Zeki Velidi Togan Kimdir, Hayatı

Zeki Velidi Togan Kimdir, Hayatı
Akıllı Velidi Togan Yaşam Öyküsü
Zeki Velidi Togan Eserleri
Akıllı Velidi Togan Kitapları


Zeki Velidi Togan (18901970)


Yaşam Öyküsü

Akıllı Velidi Togan, 10 Aralık 1890 tarihinde Başkurt ilinde İsterlitamak'a alt Küzen köyünde doğdu Daha ilk mederse tahsilini yaparken bir yandan da özel Rusça dersleri alıyordu Öğretmen olan annesinden Farsça öğrenmeyi de ihmal etmiyordu 1902 yılında orta tahsil için Ütek'e bulunan dayısı Habib Neccar'ın medresesine gitti Buradaki öğrenimi sırasında Arapça dersler alarak dil bilgisini ilerletti
1908'de köyünden kaçarak Kazan'a gelip burada özel dersler aldı sırası gelmişken Katanov ve Aşmarin gibi bilginlerle tanıştı 1909 yılında mezun olduğu Kasımiye medresesine “Türk Tarihi ve Arap Edebiyatı Tarihi Muallimi oldu 4 yıl süren bu öğretmenliği esnasında 1911 sonlarında yayınladığı Türk ve Tatar Tarihi adlı kitabı sayesinde meşhur olmaya başladı Bu eserin iyi yankıları tamamen Kazan Üniversitesi Arkeoloji ve Tarih Cemiyeti'ne Üye seçildi
1913'te Fergane'ye, 1914'te Buhara'ya araştırmalar yapmak için gönderildi Bu seyahat neticelerine ait hazırlamış olduğu raporlar öncelikle Petersburg Arkeoloji Cemiyeti elde etmek üzere Kazan ve Taşkent Kazıbilim cemiyetleri mecmualarında yayınlandı bu arada Prof Katanov'un şimdi İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü'nün başlıca nüvesini teşkil edecek olan kitaplarının Türkiye'ye gönderilmesine vesile oldu
daha sonra Rus Halk Müziği Meclisi Duma'da Ufa Müslümanlarının temsilcisi olarak bulunmak üzere Petersburg'a gitti Bilimsel çalışmalarına siyasî çalışmalarını da eklemiş oluyordu Bu sırada Bolşevik ihtilâli patlak verince o da Türklerin durumunun düzelmesi için mücadeleye girişti
Bolşevik İhtilâli'nden 22 gün daha sonra 29 Kasım 1917'de Başkurt ilinin muhtariyeti ilan edildi Örenburg'u 18 Şubat 1918'de işgal eden Sovyetler onu tutukladılarsa da 7 Haziran'da hapisten kaçtı Başkurt hükümeti kurulduğunda Togan, Harbiye Nazırı oldu Bundan sonradan Lenin, Stalin ve Troçki ile her zaman görüşütü ama olumlu sonuç alamayınca Türkistan'a çekilip orada mücadeleye karar verdi
192023 yıllarında Türkistan'da amansız bir mücadeleye girişti ise de başarılı olamadı Basmacı Hareketi'nin içinde bulundu Türkistan Millî Birliği'nin kurucusu ve birincil başkanıdır
Paris, Londra ve Berlin'deki bir çok OrtaAsya tarihçisi onunla hedeflemek istemesine rağmen, devrin Türkiye Ulusal Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi, Fuat Köprülü, Rıza Nur, Yusuf Akçura'nın istekleri doğruca Türkiye'den ziyafet aldı
20 Mayıs 1925'te geldiği Türkiye'de Maarif Vekâleti Telif ve Tercüme Encümeni'ne tahsis edilmiştir O zamanki Ankara'nın kitap açısından yetkisiz olması yüzünden kendi isteği ile İstanbul Darülfünun'u Türk Tarihi Müderris Muavinliği'ne görev edildi
Bundan daha sonra İstanbul ve Anadolu kütüphanelerinde hummalı çalışmalarına başladı Lakin, 1932'de I Türk Tarih Kongresi'nde tıp doktoru Reşit Galip'in sunduğu Orta Asya'da iç deniz olduğu ve bunun daha sonra kuruduğu konusu hakkındaki tebliğini eleştirince, Togan aleyhine bir kamuoyu oluştu Kendisine takınılan bu kötü tutum üzerine ülkeyi terk etme kararını verdi 8 Temmuz 1932'de istifa ederek Viyana'ya gitti
1935'te doktora çalışmalarını bitirdikten daha sonra Bonn Üniversitesi'nde, 1938'de Göttingen Üniversitesi'nde ders verdi 1939'da Millî Eğitim Bakanı'nın daveti üstüne baştan Türkiye'ye geldi İstanbul Üniversitesi'nde Umumî Türk Tarihi Kürsüsü'nü kurdu
İkinci Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Türkiye'de Sovyetler aleyhine etkinlik ve Turancılık suçundan tutuklanıp mahkeme edildi 10 yıl hapse mahkum edildiyse de Askerî Mahkeme Kararı bozdu ve Togan temize çıkma etti
1948'de her tarafta döndüğü üniversitedeki görevine ölümüne kadar devam etti 1951'de İstanbul'da toplanan XXI Müsteşrikler Kongresi'ne Başkanlık etti Bu onun bilimsel alandaki şöhretini fazla daha artırdı
Zeki Velidi Togan 26 Temmuz 1970'te İstanbul'da vefat etti
*