbonhidrat ve yağ aaaabolizması eşeysel yönelme ve olgunlaşmayı düzenler Hipofiz Bezi: Salgıladığıhormonlarla diğer iç salgı bezleri bezlerin çalışmasını denetim eder 2 Orta Beyin: Beyincik ile ara beyin arasında kalan kısımdır Beden duruşunu ve adale tonusunu ayarlar Işığa ast olarak gözbebeğinin büyüyüp küçülmesini de teftiş eder 3 Arka Beyin: Omurilik soğanı ve beyincikten oluşur Omurilik Soğanı: Dışta ak madde dışta boz madde bulunur Kalp atışı, arter çapının değişmesi, solunum hareketleri, yutma ve tükrük salgısı, karaciğerin şeker ayarlaması, kan damarının büzülüp gevşemesi, kusma ,çiğneme, aksırık olaylarını denetleme eder Hem solunum, dolaşım ve boşaltım sistemlerini denetler Beyincik: Dışta boz madde içte ak madde bulunur İki yarım küreden oluşur Yarım küreler pons ile birbirine bağlanır İskelet kaslarının kasılmasını düzenler ve denge merkezidir * Omurilik: Omurganın içinde cisim baştan başa uzanır Omurilikte ventral kök, dorsal kök ve alt boynuz bulunur Ventral kök motor nöronlarının çıktığı, dorsal kök duyu nöronlarının omuriliğe girdiği yerdir Emrindeki boynuzdan otonom asap sistemine ait sinirler çıkar Omurilik refleks merkezidir Beyne gelen ve çıkan impulsları iletir ISTEMSIZ HAREKET Vücudun uyarı etkisi ile ani olarak yaptığı istemsiz hareketlerdir Refleksler omurilikteki refleks yayları göre oluşturulur Basit bir istemsiz hareket yayında duyu nöronu, ara nöron, motor nöron ve iki tane sinaps bulunur Bir refleks yayında uyartının oluşumundan tepkinin ortaya çıkışına dek izlenilen yol şöyledir: Duyu organı – dorsal kök – boz madde – ventral kök – salgı bezi ya da adale Beyin refleksle meydana gelen olayların ancak sonucundan farkında olur b Çevresel Sinir Sistemi: Beyin ve omurilik dışında kalan sinir sistemidir Somatik ve otonom asap sistemi edinmek üzere iki öbür şekilde incelenir * Somatik Asap Sistemi: Duyu ve motor nöronlarından oluşur İskelet kaslarında gerçekleşen istemli hareketler somatik sinirlerin kontrolündedir ve miyelinlidirler * Otonom Asap Sistemi: İsteğimiz dışarıda çalışan tüm iç organlara sinirler gönderir ve miyelinsizdirler Omurilik, omurilik soğanı ve hipotalamusta oysa merkezlerce kontrol edilir Otonom asap sisteminde birbirine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sinirler bulunur Cana Yakın sinirler organizma zor durumda kaldığında devreye girer Sindirim ile ilgili olayları yavaşlattığı halde öteki olayları hızlandırır Parasempatik sinirler ise sindirim sistemi hariç iç organların çalışmasını yavaşlatır