Cümle Türleri ( Çeşitleri )

cümle türleri çeşitleri cümle türleri konu anlatımı Cümle Türleri Tümce Çeşitleri cümle türleri örnekleri

1 YÜKLEMİNE KADAR CÜMLELER:

a)Isim (ad) Cümlesi:

Yüklemi isim olan cümlelere denir

*Ne hoş komşumuzdun sen Fahriye abla komşu idin

* Bence dinin gibi küfrün de mukaddesti Senin

* Burada vefa yok

* Bu yaptıklarım Senin içindir

Anekdot: Bazı ad cümlelerinde ekfiil düşebilir

*Bizimkiler çok iyi (dir)

*Bu sene ayakkabılar fiyatı yüksek (imiş)

Anekdot: Yüklemi ayrıca isim hem de fiil olarak kullanılabilen (ortak köklü ve eşsesli sözcük kelimeler)kelimelerin ad mi fiil mi olduğunu anlayışlı olmak için cümledeki kullanımına bakmak gerekir

*Sende ders notları varmış (var imiş) (isim cümlesi)

*En sonunda varmışsın bir Erzincanlıya (fiil cümlesi)

b)Fiil (Eylem)Cümlesi :

Yüklemi çekimli bir fiilden kurulu cümlelere fiil cümlesi denir

Fiil cümlelerinde yüklem haber veya istek kiplerinden biriyle çekimlenir

Isim cümleleri de ekeylem olabilir

*Sana çirkin dediler, düşmanı oldum güzelin (Görülen geçmiş zamanla çekimlenmiş )

*Kahpelendin de garez bağladım ahlaka bile (Görülen geçmiş zamanla çekimlenmiş)

*Suya versin bağban gülizarı zahmet çekmesün (Emir kipi)

*Bundan Böyle buradan gitmeliyim (Gereksinim kipiyle çekimlenmiş)

Not :Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler ad cümlesidir

*Amacım buradan gitmekti (isim cümlesi )

*Eski bir tanıdığıydı (ad cümlesi)

2ANLAMLARINA TARAFINDAN CÜMLELER:

a)Olumlu Tümce :

Yüklemin bildirdiği eylemin yapıldığını, gerçekleştiğini veya gerçekleşebileceğini gösteren cümleler olumludurDilimizdeki ad ve fiil soylu sözcüklerin tümü olumludurBunlar bir takım eklerle veya sözcüklerle negatif biçime sokulur

*O günler çok güzeldi (olumlu ad c)

*Defalarca seni bekledim (olumlu fiil cümlesi)

*Kalbimi çalan buydu (olumlu ad cümlesi)

b)Olumsuz Tümce:

Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümleler olumsuzdur

Olumlu isim cümlesi yok, yok, veya sız ekiyle olumsuz yapılır

*Kapını çalan bendim (olumlu isim cümlesi)

*Kapını çalan ben değildim (negatif isim cümlesi)

*Dışında birkaç kişi vardı (olumlu isim cümlesi)

*Dışarıda hiç kimse yoktu (olumsuz ad cümlesi)

*O, çok güçlüydü (olumlu isim cümlesi)

*O, fazla güçsüzdü (olumsuz ad cümlesi)

*Eve gelmiş (olumlu fiil cümlesi)

*Eve gelmemiş (negatif fiil cümlesi)

Anekdot: Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk belirten ek veya sözcük yoksa cümle biçimce olumludurBir cümlenin yükleminde olumsuzluk gösteren ilave veya kelime varsa tümce biçimce olumsuzdur

* Yarın size geliyoruz (Biçiminde ve anlamca olumlu)

*Yarın size gelmiyoruz (Şeklinde ve anlamca negatif)

Not2:Biçimde olumlu her cümle, anlamca olumlu olmayabilir

* Haydi bu işi yapabilirsen yap (yapamazsın ) (Biçimce olumlu, anlamca negatif cümle)

*Gel de bu işin içinden çık (Çıkamazsın) (Biçimce olumlu, anlamca negatif)

* Ne arayanım var ne de soranım (değil) (Biçimce olumlu, anlamca negatif)

Not3:Bir cümlede olumsuzluk gösteren ek ya da sözcük tekse, o cümle biçimce de anlamca da olumsuzdur Bir cümlede olumsuzluk belirten ilave veya sözcük iki tane ise o cümle biçimce negatif, anlamca olumludur

*Hala yanıma gelmiş yok (gelmemiş) (Biçimce ve anlamca olumsuz cümle)

*Böyle yapmayın (Biçimce ve anlamca olumsuz tümce)

*Seni sevmiyor değilim (seviyorum) (Biçimce negatif, anlamla olumlu)

C)Soru Cümlesi :

Bir duygu ya da düşünceyi soru yoluyla ifade eden cümlelere soru cümlesi denir

Dilimizde soru anlamı soru sıfatıyla, soru zamiriyle, soru zarfıyla veya soru edatıyla sağlanabilir

*Dün beni arayan sen miydin? (soru anlamı soru edatıyla sağlanmış)

*Bize ne vakit geleceksin?(soru anlamı soru zarfıyla sağlanmış)

*Bana ne aldın?(soru anlamı soru zamiriyle sağlanmış)

*Hangi okulda çalışıyorsun? (soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmış)

Soru cümleleri hakiki ve sözde soru cümlesi edinmek üzere iki gurupta incelenebilir

Hakiki soru cümleleri mutlaka yanıt gerektirirken sözde soru cümleleri gerektirmez

*Okula niçin gelmedin? (Hakiki soru cümlesi )

*Dersi anlıyor musunuz?(Gerçek soru cümlesi)

*Beni soran kim? (Reel soru cümlesi)

*Hiç üzülmez olur muyum? (sözde soru cümlesi)

*Onu ben mi dövmüşüm? (güya soru cümlesi)

*Şu kitabı bana verir misin? (güya soru cümlesi)

Ünlem cümlesi :

Açlık, sevinç, coşku, korku, endişe, kabul etme gibi değişik duygular anlatan cümlelere denir

*Yazık, ne yer ne yar kaldı!

*Neydi o çekicilik böylece!

*Süper bir meslek buldum!

e)Dikte (Buyruk) Cümlesi:

Yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş cümlelere dikte cümlesi denir

Emir kipinin 1tekil ve 2 çoğul çekimleri yoktur Emir kipinin çekimi şöyledir

(Ben) — (biz) —

(sen) yap (siz) yapın, yapınız

(o) yapsın (onlar) yapsınlar

* Oraya gitme

*Derse vaktinde giriniz

*Buraya gelsinler

*Şuraya otur

Not1: acak, – ecek ekiyle çekimlenmiş bazı fiiller emir anlamı taşıyabilir

*Bu kitabı okuyacaksın (oku)

*Derhal yanıma geleceksin(gel)

Not2: Yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş cümlelerden bazıları emir anlamını yitirerek rica, hatırlatma, istek anlamları taşıyabilir

*Sağlık olsun *Allah kazadan korusun *Kusurumuzu hoşgörün *Sen ona bakma

f)Ihtiyaç Cümlesi :

Yüklemi gereklilik kipiyle (malımeli )çekimlenmiş cümlelere gereksinim cümlesi denir Eylemin yapılması gerektiğini anlatır

*Bu sınavı kazanmalısınız

*Soruları seri çözmelisiniz

Anekdot :Bir Takım cümlelerde yüklem gereklilik kipiyle çekimlenmediği halde, ihtiyaç anlamı bulunabilir

*Bol bol paragraf çözmeniz lüzum (çözmelisiniz)

*Bir tedavi bulmam lüzumlu (bulmalıyım)

*Onu görmem icap ediyor (görmeliyim)

g)Istek Cümlesi :

Yüklemi istek kipiyle (eaayımalım) çekimlenmiş cümlelere denir

*Azıcık meyve alayım

*Kapıyı açık bırakmayasın

*Haydi azıcık gezelim

h)Dilek Cümlesi :

Yüklemi istek şart kipiyle (sesa)çekimlenmiş cümlelere denir

*Oraları da görsem

*Şu okul bir bitse

Koşul Cümlesi:

Bağlı cümlesi dilek koşul kipiyle çekimlenmiş cümlelerdir

*Kitabı alırsam okurum

*Evden çıkabilirsem size de uğrarım

* Okursan iyi bir yere gelirsin

3ÖĞELERİN İN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER

Kurallı Cümle :

Yüklemi Sonda bulunan cümlelere kurallı (düz) tümce denir

*Yarın size geleceğim

*Şiirin hasını but seslerinde tanırım

*Ne süre bir köy türküsü duysam şairliğimden utanırım

b)Kuralsız (Devrik ) Cümle :

Yüklemi sonda bulunmayan cümlelere denirBu tür cümleler anlatım bakımından bozuk değildir

*Ne diyeceksin bu konuyla ilgili

*Görüyorum seni

C)Eksiltili Cümle :

Yüklemi söylenmemiş cümlelere denir

*Toprağı taşlı yerden (olacaksın)kızı kardeşli yerden (olacaksın)

*Kısa bir sessizlik (oluyor) daha sonra müzik başlıyor

*İnsanı mest eden güzelliği (var)

d)Parantez Cümlesi :

İçerisinde arasöz ya da aracümle yer alan cümlelere denir Arasözler cümlenin anlamını desteklemek ya da bir açıklamak nedeniyle cümlenin akışı kesilerek araya alınan sözlerdir

Arasözler iki virgül iki kısa çizgi veya parantezler aralarında gösterilir

*Bu kadın evin hizmetçisi kalpli bir insandı (arasöz)

*İyi çalışan öğrenciler belli ol sınavı kazanır (aracümle)

*Yahya Kemal siz de biliyorsunuz neoolağan bir şairdir (aracümle)

YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

Cümleler yapılarına tarafindan 3 gurupta ayrılır

A)Kolay tümce

B)Birleşmiş cümle

C)Sıralı tümce

A)KOLAY CÜMLE:

Tek yüklemi bulunan tek hak belirten cümlelerdir

*Çalıkuşu, Damga, Acımak, Bir Kadın Düşmanı, Dudaktan Kalbe romanları Reşat Nuri Güntekin e aittir

*Seninle yeniden görüşmeyeceğim

*Halit Ziya Uşaklıgil, Mal Varlığıi Fünün edebiyatının en büyük romancısıdır

*İkinci Yeni sanatçıları şiiri soyutlaştırmışlardır

B)BIRLEŞMIŞ CÜMLE:

Birleşmiş cümleleri dört gurupta incelenir

1)GİRİŞİK BIRLEŞIK TÜMCE:

İçinde fiilimsi (isim fiil, önad fiil, zarf fiil)yer alan cümlelere denirFiilimsinin yer aldığı bölüme alt cümle asıl yüklemin bulunduğu bölüme de temel cümle denir Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa öyle ast cümle var demektir

*Beni soranı, gördün mü? (Tabi cümlecik Esas cümlenin bli nesnesidir)

*çalışan kazanır (Emrindeki cümlecik temel cümlenin öznesidir)

*Seni görür görmez mutlu oluyorum (YCTC nin ZT dir

*Seni seven insanları sen de sev(YCTC nin Bli Nesnesidir)

*Beni dinleyin herkese teşekkür etmek istiyorum

ÖRNEK Aşağıdakilerden hangisinde dizeler basit cümle oluşturmaktadır

A)Mustafa Kemal barış olmuş Gürül gürül akan ırmaklarda

B)Mustafa Kemal özgür olmuş Hür diye çarpan yüreklerde

C)Mustafa Kemal bolluk olmuş Uzanıp dışarı giden bu topraklarda

D)Mustafa Kemal türkü olmuş İnanmış

E)Mustafa Kemal hale olmuş

2)İç içe Birleşik Tümce (Kaynaşık Cümle):

Bir tümce diğer bir cümlenin içinde yer alır ve onun bir öğesi olursa buna iç içe birleşmiş tümce denirİç cümle esas cümlenin öznesi, nesnesi veya başka bir öğesi olabilir

*Ben gidiyorum dedi (iç cümle esas cümlenin nesnesi

iç cümle TC

*Ben büyüdüm, diyorsun (iç cümle esas cümlenin

ic TC

nesnesi durumundadır)

*Adam: beni burada bekleyin dedi( iç cümle temel cümlenin nesnesi durumundadır)

3)Şartı Birleşmiş Cümle:

Yan cümleciği se,mi ile kurulan ve esas cümlenin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini koşula (şarta) bağlayan cümledir

*Görürsem söylerim

*Çalışmadın mı başarılı olamasın

*Sen gelirsen ben de gelirim

4) Ama li BIRLEŞIK CÜMLE:

Ki bağlacıyla birbirine bağlanan cümlelere denir

* Benimle konuş ama seni anlayayım

* Dürüst ol ama insanlar sana güvensin

* Uyumlu çalış ancak kazanasın

* Şiir öyle hoş okudu oysa şaşırdım kaldım

SIRALI CÜMLE:

İçinde birden çok tamamlanmış hak bulunan cümlelere denirArt Arda Cümleler 2 gurupta incelenir

1)Bağımlı Birbirini Izleyen Tümce

Öğrenilen asgari biri iki taraflı olan birbirini izleyen cümlelerdir

* Ihtiyar bayan buraya dek geldi sizi sordu (özne ortak)

*Beni aramış lakin bulamamış (özne ve nesne iki taraflı)

*Türkiye de bu kitabı bastırmış satmıştı (özne DT, N iki taraflı)

*Onu bana beni ona şikayet eder (yüklem iki taraflı)

*Yazın Antalya ya gider orada gezerdik (özne ve zarf tümleci iki taraflı )

2)Bağımsız Seri Tümce :

Öğelerinden hiçbiri ortak olmayan cümlelerdir

*Evden sessizce çıktık sokakta lambalar yanmıyordu

*Yağmur durmuştu yollar çamurdan görünmüyordu

* O geziyordu ben çalışıyordum

*Deneme diğer şeydir felsefe diğer şeydir

Not: Bir Takım kaynaklar fakat lakin çünkü gibi bağlaçlarla birbirine bağlayan cümleleri yan cümle olarak kabul eder

*Bu işe başlıyorum;lakin bugün bitiremem

*Sabahı severiz; çünkü gündüzün başlangıcıdır *