Televizyon ve şiddet

Hiç düşündünüz mü ?

Yaşınız kaç olursa olsun, iki insan arasındaki bir ağız dalaşına ya da fizikî aktiviteyi de içeren bir arbedeye kaç kez şahit oldunuz. Evet gözleriniz bir insanın rastgele bir alet yardımıyla yaralanması yahut vefatına en son ne vakit şahit oldu ?

Bu sorulara çoğumuzun vereceği karşılık büyük bir ihtimalle “hiç” ya da çok azdır. Fakat gerçekte bu durum hiçte sandığınız üzere değil. Birden fazla vakit meskenlerimiz en pahalı zaviyelerini ayırdığımız televizyondan her gün yüzlerce bu ve gibisi imaj odalarımıza ve hayatımıza akmaktadır.

Baltaş-Baltaş’ın (1997) yaptığı araştırmada, hafta boyunca televizyondan odalarımıza akan bu olumsuz imaj sayısının 1692 ile 3406 arasında değiştiği saptanmıştır. Haber programlarında ortalama 800 bedensel şiddet izlenirken bu bedensel şiddeti tekraren gösteren imgeler 1800 rakamına yükselmektedir. Üstelik her odada ve her mekanda… 2006 yılında Emanetoğlu ve Batlaş tarafından yapılan araştırmada, konutlarımızın % 81,5’inde 2 yahut daha ziyade televizyon olduğu ve bunların % 28’inin mutfak, % 33’ünün evlat odası, % 18,5’inin yatak odası üzere şahsi yerlerde bulundurulduğunun saptandığı düşünüldüğünde durumun ciddiyeti ortaya çıkmaktadır.

Bu durum aile bireyleri arasında yaşanması gereken muhabere ve etkileşimin televizyona yönelmesine sebep vermektedir. Tahminen daha da düşündürücü olanı anaların televizyonu “elektronik bakıcı” olarak kullanmaları yahut karı-koca arasında “reklam arası aşkların” yaşanmasıdır.

Üstelik maruz kaldığımız bu amansız etkileşim, çağımızın büyük bir süratle gelişen kitle muhabere araçları ile bireyler arasında süratle yayılmakta ve etkileşim suratını da arttırmaktadır. Çoğumuzun günlük konuşmalarında bir evvelki gün yayınlanan televizyon programının kritikleri yapılmakta, bu kritiği yaptığımız arkadaşımızın telefonu bir serinin jenerik müziğiyle çalmakta, evlatlarımızın odaları çokta temiz olmayan sinema ve çizgi sinema kahramanlarının oyuncakları ile dolmaktadır. Bu sanal karakterler kendiniz yahut evladınızın karakteriyle velev istemez bir etkileşim doğurmaktadır. Bilhassa evlatlarımız bu ağır etkileşim sürecinde savunmasız kalmaktadır.

Tüketim alışkanlıklarımızı âlâ çözümlemiş olan üreticiler, sinemalarda yaratmış oldukları sanal karakterleri, çeşitli oyuncak, yiyecek içecek hususları ve bilgisayar oyunları üzere muhabere teknolojileri ile yaygınlaştırma yollarını kullanmaktadırlar. Bir televizyon programında yaratılmış olan karakter, o ana kadar pasif durumda televizyonun önüne geçmiş olan evladınızı, bilgisayar oyunları yahut oyuncaklarla canlı hale getirerek, kahramanın hareketlerini taklit etme, yönlendirme ve çeşitlendirme imkanını da sağlamakta ve bu sayede onu şahsen sanal gerçekliğin içine çekmektedir.

Kahramanlar ekseriyetle “iyi bir amaç” için her türlü şiddet aksiyonunu kullanabilen karakterler oldukları için, kullandığı şiddet hareketleri çoğunlukla bu “iyi amaç” ın gölgesinde kalmakta ve kabullenilebilir hale getirmektedir. Evlatların %52’sinin bu sanal karakterleri “güçlü”, %49’unun “iyi”, %37,5’inin “yardımsever” olarak tanımlamaları taklit edilme olasılıklarını arttırmaktadır. Keza anne-babaların % 63,5’i evlatlarının televizyon seri ve sinemalarındaki kahramanların davranışlarını taklit ettiklerini söylemektedir.

Smith ve Donnerstein’a nazaran; evlatlar, kendi çıkarları için şiddete başvuran beğenilmeyen adamdansa, topluluğun yeterliliği için beğenilmeyen adamı döven bir muhteşem kahramanı taklit etmeye eğilimlidir. Evlatlar berbat adamın güzel adam tarafından saldırganlıkla bile olsa cezalandırıldığını görmekte; gelgelelim tıpkı hengamda uygun kahramanın saldırgan davranışının sairleri tarafından ödüllendirildiğini izlemektedir. Kişilerin birçok bir çatışmada kendi taraflarının âlâ ve hakikat olan taraf olduğunu düşünür. Bu nedenle, izledikleri uygun adam üzere saldırganlığın sorunu çözmenin en münasip yolu olduğunu düşünürler. Saldırgan davranışların ve şiddet aksiyonlarının uyarıcı nitelik taşıması, kösteklerin aşılmasında, problemlerin tahlilinde kullanılması, aksiyonu yapan insanın haklı olması, armağanlandırılması, eleştirilmemesi, kınanmaması, cezalandırılmaması bu tip davranışların ve fiillerin artmasına, yayılmasına yol açmaktadır.

Siz hiç, bir seri yahut sinemadaki “iyi” olarak tanımlanan karakterin uyguladığı şiddet ediminden sonra polisler tarafından yakalandığını, sözünün alındığını, duruşmaya çıkarıldığını, bu ediminden ötürü ceza aldığını ya da topluluk tarafından kınandığını gördünüz mü? Muhtemelen yanıtınız “hayır” olacaktır. Velev tanınan kimi serileri gözünüzün önüne getirdiğinizde, birkaç saat evvel 5 kimseyi tabancayla öldürmüş, bir kişinin boynunu kırmış muhtemelen “iyi” olan karakterin bir sonraki sahnede ailesiyle bahtiyar bir halde yemek yediğini ve derin bir tasavvufi sohbete daldığını görebilirsiniz. Televizyon yayınlarında gösterilen şiddet “yasadan” ve “nizamdan” yana olan polis, er vb. hizmetli şahıslarca uygulanıyorsa, seyirci çok daha kapsamlı bir tehlike ile karşı zıdda kalmaktadır.

Şiddet ve saldırganlığı “yöntem” olarak benimsemiş bu karakterler, sistemi saldırgan edimlerle gerçekleştirdiklerinden ve zati “iyi” olarak kurgulandıklarından taklit edilme olasılıkları da artmaktadır. Bu karakterler çoğunlukla, “Şu hareketinizden ötürü sizi gözaltına alıyorum.” yahut “Yasal haklarınız şunlardır…” üzere replikler alanına bir şarjörü zanlının üzerine boşalttıklarından ve o zanlıyı bir sonraki planda hakim önünde değil de konumda kanlar içinde yatarken gördüğümüzden şiddetin bir çeşit “düzen sağlayıcı edim” olduğu kanaati doğmaktadır.

Singer, Slovak, Frierson ve York tarafından 1998 yılında Amerika Birleşik Devleri’nde Ohio’da yapılan bir araştırmada bir gün içinde televizyon izleme mühleti arttıkça, anksiyete, depresyon , post-travmatik gerilim bozukluğu üzere tesirlerin de arttığı görülmüştür. Memleketimizde, insanların ortalama 8 saatini uykuda geçirdikleri öngörülerek yapılan bir araştırmada, 1-16 saat aralığında bireylerin hafta içi ortalama 4,5 saatini, hafta sonu ise ortalama 5 saatini televizyon önünde geçirdiği görülmektedir. Batlaş-Baltaş’ın 1997 yılında yaptıkları araştırmada, 3-6 yaşları arasında mektep öncesi periyodundaki bir evladın, günün 6 saatini televizyon önünde geçirdiği varsayılırsa, bir haftada 107,5, bir yılda yekun 5590 dolayında şiddet, mevt, intihar ve pek birçok öldürmek üzere planlanmış bıçakla, silahla ya da döverek yaralanma manzarası izlediği belirlenmiştir. 11-17 yaş evlatlarında ise bu orantı haftada 53,6, yılda 2787 olumsuz manzara olarak saptanmıştır. Bu sonuçlardan yola çıkarak 3 yaşından 17 yaşına kadar bir evladın yekun 59594 cinayet, yaralama ve vefat manzarası izlediğinin söylenebileceğini aktarmışlardır.

Memleketimizde yapılan bir araştırmada ise, ebeveynlerin yaklaşık % 60,5’i evlatlarının televizyonda seyrettikleri kimi imajlardan sonra korktuklarını söylemiştir, evlatların ise % 43’ü bu soruya olumlu yanıt vermiştir. Bu nedenledir ki; yapılan bir araştırmada ebeveynlerin % 9’u evladının televizyon tarafından uyarılmış kabuslar gördüğünü söylemiştir. Memleketimizde, 2006 yılında yapılan bir araştırmada, televizyonun işitsel ve görsel uyaran olarak şiddet davranışının algılanması ve öğrenilmesine tesiri deneysel olarak incelenmiş ve çok çarpıcı sonuçlara ulaşılmıştır. Araştırmada, 18.00-22-00 saatleri arasında yayınlanan haber, seri, sinema üzere programlardan kesitler alınarak evlatlara yalnızca ses olarak dinlettirilmiş, yalnızca imaj olarak izlettirilmiş ve son olarak ses-görüntü birlikte verilmiş ve algıladıklarının fotoğrafını yapmaları istenmiştir. Emanetoğlu ve Baltaş’ın araştırmasında; evlatların % 74’ü yalnızca ses duymalarına karşılık fotoğraflarında karşılıklı dövüş, yaralama, öldürme, ateşli, kesici, delici aletle yaralama, öldürme, bireye yahut kümeye yönelik silahlı çatışma, bombalama, havaya uçurma, yetişkin yahut evlada yönelik berbat muamele, bedensel hücum, soygun ve soygun teşebbüsü, kaza-doğal afet, makûs alışkanlıklar, karşılıklı dövüş, bir araç yardımıyla karşılıklı dövüş, döverek yaralama, döverek öldürme üzere olumsuz davranışlara fotoğraflarında mekan vermiştir. Bu orantı yalnızca imaj seyredenlerde % 61,5, ses-görüntü birlikte seyredenlerde ise % 61 olarak bulunmuştur. Hiç uyaran verilmemiş öbekte ise bu orantı % 30,5’e düşmektedir. Bu orantılar televizyondaki olumsuz imgelerin algılanmasına yönelik çok çarpıcı bir sonuçtur.

Son yıllarda memleketimizde de pratiğe sokulan “Akıllı İşaretler Sistemi” her ne kadar evlat ve gençleri şiddetten korumak için olumlu bir başlangıç olsa da yerinde değildir. Çünkü, araştırma datalarına nazaran, siz bu işaretlerden 7+ yahut 13+ işaretini görüp evladı televizyon bulunan ortamdan uzaklaştırsanız dahi, siz televizyonu seyretmeye devam ediyorsanız ve evlatta televizyondan gelen sesi duyuyorsa şiddeti ve gayrı olumsuz davranışları algılamaya devam edecektir sonucu çıkmaktadır. Sonuç olarak, pek çok araştırmacı televizyondaki şiddet manzaralarının insan davranışını etkilediği hususunda hemfikirdir.

Hasebiyle, toplumsal reflekslerimizi bu açık tehlikeye karşı uyanık tutmak zorunda olduğumuz açıktır. Bu bahiste, bizim dışımızdaki resmi yahut gayri resmi dinamiklerden bizi himayesini beklemek tarafına bilhassa aile içerisinde televizyon seyretme bilincini ve sistemini yerleştirmek kıymetlidir.