Beynimiz Bir Şey Seçerken Kararını Nasıl Alır?

Bir markete girdiğimizi düşünelim Burada çeşit çeşit reçel batmış bir raf olduğunu hayal edin Bu reçellerin içinden satın elde etmek isteyeceğiniz bir tanesini seçin Bu tercih sizin için ne dek zordu? 24 yerine 6 değişiklik reçel varsa bir kavanoz reçel almanız daha olasıdır
Bu konunun araştırmacıları tıpkı böyle diyor Bu araştırmacılar, iki kişiyi market çalışanı gibi giydirip birinde 6, diğerinde 24 kavanoz reçel olan iki tanıtım masası hazırladılar Gün boyunca müşterilerin bu masalardan birine rastgele uğraması için her saat başı masaların yerlerini değiştirdiler Müşteriler istedikleri değin reçeli tadabiliyordu Bir kupon alıyorlardı ama satın alacakları reçeli seçmek için reçellerin bulunduğu rafa gitmeleri gerekiyordu Böylelikle, masalardan hangisine denk gelmiş olursa olsunlar, satın alacakları kavanozu seçmeden önce bütün reçel çeşitlerini bir arada görmüş oluyorlardı Reçellerin sergilendiği masalardan büyük olanı ufak olandan daha çok tip çekiyordu aynı zamanda, büyük masaya rastlayanların yalnızca yüzde 3 ’ü bir kavanoz reçel aldı Ufak masaya rastlayanlar arasında bu oran yüzde 30 oldu Araştırmacılar durumu “Bu bulgular çok çarpıcı diye açıklamıştır ‘ Bu durum psikolojinin herzamanki insan motivasyonu teorilerine de ekonomi alanındaki rasyonel tercih teorilerine de ters düşüyor; bu teorilerin esas varsayımına kadar, daha eksik yok de daha fazla seçeneğe sahip edinmek, daha arzulanan ve insanı motive eden bir şeydirÇok artı seçeneğe sahip olmanın karar vermeyi zorlaştırdığı görülüyor Bunun nedeni, gereğinden artı seçeneğin karar vermeye çalışan kişiyi daha büyük bir zihinsel çaba harcamaya zorlaması olabilir Bu mücadele, elde edilecek kazanca layık görülmeyebilir ya da karar verme süreci, ürünü satın aldıktan sonraki keyfin değerini düşürebilir Ne süre kalkacağınız, kahvaltıda ne yiyeceğiniz, ne giyeceğiniz, gazete mi okuyacağınız yahut haberleri, ve hava durumunu televizyonda izleyeceğiniz, işe gitmek üzere ne süre evden çıkacağınız… bütün bunlar sizi benzersiz kılan kişilik özelliklerinize katkıda bulunur Varoluşçu filozof Albert Camus, bu düşünceyi “Kendimi öldürmeli miyim yoksa bir fincan kahve mi içmeliyim? şeklindeki teorik sorusuyla özetlemiştir Yaşam sayesinde seçimlerden ibarettir
Beyniniz tercih yaparken bir boşluğun içinde değildir Aksine, seçenekleri kendi aralarında karşılaştırır, geçmiş deneyimlerin anılarıyla ve gelecekteki davranışların beklentilerine güre değerlendirir
Modern hayat seçme sürecine keza olumlu hem de olumsuz katkıda bulunmuştur Bir taraftan teknoloji seçimi yapmayı daha kolay ve daha etkin hale getirmiştir Akşam yemeği gerçekleştirmek istediğinizde, her akşam bitmiş pişirmek gibi engebeli bir iş gerçekleştirmek yerine, hazırlanmış satılan bir yemeği ısıtmakla dıştan sipariş etmek arasında bir tercih yapabilir ve kalanları da buzdolabına koyabilirsiniz öte yandan, kitle üretimi hayatın her yönünde o kadar çok seçeneği – hangi okula gidileceği, hangi işe başvurulacağı, hangi telefon servisinin kullanılacağı, hangi arabanın alınacağı, yüzlerce pabuç tarzı aralarında hangisinin giyileceği – muhtemel kılmıştır ancak bu seçeneklerin toplamı insanda gerginlik yaratabilir Bir profesör, bir elektronik mağazasında alışveriş yaparken bambaşka donanımları (hoparlörler, ayar aygıtları, CD çalarlar ve benzerleri dahil) eşleştirip karıştırarak bütün 65 milyon öbür müzik seti yaratabileceğini bulmuştur Bu sayı aleyhinde şaşkına dönmüştür
Strese kapılmadan karar saptamak için;
Ne zaman seçim yapacağınızı seçin Bazı kararlar o kadar fazla değişkenin ayrıntılı incelenmesini gerektirirken bazıları gerektirmez yeterli olanı artırın, maksimuma çıkmayı azaltın Çok Iyi seçimlere, tıpkı öteki mükemmellik biçimleri gibi reel dünyada arada bir, ola ki de hiç rastlanmaz Fırsat maliyetine daha az kafa yorun Bu maliyetler, reddettiğiniz seçimlerin getirileridir Çok kötü bir alışveriş sizi fazla üzmediği sürece satın aldığınızı elinizde tutun Ve eğer geri alamayacağınız kararlar verdiyseniz, reddettiğiniz seçenekleri düşünmemeye çalışın Aldığınız zevkin süre içinde değişebileceğini kabul edin Yeni bir arabanın telaşı güvenli bir otomobilin vereceği memnun etme duygusunun içinde kaybolur gider Kendinizi başkalarıyla karşılaştırmayın Kararlarınız üzerindeki sınırlamaları kabul edin, hatta kucaklayın Gelecekte almayı düşündüğünüz kararların sayısını azaltın
Misal bir hikaye ile okuduklarımız netleştirelim mi?
Doktorlar bir hastasının beyninin ön lobundan küçük bir tutam aldıklarında yalnızca bir tümörü yok daha da önemli bir şeyi kesip almışlardı: Karar verme yetisini…
Ameliyattan daha sonra, hastanın zekasında bir değişiklik olmadı Ama meslek bir karar vermeye geldiğinde mesela, öğle yemeğini nerede yemeli, hangi kalemi kullanmalı gibi) hasta donup kalıyordu Alacağı kararın artılarını ve eksilerini değerlendirmesi bir türlü bitmiyordu Evliliğini ve işini kaybettikten daha sonra, 1982 yılında bir nöroloğu görmeye karar verdi
Nörolog, hastasında ne endişe ne de başka bir duygu görebildi Fizyolojik testler de hastasının duygusal hayatını kaybettiğini onayladı
Nörolog benzer hastaları araştırdıkça, duyguların çoğu ayrı beyin bölgesinden kaynaklandığını keşfetti Ama bunlardan en önemlisinin, gözlerin hemencecik arkasındaki orbitofrontal korteks olduğu ortaya çıktı Bu bölgedeki bir zarar duyguları silip beraberinde etkili karar verme yetisini de yok ediyordu
Nörolog bulgularını bir iskambil oyunuyla gösterdi Meslektaşlarıyla birlikte, Hastası da dâhil, orbitofrontal korteks hasarı olan altı denekle, beyin hasarı olmayan on deneği bir araya getirdiler Oyunculara 2000 $ kumar parası verildi, bazı basit kurallar anlatıldı ve dört deste arasından bir kart seçip açmaları istendi Açılan karta tarafından para ya da ceza ödülü vardı Kısa sürede minik bir kâr sağlayacak fakat süre içinde büyük kazançlar getirecek iki “iyi deste dizilmişti İki “kötü deste de bu durumun huysuz olarak hazırlanmıştı
Yoklama grubu şipşak destelerin iyi veya fena oldukları hakkında bir önsezi ilerletti ve iyi olan destelerden kâğıt açmaya başladı Beyin hasarlı altı oyuncudan üçü nihayet iki tane kötü deste olduğu sonucunu çıkardılar ama gerçi o destelerden kart seçmeye devam ettiler Altı kişiden hiçbiri kötü destelerden kart çektiklerinde fizyolojik telaş belirtileri göstermediler lakin denetim grubu gösterdi Bu deney üzerine nörologlar, seçimlerimizin temelinde şehvetli belleğin bulunduğunu savunuyorlar Bir önceki seçimlerin bedelini ve üzüntüsünü hatırlamanın “içten sesin kaynağı olabileceğini söylüyorlar
Kaynakça:
NG