Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çok hareketlilik, dikkat dağınıklığı ve dürtüsellik ismi verilen isteklerini erteleyememe üzere belirtileri olan psikiyatrik bir rahatsızlıktır. Okul çağındaki çocuklarda görülme sıklığı %5-10 üzere epey fazla olan bir rahatsızlıktır. Yani her 10 ya da 20 çocuktan birinde bu rahatsızlık görülmekle birlikte erkek çocuklarında kızlardan daha sık görülmektedir. DEHB genetik faktörlere ek olarak çevresel koşulların (annenin gebelikte sigara ve alkol üzere hususları kullanması) etkileşimi sonucu meydana gelen bir bozukluktur. Ama genetiğin rolü %80-90 civarındadır. Bu ispatlar sanılanın bilakis anne babanın çocuğa yanılgılı davranması üzere durumların DEHB’ ye sebep olmadığını göstermektedir. Anne babanın davranışları DEHB oluşumundan daha çok ek psikiyatrik sorun oluşmasına yol açabilir. Bu rahatsızlıkta beyindeki dopamin ve noradrenalin üzere unsurların düşüşü tespit edilmiştir. DEHB olan çocuklarda belirtiler, ergenlikte %80 civarında görülürken, yetişkinlikte bu oran %60 düzeyindedir. Yani yaklaşık yarısının sorunu erişkinlikte de devam etmektedir. Yaş büyüdükçe hareketlilik sorunu azalırken, dikkat sorunu devam etmektedir.
DEHB’ nin belirtilerine geçmeden evvel ailelerin çocuk psikiyatrisi kliniğine müracaat şikayetlerine göz atalım: “Düz duvara tırmanır. Motor takılmış üzeredir. Hiç yerinde durmaz. Eli dursa ayağı durmaz. Misafirliğe gittiğimizde bizi rezil eder. Çok inatçıdır, bir şey istediğinde çabucak olmalıdır.” üzere hareketlilik belirten şikâyetler. Ayrıyeten “Aşırı dalgın, ders sırasında türlü türlü hayallere dalar. Kendisine bir şey söylendiğinde güya dinlemiyormuş üzere görünüyor. Çok sakar. Ödevlerini unutur. Yarım saatlik ödevi gece yarısına kadar bitiremez. Konutta daima gerisini toparlarız. Sabah bir türlü hazırlanamaz. Servisçi her gün kapımızda bekler. Televizyon ya da bilgisayarın karşısında sabahtan akşama kadar oturabilir, lakin dersin başında 10 dakika dayanamıyor. Bizce işine geleni yapıyor, işine gelmeyeni yapmıyor!” üzere dikkat problemlerini içeren bir sürü şikâyetle gelirler.
DEHB’ nin üç çeşidi vardır: Dikkat eksikliği önde olan tip. Hiperaktivite önde olan tip. Kombine tip denilen iki sorunun birlikte olduğu tip. Hastalığın belirtilerine bakacak olursak:
-
Çok Hareketlilik (Hiperaktivite) Belirtileri:
-
Elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde duramaz. -
Sınıfta ya da oturması beklenen öteki durumlarda oturduğu yerden kalkar. -
Uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır. -
Sakin bir biçimde, boş vakitleri geçirme aktifliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. Bir kısmında liderlik ruhu besbelli olduğu için arkadaşlarıyla ortak oyunlarda zorlanır ve sonrasında dışlanırlar. -
Birden fazla vakit hareket halindedir ya da motor takılmış üzere davranırlar. -
Çok konuşurlar. -
Sorulan soruları soru tamamlanmadan evvel yapıştırır. -
Sırasını beklemede zahmet çeker. Bu sebeple arkadaşlarıyla sık sık tartışır. -
Birçok vakit diğerlerinin kelamını keser ya da yaptıklarının ortasına girer.
-
Dikkatini detaylara veremez, okul ödevlerinde, işlerinde ya da öbür etkinliklerinde dikkatsizce yanılgılar yapar. -
Üzerine aldığı vazifelerde ve oynadığı oyunlarda birden fazla vakit dikkati dağılır ve bitirmekte zorlanır. -
Kendisine gerçek konuşulduğunda birden fazla vakit dinlemiyormuş üzere görünür. -
Yönergeleri izlemekte zorlanır ve okul ödevleri, ufak tefek işler ya da iş yerindeki misyonlarını tamamlayamaz. -
Zihinsel uğraş gerektiren durumlardan kaçınır ve çok fazla sevmez. -
Üzerine aldığı misyon ve sorumluluklar için gerekli malzemeleri daima kaybeder (örn: oyuncaklar, ödevler, kalem, silgi, kitap vb.) -
Dikkati dış uyaranlarla çabuk dağılır. -
Günlük etkinliklerde ekseriyetle unutkandır.
DEHB’ li çocuk ve gençlerin daha verimli çalışabilmeleri için teklifler: çalışma odası dağınık olmamalı, sessiz olmalı, güzel aydınlatılmalı ve havalandırılmış olmalı. Çalışma masası yalnızca çalışmak için kullanılmalı. Çalışma masasında bilgisayar, televizyon üzere teknolojik aletler bulunmamalı. Çalışmaya başlamadan evvel gerekli tüm araç- gereçler masaya getirilmeli. Aksi takdirde çalışma daima bölünecektir. Cep telefonu açıkken çalışmak herkes için güç olduğu üzere DEHB’ li çocuklar için daha da büyük bir risktir. Bu sebeple çalışma sırasında telefonu kapatıp diğer odaya koymak isabetli bir seçim olacaktır. Çalışma ortamında dikkat dağıtacak afiş, poster, oyuncak vb objeler bulunmamalı. Kesinlikle bir çalışma programı yapılmalı ve bu program eşliğinde çalışılmalı. Ayrıyeten tek seansta uzun müddet oturmak yerine, molalı ders çalışmak randımanı arttırmaktadır. (45 dakika çalışma, 15 dakika mola formunda.) DEHB’ li çocuklar çalışırken sık sık hayallere daldıklarından ötürü, ellerinde kalemle, not alarak çalışmak dalmaları azaltacaktır. Yapılan program ışığında çalışmaları kıymetlendirmek ve bir çizelge tutmak tatmin hissinizi arttıracağından kıymetli bir motivasyon kaynağıdır. Şayet imkân varsa bir büyükle birlikte çalışmak başarıyı arttırabilir. Spor yapmak her bireyde olduğu üzere DEHB’ li bireyin de ruh sıhhatini müdafaası açısından yararlı bir uğraştır. Uyku saatlerine dikkat etmek gerekir, tıpkı saatlerde yatağa girip, birebir saatlerde çıkmak nizamı arttıracaktır.
DEHB’ li çocuklara yaklaşım olarak, “Bu çocukları başarılarında anında ödüllendirmek yahut kusurlarında anında uyarmak. Ödevlerini kısa ve anlaşılır sözlerle belirtmek. Olumsuz davranışlarını olabildiğince göz gerisi edip, olumlu davranışlarına ilgi göstermek. İlgi alanlarını tespit ederek o mevzular üzerinde çalışmasını sağlamak.” Faydalı olacak teşebbüslerdir.
Yazımda açıkladığım üzere DEHB teşhis ve tedavisi çok taraflıdır. Bu sebeple belirtilerin olduğu çocukların, tabip tarafından değerlendirilip, gerçek teşhis konularak, tedavi edilmesi gerekmektedir.
