Türk kahvesi kültürünün Osmanlı saraylarındaki doğuşu

Osmanlı'da birinci olarak 16. yüzyılda içildiği bilinen kahve, bugün dünya çapında bilinen bir kültür halini aldı.

Osmanlı'da konuğa hürmetin en kıymetli göstergesinin kahve olduğunu biliyor muydunuz? Gelin Osmanlı saraylarındaki kahve sunumlarına yanlışsız ufak  bir seyahate çıkalım...

Osmanlı İmparatorluğuna kahve ne vakit gelmiştir?

Kahvenin Osmanlı İmparatorluğu’na gelişi ile ilgili çeşitli kaynaklarda değişik görüşler bulunmaktadır. En çok kabul edilen görüş kahvenin Yasal Sultan Süleyman( 1520–1566) periyodunda Yemen Valisi Özdemir Paşa vasıtasıyla İmparatorluk başşehrine geldiğidir.

Kahvenin sarayda prestij kazanması, IV Mehmed vaktinde olmuştu. Sarayda yalnızca Yemen kahvesi kabul edilirdi.

Kahve ikramı için kullanılan fincanlar, iznik  ya da Kütahya cinsinden yapılır, bu fincanların etraflarında elin yanmaması için bir kulp görevi gören altın yahut gümüşten yapılma bir kap olurdu.


Osmanlı Saraylarındaki ihtişamlı kahve sunumları

Osmanlı periyodunda kahve sunumu bir merasim havasında gerçekleştirilirdi. Kahve ikram merasimine verilen kıymet hasebiyle bu merasim sırasında sitil, fincan, zarf ve puşidelerin en ihtişamlı olanları kullanılmıştır.

Kahve sunumunda sitil puşidesi ismi verilen altın ve gümüş işlemeli kahve örtüleri, gümüş yahut tombaktan yapılan sitil kadroları ile elmas, yakut ve incilerle süslü fincan zarfları kullanılırdı.


 

Kahve sunumunda evvel konuklara âdet olduğu üzere tatlı ikramı olarak reçeller, koyu kıvamlı tatlılar yahut çevirmeler sunulurdu.

Kahve ile bir arada verilen misket üzümü, menekşe, gelincik, meyan kökü, demirhindi üzere çeşitli çiçek, baharat, kök ve meyvelerden yapılan şerbetler, gül suyu, çubuk yahut nargile de kahve ikramını da zenginleştirmektedir.


Sultan II. Abdulhamid'in kahve sevgisi

Sultan II. Abdülhamid kahve tiryakiliği ve kendine has kahve içme usulü ile tanınmıştır. Kızı Ayşe Osmanoğlu anılarında babasının kahve içme biçimini şu biçimde anlatır: “Kahve tepsisi, babamın annesi Tirimüjgan Kadın’ın yadigârı küçük altın bir tepsi olup üzerine gümüş bir cezve ve iki tane porselen beyaz fincan konurdu. Fincanlarda babamın markası vardı. Babam birinci fincanı içtikten sonra ikinciyi başka fincanla içerdi.”

(Fotoğraf: Osmanlı Kahvehaneleri)

Suyun manası Türk kahvesinden evvel mi sonra mı içildiğine bağlı olarak değişiyor

Osmanlı vaktinde, konuk geldiği vakit mesken sahibi konuğuna bir fincan Türk kahvesiyle birlikte bir bardak su sunarmış. Şayet konuk suyu kahveden evvel içerse bu karnının aç olduğuna işaretmiş, mesken sahibi bunun üzerine çabucak sofra hazırlamaya başlarmış. Lakin şayet suyu kahve bittikten sonra içerse ise tok olduğuna, yalnızca tatlı muhabbet için geldiğine işaretmiş. Hasılı konuk "açım" demez, kahve içişiyle niyetini aşikâr edermiş.

Bir öteki rivayet ise Osmanlı sarayından geliyor. Padişahın yiyeceği yemeklerin zehirli olup olmadığını anlamak için evvelce tadan vazifeliler Türk kahvesini de tatmak zorundalarmış. Türk kahvesi lakin tek kişilik cezvede yapılıp sunulunca padişahın ağzına layık bir lezzette olduğu için tadamıyorlarmış. Bu yüzden sarayda yeni bir metot geliştirilmiş.

Padişah kahveyi içmeden evvel parmağını evvel kahveye sonra suya bandırırmış. Kahvenin suda dağılımından ise kahvenin zehirlenip zehirlenmediği anlaşılırmış. Fakat bundan sonra padişah köpüklü kahvesini gönül rahatlığıyla içebilirmiş.


Osmanlı kültürünün kahvesi ile öteki kahveler ortasındaki fark nedir?

 

Kahvenin Türk kimliğini kazanması Türkler tarafından bulunan orijinal hazırlama metodu sayesinde olmuştur. Telvesi ile birlikte güğüm ve cezvelerde pişirilen Türk kahvesi pişirme yoluyla ve telvesiyle birlikte sunulan tek kahve çeşidi olmasıyla öteki milletlerin kahvelerinden ayrılır.


İdeal kahve fincanı ve boyutu ne olmalı?

Türk kahvesinin, yüzyıllar içinde, çok değişik formlardaki fincanlardan içildiğini görmek mümkündür. Formların belli bir standardı olmamakla birlikte, genel kural kahve fincanlarının çok büyük olmamasıdır. Ağız çapı 4 cm-7 cm ortasında, yüksekliği ise 4cm-6 cm ortasında olabilmektedir, fincan tabakları ise çoklukla 10–13 cm çapındadır.


Diğer Ülkelerin Türk kahvesi ile tanışması

Osmanlı Devleti 17. yüzyılda Avusturya kuşatmasından geri çekilirken bir çuval kahve bırakır ve Avrupa kahveyle tanışır...

Sultan II. Abdülhamid devrinde 1878 yılında Ayastefanos Muahedesinden sonra İstanbul’a gelen Rus Grandükü II.Nikola’nın kendisine ikram edilen kahveyi çok beğenmesi üzerine Padişah’ın Türk Misafirperverliğinin hoş bir örneği olarak Grandük’e kahve ile birlikte zarflı kahve fincan grubu ile kahve sunumunda kullanılan tepsi, kahve örtüsü, ibrik üzere eşyaları da armağan etmiştir.