Organoloji Çalgı Bilimi

Çalgıların türleri, tarihi, üretim biçimleri gibi konuları inceleyen bilim dalına Organoloji denir
Çalgı (müzik aleti) müzik yapmak için kullanılan aletlere bahşedilen genel addır

Müzik aletleri aralarında görülen farklar müziğin hayat ile hakiki anlamda birleşmesinden meydana gelmiştir Bu da müzik ile ilgili duygularımızın somut bir ortamda geliştiğine sinyâl eder Müziğin kağıt üzerindeki şekli ifade açısından çok sınırlı olduğundan ama müzik aletleri sayesinde ifade gücü kazanır Preatorius Syntagma Musicum(1618 adlı kitabının ikinci cildine De Organographiaadını vermekle daha sonraları Müzik Aletleri Bilimihaline gelecek olan konuya ismini koyan birincil insan olmuştur
Organonkelimesi Yunanca olup, genelde vücudun dağıtılmış uzuvlarını tasvir için kullanılmakla birlikte, herhangi bir işin yapılmasında ya da bir mesleğin icrasında kullanılan âletler anlamına da gelmektedir Bu terim müzik âletleri için kullanıldığı gibi, insan sesinin oluşmasını karşılayan uzuvları ayrıntıları ile belirtmek için de kullanılmıştır Latince'de Organumolarak kullanılan bu kelime, çok sesli enstrüman müziğinin belirlenmiş bazı özellikleri ile, buna benzerliğinden dolayı vokal müziğin bazı çok sesli uygulamalarını tarif için de kullanılmıştır PWilliams Psalm clhakkında yazdığı tefsirinde St Paul'un bu terimi çok açık bir şekilde çalgılar ve bilhassa org için kullandığını belirtir
Herzamankiantik dönemde müzik âletleri için Latince instrumentumkelimesi kullanılmış iken Orta çağlardan itibaren instrumentum organicumdeyimi kullanılmaya başlanmıştır Batıda ortaçağ müzik aletlerinin kesin olarak tanımlanamamış olmasının nedeni olasılıkla Andre Schaeffner'in de belirttiği gibi ses ile icra edilen dini müziğin çalgısal müzikten çok daha eski olmasına bağlanabilir Müzik âletleri hakkında batıda yapılan birincil önemli çalışmaların ortaya çıkması ancak 16 ve 17 yüzyıllardan daha sonra muhtemel olmuştur, yukarıda alışılagelmiş geçen Praetorius'un kitabi da dahil elde etmek üzere bu çalışmaların baslıcalar şunlardır; Sebastien Virdung (1511) kadar yazılmış olan Musica getutscht und ausgezogen, Martin Agricola'nın yazdığı (1529) Musica instrumentalis deudsch, Papaz Marin Mersenne'nin (16361937) yazdığı Harmonie universelleve Pierre Trichet'in (1640) kaleme aldığı Traite des instruments de musique Bununla Beraber daha eski medeniyetlerin müzik aletleri konusunu sistematik bir şekilde ele aldıkları bir gerçektir Doğuya ait olan çalgı bilgilerinin varlıklı ve ayrıntılı tarihi eserlerde toplandığını Çin, Arap ve Hint teorisyenlere ait antik çalışmalardan biliyoruz Bu araştırmalar bize çalgıların isimlerini, sınıflandırılmasını, çalınış yollarını, nerelerde çalındığını, seremonilerde, ayinlerde nasıl kullanıldığını ve nasıl geliştiğini anlatır 16 yy'da başlayan büyük keşifler, sömürgeleştirme hareketleri ve koloni savaşları Arap, Çin, Hindistan, Afrika ve Amerikan yerli halklarına ait farklı alanlara yönlendirilmiş eşyalar ile aletlerinin de Avrupa'ya dönmesine sebep olmuştur 1620 yılında yayınlanan Theatrum Instrumentorumadlı eserinde Praetorius Afrika çalgılarından fark edilebilen boru, zil, davul, harp ve pluriarc adli çalgıların resimlerini yayınlamıştır
Organoloji çalışmaları yapan Father FBonanni (1722) Gabinetto Armonicoadli eserinde bir takım Afrika müzisyenlerini dikkate değerinde bir şekilde resimlendirmiştir Batı düşüncesinin diğer kültürlerin sanat ve geleneklerine açılması seyyahların ve misyonerlerin gözlemleri ile 16 yy dan sonra dünyayı dolaşmaya başlayan bilim adamlarının ortaya koydukları araştırmalar ile olası olmuştur Bu nesil çalışmalara misal olarak JeanJosephMarie Amiot'un (1779) Memoire sur la musique des Chinois tant anciens que modernesadlı eseri ile GuillaumeAndre Villoteau'nun (1813) Description historique, technique et litteraire des instruments de musique des Orientauxadlı eseri gösterilebilir Yabancı müzik, müzisyen ve çalgılar büyük gezginler aralarında merak uyandırmaktaydı Afrika müziğine ait gözlemler Vasco da Gama'nin ( 1497 1498 ) seyahat hatıralarından O Dapper'in Description de l' Afrique(1674) adlı eserine ve Burchell (18221824), G Schweinfurth (1873) ve diğerlerinin çalışmalarından zamanımız yazarlarından Andre Gide'in tahtadan üretilmiş trompetler çalan bir topluluğu tarif eden Voyage au Congo(1927) adlı eserine kadar bir fazla yapıtta yer almıştır
Chevalier Chardin' in İran'daki gözlemleri, Captain Cook'un Pasifik'teki uzun deniz yolculuğuna ait hatıraları (1785), Abbe JA Dubuis'in Hindistan'da seremoniler ve gelenekler üstüne yaptığı alıştırma (1825) ve bir Java Gamelan orkestrasını öncelikle Avrupa'ya getiren Sir Philip Raffles'in büyük eseri History of Java(1817) öteki kaynaklar aralarında sayılabilir Bu çalışmalar daha önce yapılmış olan antropolojik çalışmaların bir devamıdır Uzakta ülkelerden getirilen değerli müzik âletleri raflarda sergilenmeye, rönesansdan başlayarak da prenslerin saraylarını süslemeye (VIII Lui'ye ait Roy'un Dolabigibi), saray kitaplıklarına ve dini müesseseler ile eğitimli sınıfın koleksiyonlarına dahil olmaya başlamıştır Bu musiki aletleri zamanla etnografi ve sanat müzelerinin, müzik konservatuarlarının ve üniversitelerin birincil koleksiyonlarını oluşturmuştur 19 yy in sonlarında başlıcaları C Engel (1869), G Chouqet (1875) ve VictorCharles Mahilton (18801922) edinmek üzere musiki aletlerine ait kataloglar yayınlanmaya başlamıştır Bunun üzerine Organoloji biliminin yardımı ile sınıflandırma sistemleri gelişmiş bu da Etnomüzikoloji disiplininin gelişmesine çok kayda değer bir katkıda bulunmuştur
Organoloji'nin konusu genellikle Olağan ya da Sanat müziğinden Halk Müziği müziğine, batılı müzik türlerinden batılı olmayan müzik türlerine kadar bütün musiki geleneklerinde kullanılan musiki aletleridir Organolojinin sınırlarının muhakkak olmaması ve kapsadığı konuların müzikoloji ve etnomüzikoloji açısından öbür olabilmesi hayret verici değildir Buna rağmen Organoloji ile birlikte etnomüzikolojinin müzik ile ilgili araştırmalara kayda değer katkıları olmuştur Mantle Hood gibi bir takım etnomüzikologlar basit çalgı tariflerini detaylı çalgı bilgilerinden farkı görmek gayesi ile organografi ile Organoloji'yi ayrı olarak düşünmüşlerdir Nicholas Bessaraboff çalgıların yapımları ile ilgili bilimsel konuları daha kapsamlı olan musiki ile ilgili çalışmalardan ayırt olabilmek gayesi ile Organolojiterimini daha sıcacık bir anlamda kullanmıştır
André Schaeffner, organolojinin esas konusu lüzum estetik amaçlarla gerekse de dini veya pratik amaçlarla bir ses üretmek için insanlığın en eski devirlerden beri kullandığı çalgıların tariflerini, ait olduğu bölgeleri, tarihlerini ve tasniflerin ortaya koymaktadır Organaloji esas olarak gerçek müzik aletlerini inceleyen bir disiplin ise de (ki buna bu aletlerin envanteri, terminoloji, üretim tarifleri, aletlerin şekilleri ve çalınma teknikleri dahildir) müzik yapıtlarının incelenmesi ilgili olan akustik tahlil, ıskalalar, veya çalgıların kullanımına ait bilgiler, sosyokültürel faktörler ile müzik aletlerinin kullanılmasını ve müzisyenlerin eğitim sistemlerini belirleyen değişik inançları araştırmayı da kapsamı dışında bırakamaz Hatta müzik aletlerini estetik ve sembolizm açısından araştırmak ve halen kullanılmakta olan çalgılar tarihi ve orijinleri ile tarihe karışmış müzik aletleri arasındaki ilişkileri analiz etmek da organolojinin kapsamı içerisine girer Bu nesil bilgiler Sümer, Hitit, Asur, Darı, Yunan, Roma, Keltik ve Etrüsk resimleri, duvar kabartmaları, vazo süslemeleri gibi sanat eserlerinin incelenmesi ile elde edilebilir prehistorik devirlere ait mağaralarda rastlanan duvar oymaları ile Yeni Dünyada yazılı itaplar da bu konuya ışık tutarlar Arkeolojik kazılarda sıkça bozulmadan kalmış çalgılara da rastlanmaktadır Bunların çoğu şekillerini başlıca muhafaza etmiş olarak bulundukları bölgelerden ayrı yerlerde bugün deha kullanılmaktadırlar Bunlara örnek olarak Ur 'dan Lira ve Harpler, 8yy Shosoin hazinelerine ait Çin udları milattan önceki birinci milenyumdan kalma bronz çanlar, İskandinavya'dan pirinç borazanlar, ve Mısırlılar ile Amerindians kadar kullanılmış olan kamış ya da kilden yapılmış nefesli çalgılar gösterilebilir Müzik aletlerine ait zamanımıza değin ulaşan görsel araç gereç dünyadaki hemen hemen bütün uygarlıklarında müziğe verilen önemini ortaya koyar *