Ülkemizde Heyelan

Ülkemizde Heyelan,


HEYELAN

Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan oluşmuş kütlelerin, çekimin etkisi aşağıda yerlerinden koparak yer değiştirmesine Heyelan denir Bir Takım heyelanlar büyük bir şipşak gerçekleştikleri halde bir takım heyelanlar daha yavaş gerçekleşirler Heyelanlar yer yüzünde çok sık meydana gelen ve fazla yaygın bir kütle hareketi çeşididir ve aşınmada manâlı rol oynarlar Büyük heyelanlar aynı zamanda topografyada derin izler bırakırlar



HEYELAN SINIFLANDIRILMASI

Çoğunlukla kayma biçiminde olan heyelanlar, bazen de düşme, kayma ve akma hareketleri ile bunların birkaçının birleşimi olarak karmakarışık biçimde olmaktadır böylece heyelanları farklı adlar aşağı ve bambaşka tiplere ayırarak sınıflandırmak oldukça zordur Ancak heyelanlar daha etkin olan hareketin tipine tarafından genel olarak, aşağıdaki şekilde adlandırılmaktadırlar
a Düşmeler: Düşmeler, gevşeme veya parçalanma aracılığıyla, başlıca kütleden ve zeminden ayrılan bölümlerin ani hereketi olarak tanımlanabilir Fakat kaya parçaları ile, zemini oluşturan malzemelerin (toprak ve öteki döküntüleri) eğim doğrultusunda hareketi biçiminde görülen bu hareket kaymalardan öbür olarak bağımsızlık düşme şeklindedir Düşme hareketi doğal ve beşeri nedenlere dayanmaktadır
b Kaymalar Bir yada birkaç yüzey her tarafında, kayma direncinin azalmasıyla oluşan heyelanlardır Doğal olarak kayma sırasında, hareket eden malzemeler birbirleriyle etkileşim halindedirler Bunun için bu kütleler, belirtilen ölçüde başlıca özelliklerine emrindeki kalarak bozulmakta, parçalanmakta ve son aşamada akmalara dönüşmektedir
Dönel Kaymalar:
Kayan malzemenin özelliğinde fazla az bir değişmenin olduğu, yada değişmenin hiç görülmediği heyelanlardır Bunlar en sık görülen heyelan tipidir Kopma yüzeyleri bir kaşığa benzemektedir Daha fazla yamaç (şev) göçmesi şeklindedir Kayma sonucunda, hareket eden kütlenin üstteki kısımları çökerken, alt kısımları yığılma nedeniyle kabarır Bunun sonucunda üstteki yüzeylerin geriye olması veya topografik düzensizlik sebebiyle de kaymanın görüldüğü üst kısımlarda yüzey sularının birikmesine tabi küçük heyelan gölleri oluşabilir Yamaçların daha aşağı kısımlarının akarsular, dağlar ya da beşeri etkinlikler sonucu oyulması, göçme şeklindeki bu heyelanların esas nedenidir Dönel kaymalar daha fazla ana kaya ile, ince, kaba yüzey malzemelerinin blok halinde kayması şeklinde görülmektedir Birçok zaman dönel kaymanın görüldüğü yerlerde, yamaç topuğundaki araç gereç çok ufalandığından, bir toprak ya da döküntü akmasına benzer bir dış görünüş ortaya çıkabilmektedir Bu oluşum daha fazla dolgu yamaçlarda görülmektedir
c Akmalar:
Daha çok yamaç döküntüsü, ayrışmış malzemeler, kumlar ve sıkışmamış yüzey formasyonları gibi, gevşek malzemenin ıslak yada kuru zemin üzerindeki yer değiştirmesi, dökülme hareketi olarak tanımlanmaktadır Bu nesil hareketin nedeni; haylazlık suyu basıncının doğmasına neden olan ve kayma direncini azaltan sudur Nitekim akmalar genellikle kuvvetli sağanaklarsırasında veya ardından, ortaya çıkmaktadır Kaynak suları, donmuş zeminlerin ani çözülmesi gibi, diğer bir takım etkenler de, yamaç malzemelerinin harekete geçmesine yani bu müşteri heyelanlara niçin olabilmektedir

Zemin Akmaları:
Çoğunlukla, içinde emin miktarda su bulunduran, vahşi ve ince yüzey malzemeleri az eğimli yamaçlarda kayma, çok eğimli yamaçlarda ise dökülme hareketi göstermektedir Bu hareketlere toprak sünmesi de denilmektedir Zemin akmaları genellikle döküntü ve toprak akmaları olarak iki başlık aşağıda incelenmektedir
Döküntü Akmaları:
Hareket eden malzeme yamacın yukarı kısımlarında iri, aşağıda
kısımlarında ise daha ufak parçalara ayrılmış durumdadır ve hareket aşağıda kısımlarda, yukarı kısımlardakine göre daha yavaştır Döküntü akmaları şeklindeki heyelanlar, genel olarak şiddetli yağışlara ya da donmuş zeminin ani çözülmesine bağlı olarak, üzerindeki bitki örtüsünün çeşitli nedenlerle değil olduğu, lakin, toprak tabakasının kalın olduğu yamaçlarda görülür Daha fazla balçık akıntıları şeklinde görülen bir takım yayınlarda; döküntü akıntılarının tamamı çamur akıntıları olarak adlandırılır, bu heyelanlar fazla önemli ekolojik ve çevresel sorunlara niçin olmaktadır
Toprak Akmaları:
Çoğunlukla plastik yada çok ince taneli organik malzemelere tabi olarak oluşur Yamacın doğal dengesinin, suyla doygunluk ve aylaklık suyu basıncının artması sonucu bozulmasıyla ortaya meydana çıkan bu hareketin hızı, yamacın üstteki kısımlarından altında kısımlarına dürüst azalmaktadır (Lös akması, kil akması, kum akması vb )
ç Solüflüksiyon: Soğuk mevsimde donan, sıcak mevsimde çözülen üstünkörü zemin katmanlarının, fazla eğimli olmayan geçirimsiz özellikteki kayalardan oluşan ve yamaçlar üzerinde görülen yüzey üzerindeki hareketidir
d Kaya düşmesi: Dağlık alanlarda, dikey yamaçlardan kopan iri blokların ve büyük kaya parçalarının, koptukları yerden aşağılara içten düşmesidir Genelde korniş şekilde olan ve altında daha yumuşak dolgular bulunan tabakalarda görülür Aşağıda gevşek tüfler yer alan bazalt akıntıları
veya killi bir tabaka üstünde bulunan kalker tabakalarının oluşturduğu kornişler, kaya düşmesi olayının sık görüldüğü yerlerdir Bunlar özelikle ilkbahar aylarındaki şiddetli donmaçözülme ve güneşlenmenin etkisiyle büyüyerek kayaların parçalanmasına ve yamaç aşağı düşmesine niçin olurlar
:
eÇamurAkıntıları: Su ile doygun hale gelmiş yüzey malzemelerinin, epeyce süratli bir biçimde eğim doğrultusunda vadileri izleyerek aşağılara içten akmasıdır Kurak ve sanki verimsiz bölgelerde görülen akıntıdır Akıntılar balçık şeklindedir Oysa oluşum nedenlerine göre bunların içinde birkaç ton ağırlığında olan kaya parçaları da bulunabilmektedir Yamaçların dik olması, ıslanınca kayganlaşan formasyonların (özellikle killi) bulunması, sağanak şeklindeki şiddetli yağışlar ve bitki örtüsünün cılız olması, çamur akıntılarının oluşması ve şiddeti üstünde ilk elden etkili olan faktörlerdir
f Kompleks heyelanlar: Doğal olarak, heyelanlar, klimatolojikmeteorolojik ve jeomorfolojikjeolojik şartlar ve yamacın farklı malzemelerden oluşması sebebiyle hareket sürecinde birden fazla türde görülmektedir Yani düşme kayma veya akma biçiminde olan heyelan, bir süre sonra benzer anda iki veya üç hareket biçiminde de görülebilmektedir Böylece heyelanlar, değişik aşamalarda öbür hareket tipinde olabilmektedir Heyelanların çoğu kompleks türdendir Zaten bir heyelanın tek ve kesin bir nedene bağlanması yaklaşık olarak imkansızdır Çünkü, bir çok neden, aynı anda devrededir Karmaşık heyelanlar daha geniş bir alanı etkilediğinden, diğer heyelanlara kadar çevreye daha büyük zararlar vermekte, ekolojik dengenin bozulmasına, büyük boyutta mülk ve can kayıplarına neden olmaktadır
Bir Takım yayınlarda yukarıda kısaca veri bahşedilen düşme, kayma, dökülme ve karmaşık heyelanlardan diğer, yuvarlanma ve yanal yayılma tipi heyelanlardan da laf edilmektedir
Yuvarlanma tipi hareketler, esas kaya yuvarlanması ile vahşi ve ince malzemelerden oluşan toprak yuvarlanmaları şeklinde olmaktadır

Yanal yayma heyelan tipinde ise, esas kaya yanal yönde hareket ettiği gibi barbar ve ince malzemelerden oluşan toprakta yanal yönde hareket etmektedir

HEYELANIN TÜRKİYE ’DEKİ DURUMU

Son yıllarda meydana gelen afetler göz önüne alındığında heyelanın depremden sonradan ikinci sırada yer aldığı görülmektedirBu da heyelana aleyhinde gösterilen hassasiyetin arttırılması gerektiğinin en önemli göstergesidir

Türkiye ’de 2001 yılına değin toplam 155 heyelan meydana gelmiştir Zonguldak ’ta 19, Giresun ’da 13, Kastamonu ’da 9, Bingöl ’de de 9 kere heyelan oluşmuştur

Meydana gelen heyelanların büyük bir bölümü verilerden de anlaşılacağı gibi Karadeniz bölgesinde olmuştur Son yıllarda Giresun ve Rize'de meydana gelen büyük çaplı heyelanlar bunun en büyük göstergesidir Zonguldak ilk olarak almak üzere Giresun, Kastamonu ve Bingöl illeri toprak kayması meydana gelen illerin başında yer alırlar Son zamanlarda ise Rize, Giresun ve Trabzon illerinde özellikle yağışlar dolayısıyla çok sayıda heyelan oluşmuş, bununla birlikte ölü ve zarar görmüş sayısı artmıştır Türkiye dünyanın verimsiz,sözdeverimsiz bölgesinde yer almaktadır böylece büyük bir bölümünde sözde kurak iklim görülmektedir Bu iklimin özelliği; fazla yağışsız geçen bir dönemi bol yağışlı bir dönemin izlemesi, ani ve şiddetli yağışların ve ani sıcaklık değişikliklerinin görülmesidir Bu koşul toprak kaymasının oluşması için çok manâlı bir etkendir Yine uzun süreli ve bol yağışın görüldüğü nemli iklime sahip yörelerimiz de, heyelanın çok sık ve yaygın olarak görüldüğü yerlerdir Ülkemizde heyelan olma ihtimalinin en fazla olduğu bölge Karadeniz bölgesidir Bilhassa orta ve doğu Karadeniz bölümünde fazla sık ve etkili heyelan afeti yaşanmaktadır

Bunlardan birkaç tanesini örnek verirsek; 24 Haziran 1988 günü, Trabzon ’u Gümüşhane ’ye bağlayan kara yolunda, Maçka ’ya alt Çatak Köyünde adaleli yağışlara emrindeki olarak oluşan heyelanlarda 65 kişi yaşamını yitirmiş, koskocoman ekonomik ve sosyal sorunlar yaşanmıştır 1985 BATI KARADENİZ HEYELANLARI:Fazla kar yağışlı kış mevsiminden sonradan bahar başlangıcında karların ani erimesi sonucu Zonguldak,Kastamonu ve Sinop illerinde takriben 1684 konutu etkileyen heyelan olayları meydana gelmiştir

23061988 ÇATAK HEYELANI: TrabzonMaçkaÇatak mevkiinde meydana gelen heyelanda 46 kişi hayatını kaybetmiştir
21071988 RİZE HEYELANLARI: Rize iline alt 3 ilçeyi etkileyen taşkın ve heyelan olayları meydana gelmiştir Heyelandan 3 kişi hayatını kaybetmiştir
1920061990 TRABZONGİRESUNGÜMÜŞHANE HEYELANLARI:Her üç ilde 65 kişinin ölümüne ve büyük bedensel kayıplara yol açan heyelan ve taşkın olayları meydana gelmiştir
13071995 SENİRKENT ÇAMUR AKMASI: Isparta Senirkent ilçesinde meydana gelen balçık akması olayında 74 kişi hayatını kaybetmiştir
2021051998 BATI KARADENİZ HEYELANLARI:Karabük, Bartın, Zonguldak ve Bolu illerinde 1330 konutu etkileyen heyelan, 5500 konutu ve işyerini öbür derecelerde etkileyen taşkın olayları meydana gelmiştir
0708081998 TRABZONBEŞKÖY HEYELANI: 50 birey hayatını kaybetmiş, 100 konut yıkılmıştır
2324072002 RİZE HEYELANLARI: Selamet köyünde 20 elde etmek üzere toplam 27 kişinin öldüğü heyelan olayları meydana gelmiştir
1703 2005 SİVASKOYULHİSAR İLÇESİ SUGÖZÜ KÖYÜ KUZULU HEYELANI: SivasKoyulhisarSugözü KöyüKuzulu Mahallesi‘nde yaşanmıştır 17032005 tarihinde Saat: 10:30 sularında meydana gelen heyelan olayında 15 birey hayatını kaybetmiştir
13 Temmuz 1995 günü Isparta Senirkent ’te meydana gelen çamur akıntısı ardından 74 birey hayatını kaybetmiş, yüzlerce işyeri ve binlerce hayvan balçık altında kalmıştır
Karadeniz Bölgesinde meydana gelen heyelanların fazla olmasının esas nedeni bölgenin aralıksız bol yağış aşağı kalması, arazinin dağlık olması ve yamaçlarda bir çok ikâmetgâh biriminin bulunmasıdır

Ayrıca halkın büyük bir kısmının heyelan konusunda bilinçsiz olması (yan bu sadece Karadeniz bölgesiyle sınırlı değil ülkemizin birçok yeri de bu durumdadır), evlerin dayanıksız ve eski yapılar olması, Bayındırlık ve İskan Müdürlükleri ve belediyelerin yeterli önlemleri almamaları ve halkı bu konuda bilinçlendirmemeleri de heyelanı yaratıcı etkenler arasındadır *