Kalabalıkların Bilgeliği Nedir?

2004 yılında James Surowiecki tarafından yazılan bir kitap, ismi ve önermeleriyle büyük dikkat çekmişti. The Wisdom of the Crowds (Kalabalıkların Bilgeliği) isimli bu kitap büyük popülerlik elde etmeyi de başarmıştı. Pekala neydi bu kalabalıkların bilgeliği?

Küçük bir uzman görüşü almak yerine birbirinden bağımsız kalabalıklardan görüş almak, küçük bir uzman kümesinin verdiği fikirden daha sağlıklı olabilir. Böylelikle aşikâr bir uzman kümesinin varsayımı yerine gerçeğe daha yakın bir sonuç elde etmek mümkün olacaktır. En azından kalabalıkların bilgeliği bunu savunur. Gelin bunu örneklendirelim:

Bir dananın yükünü 1 kg yaklaşık olarak varsayım edebilir misiniz?


Yakın vakitte İslam alemi için kıymetli günler ortasında yer alan Kurban Bayramı'nı kutladık. Ben tek başıma kurban pazarında bir ineğin başına gidip "Bu hayvandan 300 kilo et çıkar" diyebilirim lakin hayvanın kilosunu falan kestirmem pek mümkün değildir, çünkü anladığım bir bahis değildir. İşi hayvancılık olan birine sorarsanız da size işte hayvanın yaklaşık göğüs etrafından bakarak ineğin kilosunu kestirim edip genelgeçer kural olduğu üzere bu kilonun %60'ını söyler. (Galiba biraz anlıyormuşum, ben de emin olamadım artık.) Diyelim ki birkaç uzmanımız var fakat bu uzmanlar hayvanların tuz yedirilip şişmanlatıldığını ve buna karşın bu yılki hayvanların pek de et tutmadığını düşünüyorlar. Bu kümenin vereceği sayılar ise daha düşük olabilir. İneğin başında durup herkesten fikrini alırsak, elde edeceğimiz aritmetik ortalama ise gerçeğe çok yakın olabilir.


Aslında bununla ilgili olarak çok verilen bir örnek de var. Francis Galton, İngiltere'de Plymouth'ta bir çiftçi şenliğinde bir müsabakaya denk gelir. Müsabakada sahneye çıkarılan öküzden kaç kilo kemiksiz et çıkacağı sorulur. En yakın iddiada bulunan çiftçiye de bir büyük ödül verilecektir. Yaklaşık 800 çiftçi teker teker iddialarını bir kağıda muharrir.

Öküz kesildiğinde çıkan kemiksiz et tartısı, iddiaların aritmetik ortalamasına hayli yakındır. Her çiftçinin varsayımın eşit tartıda olduğu bu sistemde sonuç, mümkünlük dağılımında %1 yakınlıktadır. İstatistik bilenler bu iddianın hayli başarılı olduğunu kabul edecektir. Galton da bu durumu sıradan çiftçilerin ortak aklının, uzman birinin kişisel aklından daha üstün olduğu halinde açıklamıştır.

Peki kalabalıklar her vakit haklı mıdır?


Kalabalıklar bir büyükbaş hayvandan çıkabilecek et ölçüsünü yanlışsız varsayım etmiş olabilir lakin kalabalıklar her vakit haklı olmayabilir. Kitabın müellifi Surowiecki, kalabalıkların bilgeliğinin faal olması için belirli şartların sağlanması gerektiğine inanıyor. Bunların en başında da çeşitlilik geliyor. Yani hepsi tıpkı görüşte olan insanlara bir soru sorulduğunda kalabalıkların bilgeliği pek işe yaramıyor.

İkinci bir nokta ise merkeziyetçi bir yapının bulunup bulunmadığı kolektif aklın gerçek sonuçlara ulaşabilmesi konusunda tesirli oluyor. Meşhur Columbia uzay mekiği kazasında mühendislerin ortak aklı üst kademe tarafından ciddiye alınmadığı için vaktinde tedbir alınamadı.


Üçüncü etmen ise kişilerin karar verirken bağımsız olması. Demokrasinin temelinde herkesin bağımsız karar verebilmesi gerekir fakat Honduras, muz üretimine ve muz piyasasındaki devlere o kadar bağımlı hale gelmişti ki beşerler bu devlerin isteklerine uygun oy vermek zorunda kalıyordu. Zati Muz Cumhuriyeti lafı da bu ülke için söylenmiştir.

Dördüncü ve son karar da elbette bir karar verme düzeneğinin olmasıdır. Kalabalığa fikri sorulmadan kalabalığın bilgeliğinden yararlanmanın tek yolu, insanların zihninden geçen fikirleri teker teker duyabilmektir. Bu da fakat X-Men filmlerinde olan bir şey doğal ki. Yeniden de bu çeşit kestirim hususlarında kalabalıkların genel görüşünü almak, isabetli bir sonuç alma bahtı veriyor.

Sosyal medyada ise kalabalıkların bilgeliğini pek göremiyoruz


Şimdi üstte dedik ki insanların bağımsız kestirimleri bir ortaya getirilip herkesin eşit tartıya sahip olduğu bir ortamda çalışma yaptığımızda kalabalıklar çok gerçek kestirimler yapıyor.. Sonrasında da bunun kaidelerini ekledik. Pekala bu kurallar olmazsa ne oluyor? Bu sorunun cevabını almak için yapmamız gereken şey aslında çok kolay: sosyal medyaya bakmak.

Sosyal medyada kimi içerikleri görünce "Ne oluyor yahu, bu niçin tanınan oldu?" diyor musunuz? Bunun nedeni algoritmaların kalabalıkların bilgeliği üzerinden hareket etmesi. Diyelim ki gittiniz bir toplumsal medya platformunda hamburger ile ilgili içerikleri takip etmeye başladınız, sonrasında da algoritma size hamburger içerikleri göstermeye başladı. Buraya kadar her şey normal.

Sonra tanınan bir hamburger üreticisi çıktı ve hamburger üzere gözüken fakat hamburger olmayan şeyleri şaka olarak yedirme challenge diye bir şey uydurdu. İşte süngerden ekmek yaptı, plastikten peynir, et diye lastik modülü koydu vs. Bir anda bu saçma sapan challange sırf o hamburgerci meşhur diye tanınan hale geldi. Siz de yalnızca vaktinde hamburger beğendiniz diye bu içeriğe maruz kalıyorsunuz. Sadece birinci paylaşımı yapan kişi tanınan ve etkileşim aldı diye beşerler bu içeriği daha çok beğenmeye ve kendileri de yapmaya başlıyor.

Daha berbatı beşerler olarak etrafımızdakilerin davranışlarını taklit etmeye meyilliyiz. Bunun çeşitli toplumsal ve ruhsal nedenleri var lakin bir eğilimimiz olduğu su götürmez bir gerçek. Özellikle küçük kümelerde yapılan etkileşimler bilginin değerlendirilmesinde bir kusura neden oluyor. Bu kusur nedeniyle kıymetsiz bir içerik algoritmanın gözünde kıymetli hale geliyor ve daima paylaşılıyor, öne çıkarılıyor.

Daha gerçekçi örnekler de verelim


Hadi hamburger örneği biraz absürt kaldı diyelim, aslında bu sıkıntıları çok sık görüyoruz. Temelsiz bir haber yapıldığı vakit beşerler bir anda bunu paylaşmaya başlıyor zira kendi görüşlerine ya da kabul görmek istedikleri toplumsal etrafa uygun paylaşımlar olabiliyor. Hiçbir şey olmasa yalnızca bir şeylerin tanınan olmasından ötürü beşerler bir şeyleri gerçek kabul edebiliyor. Facebook'a yöneltilen seçimleri manipüle etme iddialarını hatırlayın. O periyotta Facebook, birebir görüşteki insanları bir yankı çemberine alıp daima tek bir görüşü empoze etmekle suçlanmıştı.

Yani kalabalıkların bilgeliği, insanların birbirlerinin fikirlerini görüp etkileşebildiği noktada zayıf kalıyor, hatta bilgelikten çok ahmaklığa dönüşebiliyor. Sonuçta inek kilosu varsayım etmek, akıl hocanız olarak gördüğünüz birinin rastgele bir bahisteki yorumunu değerlendirmekle birebir manaya gelmiyor. Aslında teknoloji platformları da bu manipülasyonları engellemenin yollarını arıyor.