Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
İnsanların yaşamlarını devam ettirebilmesi için gerekli şartlardan biride barınmadır Bunun için insanlar öncelikle doğal barınakları (mağara gibi) sonradan kendilerinin yapı ettiği yapıları kullanmışlardır Yerleşmelerin coğrafi dağılışını, yerleşme şekillerini, fonksiyonlarını ve çevre faktörleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına yerleşme coğrafyası denir
Yerleşme Alanı ve Yerleşme Alanını Sınırlandıran Faktörler
Yeryüzünün tamamı yerleşme için yerinde değildir Bir Takım yerler kullanışlı şartlara sahip olması sebebiyle yoğun bir yerleşmeye sahne olurken bir takım yerlerde değişik faktörler yerleşmeyi sınırlandırır Bu faktörlerin başlıcaları şunlardır
Fiziki Faktörler
a) Denizler: Karaların denizlere yakın kısımları denizel iklimin etkisiyle yerleşme için kullanışlı şartlara sahiptir Ancak yeryüzünün büyük bir kısmını (% 71) kaplayan denizler yerleşmeyi sınırlandırmaktadır
b)*** Sırık Bölgeleri: Sıcaklığın sene her tarafında 0°C nin aşağı olduğu, zeminin kar ve buzla dolgun olduğu ve tarımsal üretim imkanlarının olmadığı kutuplar yerleşmenin olmadığı veya fazla seyrek olduğu yerlerdir (Antarktika, Grönland, Kuzey Sibirya, Kanada ’nın kuzeyi gibi)
c)*** Çöller: Dönenceler çevresindeki sıcak çöller ile Asya ’nın iç kesimlerindeki karasal çöller yerleşmenin seyrek olduğu yerlerdir Buralarda yerleşmeler daha çok vaha adı bahşedilen alanlarda toplanmıştır Çöllerde yağışın az olması tarımsal faaliyetleri, otlakların yetersizliğide hayvancılık yapılmasını engellenmektedir
d)*** Ormanlar: Ekvatoral ormanlar ve muson ormanları gibi gür ormanların bulunduğu alanlar yerleşmeyi sınırlandırmaktadır
e)*** Yükselti: Yükseltinin fazla olduğu yerler, sıcaklığın düşük olması sebebiyle yerleşmeyi sınırlandırır
f)*** Atıl Topraklar: Bataklıklar ve tuz topraklar tarımı engellediği için yerleşmeyi sınırlandırır
2 Beşeri ve Idareli Faktörler
Tarım, sanayi, ulaşım, turizm madencilik gibi faktörler yerleşme alanları üstünde etkilidir Bu faaliyetlerin yoğun olduğu yerlerde nüfuslanma daha fazladır
Türkiye ’de Yerleşmenin Tarihçesi
Ülkemizin bulunduğu topraklar dünyada birincil yerleşmelerin kurulduğu sahalar arasında yer almaktadır Çeşitli mağaralardan elde edilen kalıntılara kadar Anadolu ’nun yaklaşık 400000 yıldan beri mesken alanı olarak kullanıldığı anlaşılmıştır Ilk yerleşmeler avcılık ve toplayıcılıkla geçinen insanların kaya sığınaklarını (mağaraları) barınak olarak kullanmalarıyla başlar
Ülkemizde ilk köy tipi yerleşmelerin ortaya çıkışı takriben 10000 yıl öncesine dayanmaktadır Bu yerleşmelerin başlıcaları Hacılar (Burdur), Suberde (Suğla Gölü yakını), Çatalhöyük (KonyaÇumra), llıpınar (İznik Gölü çevresi), Can Hasan (Karaman) ile Çayönü ’dür (Diyarbakır)
Ülkemizde iklim şartları, su kaynakları ve toprak özelliklerinin yerleşmeye kullanışlı olması nedeniyle Anadolu toprakları değişik kültür ve medeniyetlerin kurulmasına beşiklik etmiştir
Türkiye ’de Yerleşme Şekilleri
Vakit içinde gelişen nüfus miktarı ve diğer gelişmelere tabi olarak yerleşme birimleri büyümüş, gelişmiş ve yayılmıştır
Bu yerleşmelerin nüfus miktarı, fonksiyonları, hayat tarzları, yönetimle ilgili statüleri ve kültürel düzeyleri farklıdır Bu ayrı özelliklerden yola çıkarak ülkemizdeki yerleşmeleri kır ve şehir yerleşmeleri şeklinde gruplayabiliriz
Kır Yerleşmeleri
Kır yerleşmeleri insanların genelde geçimini tarım ve hayvancılıktan sağladığı nüfus miktarı eksik olan yerleşmelerdir
Ülkemizde kır yerleşmeleri; köy yerleşmeleri ve köy altı yerleşmeleri edinmek üzere iki gruba ayrılmaktadır
Köy Yerleşmeleri
Köy yerleşmeleri Türkiye idari bölünüş sistemi içindeki en minik birimdir Köy idareli yapısı tarım ve hayvancılığa dayanan kesintisiz kır yerleşmeleridir Kuruluş yeri itibariyle köyler, genel olarak akarsu boylarında, dağ yamaçlarında, vadi içlerinde, ovalarda ve deniz kıyılarında bulunurlar Köyleri hesaplı fonksiyonlarına göre incelediğimiz vakit, çoğunlukla verimli tarım alanlarının yakınında kurulan köylerde halkın tarımla uğraştığı yüksek dağlık alanlarda ise hayvancılığın ön plana çıktığı, orman yakınında kurulan köylerde ise halkın orman ürünleriyle ilgili işlerde çalıştığı görülmektedir Yine deniz ve göl kenarındaki köylerde millet balıkçılıkla uğraştığı bir takım köylerde ise madenlerde çalıştığı görülür
Ülkemizde köyler yerleşme dokularına kadar toplu ve düzensiz yerleşmeler şeklinde iki gruba ayrılır Bu şart üstünde yeryüzü şekilleri, su temini ve tarım alanları gibi faktörler etkili olmaktadır
Toplu yerleşme tipinde evler birbirine yakın olarak bir merkezde toplanmıştır Ova ve platolarda yer alan köyler genelde toplu yerleşme şeklindedir Bu nesil yerleşmeler iç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Marmara ve Ege bölgelerinde yaygındır
Dağınık yerleşme tipinde ise evler tek yada bir kaç ev biçiminde arazi üzerinde dağılmıştır Arazinin zorlu olduğu, tarım alanlarının minik ve parçalı olduğu yerlerde düzensiz yerleşmeler yaygındır Bu nesil yerleşmeler daha çok Karadeniz Bölgesi ’nde görülür
Köy Altı Yerleşmeleri
Köyden minik, idari ve idareli olarak köye yan olan köy altı yerleşmeleri bazı şahısların değişik nedenlerle köylerden ayrılarak küçük birimler halinde oluşturdukları yerleşmelerdir Bu cins yerleşmelerin ortaya çıkmasında, kalabalık ailelerden koparak bağımsız yaşama isteği, aileler arasında çıkan anlaşmazlıklar, tarla arazilerinin beceriksiz ve birbirinden uzaktan olması ve hayvanlar için otlak ve sığınak temini gibi faktörler etkin olmuştur Başlıca ilkbahar ve yaz mevsiminde geçici olarak kullanılan köy altı yerleşmelerinden bazıları zamanla aralıksız yerleşmelere dönüşebilmektedir
Esas köy altı yerleşmeleri şunlardır:
Mahalle
Bir köyün sınırları içerisinde birden artı aralıksız yerleşme varsa bunların herbiri semt olarak adlandırılır Mahalleler bir köyden ayrılmış ama yönetimle ilgili fonksiyonu olmayan köye alt yerleşmelerdir Batı Karadeniz, Akdeniz, Marmara ve Batı Anadolu ’da yaygındır
Plato
Ülkemizde köy altı yerleşmelerinin en yaygın olanıdır Ülkemizde yazların genelde az yağışlı geçmesi nedeniyle otlar kurur, ahali da hayvan sürülerini yazın yeşil otlakların ve suyun olduğu serin yaylalara götürürler Son yıllarda ülkemizde yaylacılık faaliyeti değişmeye başlamıştır Kuzey Anadolu dağlarının denize bakan yamaçları, Toroslar ve Ege dağları üzerindeki yaylalar turizme çözülmüş ve buralarda turizm faaliyetleri yaygınlaşmıştır
Divan
Birbirlerinden uzak kurulan evlerden oluşan yerleşmelerdir Bu evler bir araya gelerek mahalleleri oluşturur Her an birkaç ev ve hayvanlar için kümes, ahır ve ağıllardan oluşur Kuzey Anadolu bu yerleşmelerin yaygın olduğu yerlerdendir
Mezra
Bir ya da birkaç evden oluşan tarım ve hayvancılık yapılan minik yerleşme tipidir Doğu ve Güneydoğu Anadolu ’da yaygındır Mezraların bir çoğu geçici yerleşme olarak resmileşmiş fakat gelişerek bir çoğu günümüzde sürekli yerleşmeye dönüşmüştür
Kom
Hayvan geliştirmek için köylerden uzakta kurulan bir ev ve ahırdan oluşan yerleşme tipidir Doğu Anadolu ’da bu müşteri yerleşmelere sık rastlanır
Ağıl
Küçükbaş hayvanlar için üretilmiş etrafı çitler ve duvarlarla çevrilmiş üstü açık yerleşme tipidir Küçükbaş hayvancılığın yapıldığı Güneydoğu, İç ve Doğu Anadolu ’da yaygındır
Oba
Daha çok göçebe hayatı yaşayan millet tarafından kurulan ve hayvan yetiştirilen geçici yerleşmelerdir Akdeniz, Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi yaygın olduğu yerlerdir
Çiftlik
Köy ve büyük kasaba yerleşmelerin uzağında yerleşmiş bir veya birkaç ev ile geniş tarım arazilerinden oluşan yerleşmelerdir Çiftliklerin bazılarında tarımsal faaliyetlerle birlikte hayvancılıkta yapılmaktadır Batı Anadolu, Akdeniz, Trakya ve İç Anadolu ’da çiftliklere sık sık rastlanır
Dam
Çoğunlukla hayvancılık yapılan bazılarında ise ufak çapta ekim ve dikim yapılan geçici yerleşmelerdir Ege Bölgesi, Gökçeada ve Bozcaada ’da yaygındır
Kırsal kesimde konut yapımında kullanılan malzemeler, doğal çevre ve iklim ile fazla yakından ilişkilidir Verimsiz iklim bölgelerinde kerpiç evler, yağışlı ve ormanlık alanlarda ahşap evler yaygındır
Ülkemizde;
Taş meskenler; Akdeniz, Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde,
Ahşap meskenler; Karadeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde,
Kerpiç meskenler; iç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır
Şehirlerin Sınıflandırılması
Coğrafi açıdan şehirler nüfuslarına ve fonksiyonlarına tarafından sınıflandırılır
1)*** Nüfuslarına Kadar Şehirler
Şehirler barındırdıkları insan sayısına kadar minik (nüfusu 10000 ile 25000 aralarında), orta (nüfusu 25000 ile 100000 aralarında) ve büyük büyük kasaba (nüfusu 100000 den fazla) olarak sınıflandırılır
2)*** Fonksiyonlarına Tarafından Şehirler
Şehirlerin fonksiyonlarına göre sınıflandırılmasında ekonomik, idari, kültürel ve askeri özellikler dikkate alınır Derhal her şehrin kuruluş ve gelişmesinde bu fonksiyonlardan bir veya bir kaçı etkilidir Çoğunlukla şehirlerin gelişmesinde bir fonksiyon ön plana çıkar Bazı şehirlerde ise birden fazla fonksiyon etkilidir İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Ankara gibi
Tarım Şehirleri
Ülkemizdeki minik şehirlerin kayda değer bir kısmında ve orta büyüklükteki şehirlerin bir kısmında halk müziği geçimini daha çok tarım ve hayvancılıktan sağlar Tarım alanlarının merkezinde kurulan bu şehirlerin bir kısmında tarıma dayalı sanayi kolları da bulunur Bu şehirler çevredeki ufak yerleşmelerin ihtiyaçlarının karşılandığı ticaret merkezi durumundadır Bu şehirlerin gelişmesi çevrelerindeki tarım alanlarının genişliğine, sulandırma, gübreleme, makineleşme ve ulaşım imkanlarına bağlıdır Bu şehirlere Rize, Erbaa, Niksar, İnegöl, Akşehir, Turgutlu, Aksaray, Karaman, Niğde, İğdır, Bayburt, Sancı, Muş örnek olarak gösterilebilir
Ticaret ve Liman Şehirleri
Ticaret, şehirlerin gelişip büyümesinde etkili olan manâlı fonksiyonlardan biridir
İç kesimlerle kara ve demiryolu bağlantısı sebebiyle geniş bir hinterlanda sahip liman şehirleri sanayininde gelişmesiyle birlikte ticaret mallarının alınıp satıldığı ve depolandığı kayda değer ticaret merkezlerine dönüşmüşlerdir İstanbul, İzmir ve Mersin gibi
Sanayi Şehirleri
Bu şehirlerde yaşayan halkın kayda değer bir kısmı geçimini sanayi kuruluşlarından sağlamaktadır İstanbul, İzmit, Bursa, Karabük, Karadeniz Ereğlisi, Kırıkkale ve İskenderun önemli sanayi şehirlerinden bazılarıdır Bu şehirlerde sanayinin gelişmesiyle birlikte ticaret, bankacılık, ulaşım ve öteki sektörler de gelişmiştir Sanayinin gelişmesinde iklim şartları, ulaşım, hammadde kaynaklarına yakın olma ve enerji teminin kolay olması etkili olmuştur
Turizm Şehirleri
Değişik doğal güzellikler ve tarihi zenginliklere sahip şehirlerimiz birer turizm merkezi durumundadır Antalya, Bodrum, Marmaris, Çeşme, Ürgüp ve İstanbul bu merkezlerin başında kazanç Bu şehirlerde turizmin gelişmesine alt olarak ticaret, ulaşım ve haberleşme gibi hizmetlerde gelişme gösterir Hem işlek yollar üstünde ve kavşak noktalarında yer alan Eskişehir, Afyonkarahisar, Konya, Ankara ve İstanbul gibi şehirlerin gelişmesinde ulaşım faaliyetleride etkin olmuştur
Yönetimle Ilgili Fonksiyonlarına Göre Şehirler
Yerleşim birimlerinin bazılarının gelişmesinde il merkezi ve başkent olmaları kayda değer derecede etkili olmuştur Bir ilde valilikle birlikte devlet işlerinin görüldüğü çeşitli müdürlüklerin bulunması ve buralarda fazla sayıda insanın çalışması o ikâmetgâh biriminin gelişmesine katkı sağlar Örneğin Hakkari, Kars, Bayburt, Ardahan gibi Geçmişte başkent olan Bursa, Edirne, Konya ve istanbul ’un gelişmesinde başkent olmalarının etkisi büyüktür Yeniden Ankara ’nın büyüyüp gelişmesinde başkent olmasının rolü büyüktür
Askeri Şehirler
Sarıkamış, Gölcük, Erzurum, Kırkağaç gibi bazı şehirlerimizde askeri birliklerin varlığı şehirlerin ekonomik hayatına kayda değer bir canlılık katmaktadır
Kır ve şehir halkı yerleşmelerinin esas özellikleri;
–*** Kır yerleşmelerinde nüfus eksik şehir halkı yerleşmelerinde fazladır
–*** Kır yerleşmelerinin bazıları geçici yerleşmelerdir, şehirlerin tamamı aralıksız yerleşmelerdir
–*** Altyapılar ve üst inşa hizmetleri şehirlerde kırsal yerleşmelere tarafından gelişmiştir
–*** Eğitim, sağlık durumu gibi hizmetler şehirlerde daha artı gelişmiştir
–*** Kırsal kesimde yaşayanlar başlıca tarım ve hayvancılıkla uğraşırken şehirlerde yaşayanların manâlı bir bölümü sanayi ve hizmetler sektöründe çalışır
–*** Şehirlerde fazla katlı meskenler yaygındır ve iş alanları ile konut alanları öyle ya da böyle birbirinden ayrılmıştır
–*** Kırsal kesimde iklim ve doğal çevrenin etkisiyle ahşap, kerpiç ve taş meskenler yaygın iken şehirlerde fazla katlı betonarme yapılar yaygındır
Yerleşme Alanı ve Yerleşme Alanını Sınırlandıran Faktörler
Yeryüzünün tamamı yerleşme için yerinde değildir Bir Takım yerler kullanışlı şartlara sahip olması sebebiyle yoğun bir yerleşmeye sahne olurken bir takım yerlerde değişik faktörler yerleşmeyi sınırlandırır Bu faktörlerin başlıcaları şunlardır
Fiziki Faktörler
a) Denizler: Karaların denizlere yakın kısımları denizel iklimin etkisiyle yerleşme için kullanışlı şartlara sahiptir Ancak yeryüzünün büyük bir kısmını (% 71) kaplayan denizler yerleşmeyi sınırlandırmaktadır
b)*** Sırık Bölgeleri: Sıcaklığın sene her tarafında 0°C nin aşağı olduğu, zeminin kar ve buzla dolgun olduğu ve tarımsal üretim imkanlarının olmadığı kutuplar yerleşmenin olmadığı veya fazla seyrek olduğu yerlerdir (Antarktika, Grönland, Kuzey Sibirya, Kanada ’nın kuzeyi gibi)
c)*** Çöller: Dönenceler çevresindeki sıcak çöller ile Asya ’nın iç kesimlerindeki karasal çöller yerleşmenin seyrek olduğu yerlerdir Buralarda yerleşmeler daha çok vaha adı bahşedilen alanlarda toplanmıştır Çöllerde yağışın az olması tarımsal faaliyetleri, otlakların yetersizliğide hayvancılık yapılmasını engellenmektedir
d)*** Ormanlar: Ekvatoral ormanlar ve muson ormanları gibi gür ormanların bulunduğu alanlar yerleşmeyi sınırlandırmaktadır
e)*** Yükselti: Yükseltinin fazla olduğu yerler, sıcaklığın düşük olması sebebiyle yerleşmeyi sınırlandırır
f)*** Atıl Topraklar: Bataklıklar ve tuz topraklar tarımı engellediği için yerleşmeyi sınırlandırır
2 Beşeri ve Idareli Faktörler
Tarım, sanayi, ulaşım, turizm madencilik gibi faktörler yerleşme alanları üstünde etkilidir Bu faaliyetlerin yoğun olduğu yerlerde nüfuslanma daha fazladır
Türkiye ’de Yerleşmenin Tarihçesi
Ülkemizin bulunduğu topraklar dünyada birincil yerleşmelerin kurulduğu sahalar arasında yer almaktadır Çeşitli mağaralardan elde edilen kalıntılara kadar Anadolu ’nun yaklaşık 400000 yıldan beri mesken alanı olarak kullanıldığı anlaşılmıştır Ilk yerleşmeler avcılık ve toplayıcılıkla geçinen insanların kaya sığınaklarını (mağaraları) barınak olarak kullanmalarıyla başlar
Ülkemizde ilk köy tipi yerleşmelerin ortaya çıkışı takriben 10000 yıl öncesine dayanmaktadır Bu yerleşmelerin başlıcaları Hacılar (Burdur), Suberde (Suğla Gölü yakını), Çatalhöyük (KonyaÇumra), llıpınar (İznik Gölü çevresi), Can Hasan (Karaman) ile Çayönü ’dür (Diyarbakır)
Ülkemizde iklim şartları, su kaynakları ve toprak özelliklerinin yerleşmeye kullanışlı olması nedeniyle Anadolu toprakları değişik kültür ve medeniyetlerin kurulmasına beşiklik etmiştir
Türkiye ’de Yerleşme Şekilleri
Vakit içinde gelişen nüfus miktarı ve diğer gelişmelere tabi olarak yerleşme birimleri büyümüş, gelişmiş ve yayılmıştır
Bu yerleşmelerin nüfus miktarı, fonksiyonları, hayat tarzları, yönetimle ilgili statüleri ve kültürel düzeyleri farklıdır Bu ayrı özelliklerden yola çıkarak ülkemizdeki yerleşmeleri kır ve şehir yerleşmeleri şeklinde gruplayabiliriz
Kır Yerleşmeleri
Kır yerleşmeleri insanların genelde geçimini tarım ve hayvancılıktan sağladığı nüfus miktarı eksik olan yerleşmelerdir
Ülkemizde kır yerleşmeleri; köy yerleşmeleri ve köy altı yerleşmeleri edinmek üzere iki gruba ayrılmaktadır
Köy Yerleşmeleri
Köy yerleşmeleri Türkiye idari bölünüş sistemi içindeki en minik birimdir Köy idareli yapısı tarım ve hayvancılığa dayanan kesintisiz kır yerleşmeleridir Kuruluş yeri itibariyle köyler, genel olarak akarsu boylarında, dağ yamaçlarında, vadi içlerinde, ovalarda ve deniz kıyılarında bulunurlar Köyleri hesaplı fonksiyonlarına göre incelediğimiz vakit, çoğunlukla verimli tarım alanlarının yakınında kurulan köylerde halkın tarımla uğraştığı yüksek dağlık alanlarda ise hayvancılığın ön plana çıktığı, orman yakınında kurulan köylerde ise halkın orman ürünleriyle ilgili işlerde çalıştığı görülmektedir Yine deniz ve göl kenarındaki köylerde millet balıkçılıkla uğraştığı bir takım köylerde ise madenlerde çalıştığı görülür
Ülkemizde köyler yerleşme dokularına kadar toplu ve düzensiz yerleşmeler şeklinde iki gruba ayrılır Bu şart üstünde yeryüzü şekilleri, su temini ve tarım alanları gibi faktörler etkili olmaktadır
Toplu yerleşme tipinde evler birbirine yakın olarak bir merkezde toplanmıştır Ova ve platolarda yer alan köyler genelde toplu yerleşme şeklindedir Bu nesil yerleşmeler iç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Marmara ve Ege bölgelerinde yaygındır
Dağınık yerleşme tipinde ise evler tek yada bir kaç ev biçiminde arazi üzerinde dağılmıştır Arazinin zorlu olduğu, tarım alanlarının minik ve parçalı olduğu yerlerde düzensiz yerleşmeler yaygındır Bu nesil yerleşmeler daha çok Karadeniz Bölgesi ’nde görülür
Köy Altı Yerleşmeleri
Köyden minik, idari ve idareli olarak köye yan olan köy altı yerleşmeleri bazı şahısların değişik nedenlerle köylerden ayrılarak küçük birimler halinde oluşturdukları yerleşmelerdir Bu cins yerleşmelerin ortaya çıkmasında, kalabalık ailelerden koparak bağımsız yaşama isteği, aileler arasında çıkan anlaşmazlıklar, tarla arazilerinin beceriksiz ve birbirinden uzaktan olması ve hayvanlar için otlak ve sığınak temini gibi faktörler etkin olmuştur Başlıca ilkbahar ve yaz mevsiminde geçici olarak kullanılan köy altı yerleşmelerinden bazıları zamanla aralıksız yerleşmelere dönüşebilmektedir
Esas köy altı yerleşmeleri şunlardır:
Mahalle
Bir köyün sınırları içerisinde birden artı aralıksız yerleşme varsa bunların herbiri semt olarak adlandırılır Mahalleler bir köyden ayrılmış ama yönetimle ilgili fonksiyonu olmayan köye alt yerleşmelerdir Batı Karadeniz, Akdeniz, Marmara ve Batı Anadolu ’da yaygındır
Plato
Ülkemizde köy altı yerleşmelerinin en yaygın olanıdır Ülkemizde yazların genelde az yağışlı geçmesi nedeniyle otlar kurur, ahali da hayvan sürülerini yazın yeşil otlakların ve suyun olduğu serin yaylalara götürürler Son yıllarda ülkemizde yaylacılık faaliyeti değişmeye başlamıştır Kuzey Anadolu dağlarının denize bakan yamaçları, Toroslar ve Ege dağları üzerindeki yaylalar turizme çözülmüş ve buralarda turizm faaliyetleri yaygınlaşmıştır
Divan
Birbirlerinden uzak kurulan evlerden oluşan yerleşmelerdir Bu evler bir araya gelerek mahalleleri oluşturur Her an birkaç ev ve hayvanlar için kümes, ahır ve ağıllardan oluşur Kuzey Anadolu bu yerleşmelerin yaygın olduğu yerlerdendir
Mezra
Bir ya da birkaç evden oluşan tarım ve hayvancılık yapılan minik yerleşme tipidir Doğu ve Güneydoğu Anadolu ’da yaygındır Mezraların bir çoğu geçici yerleşme olarak resmileşmiş fakat gelişerek bir çoğu günümüzde sürekli yerleşmeye dönüşmüştür
Kom
Hayvan geliştirmek için köylerden uzakta kurulan bir ev ve ahırdan oluşan yerleşme tipidir Doğu Anadolu ’da bu müşteri yerleşmelere sık rastlanır
Ağıl
Küçükbaş hayvanlar için üretilmiş etrafı çitler ve duvarlarla çevrilmiş üstü açık yerleşme tipidir Küçükbaş hayvancılığın yapıldığı Güneydoğu, İç ve Doğu Anadolu ’da yaygındır
Oba
Daha çok göçebe hayatı yaşayan millet tarafından kurulan ve hayvan yetiştirilen geçici yerleşmelerdir Akdeniz, Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi yaygın olduğu yerlerdir
Çiftlik
Köy ve büyük kasaba yerleşmelerin uzağında yerleşmiş bir veya birkaç ev ile geniş tarım arazilerinden oluşan yerleşmelerdir Çiftliklerin bazılarında tarımsal faaliyetlerle birlikte hayvancılıkta yapılmaktadır Batı Anadolu, Akdeniz, Trakya ve İç Anadolu ’da çiftliklere sık sık rastlanır
Dam
Çoğunlukla hayvancılık yapılan bazılarında ise ufak çapta ekim ve dikim yapılan geçici yerleşmelerdir Ege Bölgesi, Gökçeada ve Bozcaada ’da yaygındır
Kırsal kesimde konut yapımında kullanılan malzemeler, doğal çevre ve iklim ile fazla yakından ilişkilidir Verimsiz iklim bölgelerinde kerpiç evler, yağışlı ve ormanlık alanlarda ahşap evler yaygındır
Ülkemizde;
Taş meskenler; Akdeniz, Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde,
Ahşap meskenler; Karadeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde,
Kerpiç meskenler; iç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır
Şehirlerin Sınıflandırılması
Coğrafi açıdan şehirler nüfuslarına ve fonksiyonlarına tarafından sınıflandırılır
1)*** Nüfuslarına Kadar Şehirler
Şehirler barındırdıkları insan sayısına kadar minik (nüfusu 10000 ile 25000 aralarında), orta (nüfusu 25000 ile 100000 aralarında) ve büyük büyük kasaba (nüfusu 100000 den fazla) olarak sınıflandırılır
2)*** Fonksiyonlarına Tarafından Şehirler
Şehirlerin fonksiyonlarına göre sınıflandırılmasında ekonomik, idari, kültürel ve askeri özellikler dikkate alınır Derhal her şehrin kuruluş ve gelişmesinde bu fonksiyonlardan bir veya bir kaçı etkilidir Çoğunlukla şehirlerin gelişmesinde bir fonksiyon ön plana çıkar Bazı şehirlerde ise birden fazla fonksiyon etkilidir İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Ankara gibi
Tarım Şehirleri
Ülkemizdeki minik şehirlerin kayda değer bir kısmında ve orta büyüklükteki şehirlerin bir kısmında halk müziği geçimini daha çok tarım ve hayvancılıktan sağlar Tarım alanlarının merkezinde kurulan bu şehirlerin bir kısmında tarıma dayalı sanayi kolları da bulunur Bu şehirler çevredeki ufak yerleşmelerin ihtiyaçlarının karşılandığı ticaret merkezi durumundadır Bu şehirlerin gelişmesi çevrelerindeki tarım alanlarının genişliğine, sulandırma, gübreleme, makineleşme ve ulaşım imkanlarına bağlıdır Bu şehirlere Rize, Erbaa, Niksar, İnegöl, Akşehir, Turgutlu, Aksaray, Karaman, Niğde, İğdır, Bayburt, Sancı, Muş örnek olarak gösterilebilir
Ticaret ve Liman Şehirleri
Ticaret, şehirlerin gelişip büyümesinde etkili olan manâlı fonksiyonlardan biridir
İç kesimlerle kara ve demiryolu bağlantısı sebebiyle geniş bir hinterlanda sahip liman şehirleri sanayininde gelişmesiyle birlikte ticaret mallarının alınıp satıldığı ve depolandığı kayda değer ticaret merkezlerine dönüşmüşlerdir İstanbul, İzmir ve Mersin gibi
Sanayi Şehirleri
Bu şehirlerde yaşayan halkın kayda değer bir kısmı geçimini sanayi kuruluşlarından sağlamaktadır İstanbul, İzmit, Bursa, Karabük, Karadeniz Ereğlisi, Kırıkkale ve İskenderun önemli sanayi şehirlerinden bazılarıdır Bu şehirlerde sanayinin gelişmesiyle birlikte ticaret, bankacılık, ulaşım ve öteki sektörler de gelişmiştir Sanayinin gelişmesinde iklim şartları, ulaşım, hammadde kaynaklarına yakın olma ve enerji teminin kolay olması etkili olmuştur
Turizm Şehirleri
Değişik doğal güzellikler ve tarihi zenginliklere sahip şehirlerimiz birer turizm merkezi durumundadır Antalya, Bodrum, Marmaris, Çeşme, Ürgüp ve İstanbul bu merkezlerin başında kazanç Bu şehirlerde turizmin gelişmesine alt olarak ticaret, ulaşım ve haberleşme gibi hizmetlerde gelişme gösterir Hem işlek yollar üstünde ve kavşak noktalarında yer alan Eskişehir, Afyonkarahisar, Konya, Ankara ve İstanbul gibi şehirlerin gelişmesinde ulaşım faaliyetleride etkin olmuştur
Yönetimle Ilgili Fonksiyonlarına Göre Şehirler
Yerleşim birimlerinin bazılarının gelişmesinde il merkezi ve başkent olmaları kayda değer derecede etkili olmuştur Bir ilde valilikle birlikte devlet işlerinin görüldüğü çeşitli müdürlüklerin bulunması ve buralarda fazla sayıda insanın çalışması o ikâmetgâh biriminin gelişmesine katkı sağlar Örneğin Hakkari, Kars, Bayburt, Ardahan gibi Geçmişte başkent olan Bursa, Edirne, Konya ve istanbul ’un gelişmesinde başkent olmalarının etkisi büyüktür Yeniden Ankara ’nın büyüyüp gelişmesinde başkent olmasının rolü büyüktür
Askeri Şehirler
Sarıkamış, Gölcük, Erzurum, Kırkağaç gibi bazı şehirlerimizde askeri birliklerin varlığı şehirlerin ekonomik hayatına kayda değer bir canlılık katmaktadır
Kır ve şehir halkı yerleşmelerinin esas özellikleri;
–*** Kır yerleşmelerinde nüfus eksik şehir halkı yerleşmelerinde fazladır
–*** Kır yerleşmelerinin bazıları geçici yerleşmelerdir, şehirlerin tamamı aralıksız yerleşmelerdir
–*** Altyapılar ve üst inşa hizmetleri şehirlerde kırsal yerleşmelere tarafından gelişmiştir
–*** Eğitim, sağlık durumu gibi hizmetler şehirlerde daha artı gelişmiştir
–*** Kırsal kesimde yaşayanlar başlıca tarım ve hayvancılıkla uğraşırken şehirlerde yaşayanların manâlı bir bölümü sanayi ve hizmetler sektöründe çalışır
–*** Şehirlerde fazla katlı meskenler yaygındır ve iş alanları ile konut alanları öyle ya da böyle birbirinden ayrılmıştır
–*** Kırsal kesimde iklim ve doğal çevrenin etkisiyle ahşap, kerpiç ve taş meskenler yaygın iken şehirlerde fazla katlı betonarme yapılar yaygındır
