Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Süre
Röle
Süre Rölesi
Zaman Rölesinin Çalışma Prensibi
Vakit Rölesinin Çalışma Prensibi
Vakit röleleri: Otomatik kumanda devresinde sistemin ilk hareketinden sonradan, bir takım işlemlerin zaman gecikmesiyle yapılması istenebilir Örneğin, sistemin ilk çalışmasından daha sonra bir diğer devrenin çalışması, daha sonra da diğer bir sistemin devreye girmesi istenebilir Böyle durumlarda bu isteklere cevap verebilecek süre röleleri kullanılır
Süre röleleri çalışma sürelerini tamamiyle ayarlayabilirler Uygulamada, 14 saniye ilâ birkaç dakikaya kadar süre ayarı yapabilen farklı alanlara yönlendirilmiş herif ve özellikte süre röleleri vardır Hem birkaç saate kadar , hatta 24 saate dek ayarlanabilen senkron motorla çalışan süre röleleri vardır
Doğru cereyan vakit röleleri: Bu röleler, inşa bakımından basit olduklarından ucuzdurlar Aslında, bayağı bir röle yapısındadırlar Gecikme röleye ilave olarak konan asistan elemanlarla sağlanmaktadır Üç cins içten akıntı süre rölesi vardır Bunlar; bakır halkalı süre rölesi, bakır halkasız süre rölesi ve kondansatörlü vakit rölesidir
Bakır halkalı süre rölesi: Şekil 120'de görüldüğü gibi, bir elektromıknatıs ve kontak sisteminden meydana kazanç Röle bobininin çekirdeği üzerine bir bakır halka geçilmiş ve bunun üzerine bobin konmuştur
A anahtarı kapatıldığında, bobin enerjilenir Armatür bobin çekirdeği kadar çekilir ve K kontağı açılır Anahtar açıldığında, bobin içerisinden akan akıntı gitgide artarak azalır ve sıfıra düşer Eğilim değişikliği manyetik bölge değişikliği yaratır Değişen manyetik alan röle bobini ve bakır halka üstünde bir gerilim indükler Bu gerilim kısa devre durumundaki bakır halka içerisinden bir akıntı akıtır Bobinin devre açık olduğundan bobin içerisinden bir eğilim akmaz
Bakır halkada dolaşan cereyan, belli başlı manyetik alanı kuvvetlendirecek yönde olduğundan, bobin içersinden akıcı akıntı kesildiği halde bobinin manyetik alanı bir zaman değil olmaz bu nedenle armatür bir süre daha çekili kalır Bu Nedenle K kontağının her yerde kapanması gecikmeli olur
Bakır halkasız süre rölesi: Bu vakit rölesi de bakır halka bulunmaz Bu rölede A anahtarı röle bobinine paralel olarak bağlanmıştır Şekil 121'de görüldüğü gibi, anahtar kapatılınca üreteç kısa devre olacağı için, röle bobinine hızlı olarak bir R direnci bağlanmıştır
Anahtar kapatılırsa röle çalışmaz Çünkü, anahtar röle bobinini kısa devre etmektedir Anahtar açıldığında, bobinden bir akıntı geçer Röle enerjilenir Armatür röle çekirdeği tarafından çekilir ve K kontağı açılır Anahtar açık olduğu sürece kontak açık kalır Anahtar her tarafta kapatıldığında, bobin kısa devre olacağından bobinden geçen eğilim düşerek sıfır olur Akımın azalarak sıfır olması, manyetik alanın değişmesine sebep olur Değişen manyetik bölge, röle bobini üzerinde bir gerilim indükler Bu gerilim, kısa devre durumunda olan bobinin içerisinden bir cereyan akıtır Bobinde bir manyetik bölge değişikliği daha meydana gelir bu manyetik alan esas manyetik alanı kuvvetlendirecek yöndedir bu nedenle bobin akımı kesildiği halde armatür bir süre daha çekili kalır Bu Nedenle a anahtarının kapanmasından bir vakit sonra K kontağının kapanması sağlanmış olur
Kondansatörlü süre rölesi: Kondansatörlü zaman rölelerinin egzersiz prensibi, yukarıda açıklanan bakır halkalı ve bakır halkasız rölelerin çalışma prensibine dayanır Kondansatörlü zaman rölesinde, kontağın gecikmeli olarak açılıp, kapanması kondansatör vasıtasıyla sağlanır
Alternatif akıntı süre röleleri: Alternatif eğilim kumanda devrelerinde dağıtılmış herif vakit röleleri vardır Bunlardan bazıları şunlardır: Pistonlu zaman rölesi, motorlu vakit rölesi, termik süre rölesi, elektronik süre rölesidir
Pistonlu süre rölesi: Bobin uçlarına bir AC gerilim uygulandığında, bobin çekirdeği armatürü çeker Armatüre mekanik olarak alt olan yukarıya dürüst çekilir Pistonun yukarıya içten çekilmesiyle B hücresindeki hava ya da yağ sıkışarak C kanalı ve D yolu ile A hücresine geçer Bu geçiş vakit aldığından bu geçiş yavaş olur
Bobin enerjilendiğinde, 34 kontakları derhal açılır 12 kontakları da derhal sonradan kapanır Piston kolunun kumanda ettiği 56 ve 78 kontakları ise, açıklanmış bir zaman geçtikten sonra durumlarını değiştirirler Bu süre D yolunu ayarlayan bir vida ile ayarlanır
Bobinden geçen akıntı kesildiğinde, piston üzerindeki kelepçe açıldığından armatür ve piston hemen aşağıya düşer ve kontaklar eski durumlarını alırlar
Motorlu zaman rölesi: Kumanda devrelerinde daha çok bu herif süre röleleri kullanılmaktadır Bu zaman rölelerinde bobin yerine küçük bir elektrik motoru konmuştur Gerçekte, üreticilerin ürettiği bu müşteri vakit rölelerinden 220 volt ile çalışanlar 020 saniye arasında 380 volt ile çalışanlar 040 saniye arasında zaman ayarına ihtimal verirler
Röle devreye bağlandığında motor çalışmaya başlar Motorun hareketi, saniye olarak tasarımlanmış bir dizi dişli düzenek ile iletilir Dizinin sonundaki dişli üzerinde yer alan bir tırnak, motoru frenleyen ve bununla beraber röle kontaklarına kumanda eden bir kola temas eder Bu anda, frenlenen motor durur ve rölenin kapalı kontağı (34) açılır ve açık kontağı (45) kapanır Süre ayarı, tırnağın kola olan uzaklığını ayarlamakla yapılır
Elektronik zaman röleleri: Elektronik zaman rölesinin çok dağıtılmış türleri vardırElektrik nokta kaynak makinelerinde kullanılan vakit rölesi devresi görülmektedir Devredeki BD136 transistörü PNP tipi bipolar transistördür A anahtarı 1 nolu konumda ve D anahtarı açık iken zaman rölesi devreye bağlandığında, M rölesi enerjilenir Normalde açık olan M1 kontağı kapanır Kaynak işlemi başlar
D anahtarına paralel alt kondansatör, R1, R2 ve R3 dirençleri A anahtarı üzerinden dolar Kondansatör adamakıllı yüklendiğinde, transistörün beyzine fazla bir gerilim gelir ve transistör izolatör duruma geçer Transistörün çıkış devresi üzerinde olan M rölesinin akımı kesilir Röle kontakları eski durumlarını alırlar
D anahtarına alt kondansatörün yüklenme zamanı, bir başka deyişle, zaman rölesinin süre ayarı R2 ve R3 dirençleri ile yapılır
D anahtarı kapatılırsa, kondnasatör kısa devre olur Transistörün beyzine pozitif gerilim gelmez Transistör sürekli iletimde kalır Bu durumda M rölesi sürekli enerji altında kalır Yani, röle zaman sistemsiz olarak çalışır
Fazla eğilim röleleri: Elektrik devrelerinde hatları gözetmek için sigorta kullanılır Sigortalar koruyacağı devre akımına yerinde seçilmelidirler Fakat zorlama devrelerinde motorlar, yeniden yapılanma hemencecik olağan akımlarının üzerinde akım çektiklerinden, sigortanın atmaması için sigorta eğilim değerinin, motor normal eğilim değerinden yüksek seçilmesi zorunluluğu vardır böylece, sigortalar motorlardan çok motorların devrelerini koruma görevi yaparlar Motorları fazla akımlardan gözetmek için aşırı akım rölesiadı bahşedilen röleler kullanılır Otomatik kumanda devrelerinde kullanılan iki cins aşırı cereyan rölesi vardır
Manyetik fazla akıntı rölesi: Şekil 126'da görüldüğü gibi, motora bağlanan fazlara hızlı olarak tabi röle bobininin taşıyabileceği eğilim değeri motor akımı değerindedir Röle bobininden geçen akım bir manyetik bölge yaratır Bu bölge nominal motor akımında yağ içinde yer alan piston kolunu yukarıya çekecek büyüklükte değildir Herhangi bir nedenle; motor nominal eğilim değerinin üstünde bir akıntı çekerse, röle bobininin manyetik bölge şiddeti artarak pistonu çekebilecek değere ulaşır Piston yukarı çekilince röle kontağı (OL) açılır Bu kontak, kontaktör bobini ile hızlı tabi olduğundan bobinin akımı kesilir Röle armatürü serbest kalır Bu Nedenle motor şebekeden ayrılarak motor yanma tehlikesinden korunmuş olur
Motor akımının kısa aralıklarla nominal değerinin üzerine çıkabileceği geçici durumlarda mesela, yol verilirken, röle kontağının açılması gerekir Kısa süreli fazla akımlarda kontağın açılmasını durdurmak için, röleye yağlı süre geç kalma ünitesi eklenmiştir Bu suretle çekirdeğin yukarı doğru hareketi, yağ içinde hareket eden piston yardımıyla yavaşlatılarak, gecikme sağlanır
Aşırı akıntı rölelerinde, herhangi bir arıza sonucu açılan röle kontağı, otomatik olarak normaldaki durumuna dönmez Röle kontağını kapatmak için rölede yer alan RESET düğmesine basmak gerekir Ama, röle kontağını attıran sebep bulunup, arızayı gidermeden önce reset düğmesine basılmamalıdır
*
Röle
Süre Rölesi
Zaman Rölesinin Çalışma Prensibi
Vakit Rölesinin Çalışma Prensibi
Vakit röleleri: Otomatik kumanda devresinde sistemin ilk hareketinden sonradan, bir takım işlemlerin zaman gecikmesiyle yapılması istenebilir Örneğin, sistemin ilk çalışmasından daha sonra bir diğer devrenin çalışması, daha sonra da diğer bir sistemin devreye girmesi istenebilir Böyle durumlarda bu isteklere cevap verebilecek süre röleleri kullanılır
Süre röleleri çalışma sürelerini tamamiyle ayarlayabilirler Uygulamada, 14 saniye ilâ birkaç dakikaya kadar süre ayarı yapabilen farklı alanlara yönlendirilmiş herif ve özellikte süre röleleri vardır Hem birkaç saate kadar , hatta 24 saate dek ayarlanabilen senkron motorla çalışan süre röleleri vardır
Doğru cereyan vakit röleleri: Bu röleler, inşa bakımından basit olduklarından ucuzdurlar Aslında, bayağı bir röle yapısındadırlar Gecikme röleye ilave olarak konan asistan elemanlarla sağlanmaktadır Üç cins içten akıntı süre rölesi vardır Bunlar; bakır halkalı süre rölesi, bakır halkasız süre rölesi ve kondansatörlü vakit rölesidir
Bakır halkalı süre rölesi: Şekil 120'de görüldüğü gibi, bir elektromıknatıs ve kontak sisteminden meydana kazanç Röle bobininin çekirdeği üzerine bir bakır halka geçilmiş ve bunun üzerine bobin konmuştur
A anahtarı kapatıldığında, bobin enerjilenir Armatür bobin çekirdeği kadar çekilir ve K kontağı açılır Anahtar açıldığında, bobin içerisinden akan akıntı gitgide artarak azalır ve sıfıra düşer Eğilim değişikliği manyetik bölge değişikliği yaratır Değişen manyetik alan röle bobini ve bakır halka üstünde bir gerilim indükler Bu gerilim kısa devre durumundaki bakır halka içerisinden bir akıntı akıtır Bobinin devre açık olduğundan bobin içerisinden bir eğilim akmaz
Bakır halkada dolaşan cereyan, belli başlı manyetik alanı kuvvetlendirecek yönde olduğundan, bobin içersinden akıcı akıntı kesildiği halde bobinin manyetik alanı bir zaman değil olmaz bu nedenle armatür bir süre daha çekili kalır Bu Nedenle K kontağının her yerde kapanması gecikmeli olur
Bakır halkasız süre rölesi: Bu vakit rölesi de bakır halka bulunmaz Bu rölede A anahtarı röle bobinine paralel olarak bağlanmıştır Şekil 121'de görüldüğü gibi, anahtar kapatılınca üreteç kısa devre olacağı için, röle bobinine hızlı olarak bir R direnci bağlanmıştır
Anahtar kapatılırsa röle çalışmaz Çünkü, anahtar röle bobinini kısa devre etmektedir Anahtar açıldığında, bobinden bir akıntı geçer Röle enerjilenir Armatür röle çekirdeği tarafından çekilir ve K kontağı açılır Anahtar açık olduğu sürece kontak açık kalır Anahtar her tarafta kapatıldığında, bobin kısa devre olacağından bobinden geçen eğilim düşerek sıfır olur Akımın azalarak sıfır olması, manyetik alanın değişmesine sebep olur Değişen manyetik bölge, röle bobini üzerinde bir gerilim indükler Bu gerilim, kısa devre durumunda olan bobinin içerisinden bir cereyan akıtır Bobinde bir manyetik bölge değişikliği daha meydana gelir bu manyetik alan esas manyetik alanı kuvvetlendirecek yöndedir bu nedenle bobin akımı kesildiği halde armatür bir süre daha çekili kalır Bu Nedenle a anahtarının kapanmasından bir vakit sonra K kontağının kapanması sağlanmış olur
Kondansatörlü süre rölesi: Kondansatörlü zaman rölelerinin egzersiz prensibi, yukarıda açıklanan bakır halkalı ve bakır halkasız rölelerin çalışma prensibine dayanır Kondansatörlü zaman rölesinde, kontağın gecikmeli olarak açılıp, kapanması kondansatör vasıtasıyla sağlanır
Alternatif akıntı süre röleleri: Alternatif eğilim kumanda devrelerinde dağıtılmış herif vakit röleleri vardır Bunlardan bazıları şunlardır: Pistonlu zaman rölesi, motorlu vakit rölesi, termik süre rölesi, elektronik süre rölesidir
Pistonlu süre rölesi: Bobin uçlarına bir AC gerilim uygulandığında, bobin çekirdeği armatürü çeker Armatüre mekanik olarak alt olan yukarıya dürüst çekilir Pistonun yukarıya içten çekilmesiyle B hücresindeki hava ya da yağ sıkışarak C kanalı ve D yolu ile A hücresine geçer Bu geçiş vakit aldığından bu geçiş yavaş olur
Bobin enerjilendiğinde, 34 kontakları derhal açılır 12 kontakları da derhal sonradan kapanır Piston kolunun kumanda ettiği 56 ve 78 kontakları ise, açıklanmış bir zaman geçtikten sonra durumlarını değiştirirler Bu süre D yolunu ayarlayan bir vida ile ayarlanır
Bobinden geçen akıntı kesildiğinde, piston üzerindeki kelepçe açıldığından armatür ve piston hemen aşağıya düşer ve kontaklar eski durumlarını alırlar
Motorlu zaman rölesi: Kumanda devrelerinde daha çok bu herif süre röleleri kullanılmaktadır Bu zaman rölelerinde bobin yerine küçük bir elektrik motoru konmuştur Gerçekte, üreticilerin ürettiği bu müşteri vakit rölelerinden 220 volt ile çalışanlar 020 saniye arasında 380 volt ile çalışanlar 040 saniye arasında zaman ayarına ihtimal verirler
Röle devreye bağlandığında motor çalışmaya başlar Motorun hareketi, saniye olarak tasarımlanmış bir dizi dişli düzenek ile iletilir Dizinin sonundaki dişli üzerinde yer alan bir tırnak, motoru frenleyen ve bununla beraber röle kontaklarına kumanda eden bir kola temas eder Bu anda, frenlenen motor durur ve rölenin kapalı kontağı (34) açılır ve açık kontağı (45) kapanır Süre ayarı, tırnağın kola olan uzaklığını ayarlamakla yapılır
Elektronik zaman röleleri: Elektronik zaman rölesinin çok dağıtılmış türleri vardırElektrik nokta kaynak makinelerinde kullanılan vakit rölesi devresi görülmektedir Devredeki BD136 transistörü PNP tipi bipolar transistördür A anahtarı 1 nolu konumda ve D anahtarı açık iken zaman rölesi devreye bağlandığında, M rölesi enerjilenir Normalde açık olan M1 kontağı kapanır Kaynak işlemi başlar
D anahtarına paralel alt kondansatör, R1, R2 ve R3 dirençleri A anahtarı üzerinden dolar Kondansatör adamakıllı yüklendiğinde, transistörün beyzine fazla bir gerilim gelir ve transistör izolatör duruma geçer Transistörün çıkış devresi üzerinde olan M rölesinin akımı kesilir Röle kontakları eski durumlarını alırlar
D anahtarına alt kondansatörün yüklenme zamanı, bir başka deyişle, zaman rölesinin süre ayarı R2 ve R3 dirençleri ile yapılır
D anahtarı kapatılırsa, kondnasatör kısa devre olur Transistörün beyzine pozitif gerilim gelmez Transistör sürekli iletimde kalır Bu durumda M rölesi sürekli enerji altında kalır Yani, röle zaman sistemsiz olarak çalışır
Fazla eğilim röleleri: Elektrik devrelerinde hatları gözetmek için sigorta kullanılır Sigortalar koruyacağı devre akımına yerinde seçilmelidirler Fakat zorlama devrelerinde motorlar, yeniden yapılanma hemencecik olağan akımlarının üzerinde akım çektiklerinden, sigortanın atmaması için sigorta eğilim değerinin, motor normal eğilim değerinden yüksek seçilmesi zorunluluğu vardır böylece, sigortalar motorlardan çok motorların devrelerini koruma görevi yaparlar Motorları fazla akımlardan gözetmek için aşırı akım rölesiadı bahşedilen röleler kullanılır Otomatik kumanda devrelerinde kullanılan iki cins aşırı cereyan rölesi vardır
Manyetik fazla akıntı rölesi: Şekil 126'da görüldüğü gibi, motora bağlanan fazlara hızlı olarak tabi röle bobininin taşıyabileceği eğilim değeri motor akımı değerindedir Röle bobininden geçen akım bir manyetik bölge yaratır Bu bölge nominal motor akımında yağ içinde yer alan piston kolunu yukarıya çekecek büyüklükte değildir Herhangi bir nedenle; motor nominal eğilim değerinin üstünde bir akıntı çekerse, röle bobininin manyetik bölge şiddeti artarak pistonu çekebilecek değere ulaşır Piston yukarı çekilince röle kontağı (OL) açılır Bu kontak, kontaktör bobini ile hızlı tabi olduğundan bobinin akımı kesilir Röle armatürü serbest kalır Bu Nedenle motor şebekeden ayrılarak motor yanma tehlikesinden korunmuş olur
Motor akımının kısa aralıklarla nominal değerinin üzerine çıkabileceği geçici durumlarda mesela, yol verilirken, röle kontağının açılması gerekir Kısa süreli fazla akımlarda kontağın açılmasını durdurmak için, röleye yağlı süre geç kalma ünitesi eklenmiştir Bu suretle çekirdeğin yukarı doğru hareketi, yağ içinde hareket eden piston yardımıyla yavaşlatılarak, gecikme sağlanır
Aşırı akıntı rölelerinde, herhangi bir arıza sonucu açılan röle kontağı, otomatik olarak normaldaki durumuna dönmez Röle kontağını kapatmak için rölede yer alan RESET düğmesine basmak gerekir Ama, röle kontağını attıran sebep bulunup, arızayı gidermeden önce reset düğmesine basılmamalıdır
*
