Türkiye'nin ekonomisi için uzmanlar ne diyor?

Türkiye’nin içinden geçtiği ekonomik şartlarda uzun müddettir besbelli bir düzgünleşme görünmüyor. Geçmişte yaşanan 1994 krizi, 2000 Kasım bankacılık krizi, 2001 şubat krizi, 2009 global finans krizi üzere periyotlarda bilhassa istihdam göstergeleri bugünkü kadar uzun soluklu bozulmamıştı.

Buna karşılık geçmiş krizlerdeki kadar sert bir küçülme de şimdi yaşanmış değil. Bu şartlar akıllara içinden geçilen süreç bir ekonomik kriz mi yoksa daha uzun soluklu bir ekonomik buhran/bunalım mı sorusunu da beraberinde getiriyor.

Bu soruyu ülkenin önde gelen iktisatçılarına sorduk. Karşılıklar, içinden geçilen sürecin bir ekonomik buhran olarak tanımlanmasının daha gerçek olduğunu işaret ediyor.

İşte uzmanların görüşleri…

***



Prof. Dr. Yalçın Karatepe (BirGün Gazetesi Muharriri, Ankara Üniversitesi)

2018 yılı ortasından beri Türkiye iktisadında yaşananların tanımlamak için kullanılacak sözcük krizdir. İşsizliğin yüzde 14’ün üzerinde seyrettiği, yıllık ortalama enflasyonun yüzde 15’in üzerinde olduğu, ekonomik küçülmenin yaşandığı bir periyodu diğer türlü tanımlayamazsınız. Yakın vakitte da bu düzeylerden çıkış mümkünlüğü pek görünmüyor. Bunun bu türlü olduğunu anlamak için iktisatçılara sormaya gerek yok. Son bir yıl içerisinde işini kaybetmiş bir milyon şahsa ya da kredi borçlarını ödeyemediği için konkordato ilan eden ya da iflas edenlere yahut kullandırdığı kredileri tahsil edemeyen bankacılara bu devri nasıl tanımlıyorsunuz diye sorun. Onların vereceği karşılık bundan farklı olmayacaktır.

***

Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu (BirGün Gazetesi Müellifi, Altınbaş Üniversitesi)

İçinden geçtiğimiz süreç muhakkak faiz oranlarını değiştirerek yahut bütçe istikrarlarıyla oynayarak içinden sıyrılabilecek konjontürel bir kriz değildir. Üretim yapısından , sermaye birikim sürecinden, bunlara ek olarak başkanlık sistemiyle kurumsal yapıların çöküşüne, liyakatin kaybolmasına, kuvvetler ayrılığı unsurlarının ortadan kalkmasına dayanan yapısal bir krizdir . Münasebetiyle başkanlık sistemi içerisinde çözülmesi imkanlı değildir . Toplumsal muhalefetin yetersizliği bunun sistemik bir krize dönüşerek bir rejim değişikliğinin önünü açmasına pürüzdür. Bu nedenlerle uzun periyodik, iktisadın sürünme halinin uzadığı, başta işsizlik temel göstergelerin bir türlü düzelmediği yıpratıcı bir süreç öngörüyorum.

***



Cüneyt Akman (Halk TV, İktisatçı, Yazar)

Buhran sözü 1873 Büyük ekonomik krizi münasebetiyle Fransızca ve İngilizce kriz sözünü karşılamak ismine Cevdet Paşa ve grubu tarafından birinci sefer kullanıldı. Yani krizin tam karşılığıdır. Buhran ya da depresyon ise biraz daha farklı. Kriz tıpkı kalp krizi üzeredir ve uzun sürmez. Buna karşılık buhran ya da depresyon kriz sonrasında süratle iyileşmediğinizde içine düştüğünüz çöküntü periyodudur. Hem maddi hem de manevi bir çöküntü. Şu anda olan nispeten hafif seyreden bir depresyon surecidir. Tıpkı futbolda “atamayan yer gibi” iktisatta de şayet makul bir müddette depresyondan çıkış başarılamazsa yüksek ihtimalle yeni bir kriz gelir. O nedenle acil ve yapay değil, gerçek bir krizle gayret paketi uygulamaya konulmalıdır.

***

Prof. Dr. Öner Günçavdı (İstanbul Teknik Üniversitesi)

Kanımca ülkemizdeki sorun 2001 yılındaki üzere IMF ve Dünya Bankası takviyeli kolay bir ıslahat programı ile halledilecek bir sorun değildir. Bugünkü sıkıntılar iktisadi bir sorun olarak görünse de, temelinde bir idare meselesidir; bir “politik” meseledir. Kolay maliye ve para siyasetleri ile halledilemez. Sisteme yönelik tenkitleri içeren, çok daha kapsamlı önlemleri gerekli kılmaktadır. Aslında mevcut iktidar da, karşı karşıya kaldığı sıkıntıları çözebilmek için mevcut neoliberal siyasetlere zıt önlemler alarak, sisteme yönelik üstü kapalı tenkitler yöneltmekte. Lakin bu tenkitler ve beraberinde uygulanılan sorunlar bugün maruz kaldığımız düşük büyüme, gelir eşitsizliği ve yoksulluk üzere sorunları gidermeyi amaçlamamaktadır. Tersine, bu yeni uygulamalar sistemin mevcut meselelerinin daha da derinleşmesine yol açmaktadır. Böylelikle siyasi manada da değişimi içeren geniş kapsamlı, sistemik bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

***



İbrahim Kahveci (Karar Gazetesi, İktisatçı, Yazar)

Bir sorun yahut kriz yalnızca stok sayılarla değil akım yani müddet ile de ilgilidir. Mesela işsizlik yalnızca stok oran ile açıklanamaz: Türkiye'de yaşanan son ekonomik durum yüksek işsizlik ve daha da kıymetlisi uzun periyodik bir işsizlik olarak ortaya çıkmıştır. Bu ise bir kriz ile değil bir buhran ile fakat izah edilebilir. Düşük büyüme, yükselen yahut en azından düşmesi beklenmeyen mevcut işsizlik ile bizi uzun ve bunaltıcı bir ekonomik tablo beklemektedir.

***

Doç. Dr. Baki Demirel (Yalova Üniversitesi)

Türkiye'nin hali hazırdaki durumunun ekonomik buhran olduğunu düşünmüyorum. Mevcut makro bilgiler uzun sokulu bir sakinlik olduğu tarafında. Lakin iktisat siyasetlerimizin meselelere değil de meselelerin sonuçlarını ötelemeye yönelik olması bilhassa kur ve faizin uzun müddettir baskılanması ve enflasyona yönelik gerçekçi siyasetlerden uzaklaşmamız bu krizin bir buhrana dönüşmesine yol açabilir. Bundan kaçınmanın yolu enflasyona odaklı ve kamu bütçe disiplini amaçlayan ve özel kesim borçlarına ait gerçekçi bir yapılandırma ve uzun vadeli (makro) planlamadır.

***



Dr. Ali İstek Güngen (Türk Toplumsal Bilimler Derneği)

Ekonomik buhran yıllara yayılan bir daralma manasına geliyor. Türkiye'deki kriz şimdi bir buhrana dönüşmedi. Lakin son kırk yıldaki her kriz üzere çok ağır toplumsal sonuclar doğurdu/doğuruyor. Bir ekonomik buhran içinde olmamamız yüksek bedel odemedigimiz manasına gelmiyor. Ayrıyeten krize verilen karşılık yeni bir refah ve büyüme modeli olmadığı için tekrarlanmış çöküşler ve bir buhran ihtimali mevcut. Bir buhrandan fazla bir buhranın eşiğindeyiz demek daha doğrudur.

***

Dr. Oğuz Demir (İstanbul Ticaret Ünviversitesi)

Kriz bir şok halidir. Önemli bir tesir yaratır ve o tesirlerin ortadan kalkması her ne kadar vakit alsa da şok atlatıldıktan sonra kriz öncesi periyoda dönüş kelam konusu olabilir. Fakat Türkiye iktisadının ucuz ve bol para devrinde yaşadığı dönüşüm bir kriz halinden öte uzun soluklu bir buhrana işaret ediyor. Bu buhran ne kadar çabuk anlaşılırsa çıkış da o kadar kolay olabilecekti. Lakin siyaseti odağına alan, karşılığı olmayan yarara alışmış, borçlanmayı temel alan bir ekonomik nizam yaratıldı ve bu buhranı reddetmek bu tertibin bir mühlet daha vakit kazanması için en kolay strateji. Paranın bir ölçü akışının durması bile bu sistemi darmadağın etmeye yetiyor. Epeyce kırılgan bir sistem bu kurulan. Süratle sistemin bağımlılıklarının tedavi edilmesi, fırsat eşitliğini temel alan bir ekonomik altyapının inşa edilmesi gerekiyor. Aksi takdirde süreksiz güzelleşmeler yalnızca buhranın daha uzun bir vakit daha devam etmesine neden olacak.

***



Prof. Dr. Veysel Ulusoy (Yeditepe Üniversitesi)

İçinde yaşadığımız ekonomik süreçte artık üretim ve tüketim kanallarında çabucak her olumsuzluk bir yapışkan hal aldı. Başka bir sözle, 2 yıla yaklaşan kriz sürecinde gücümüzün birçoklarını krizi kabullenmek/reddetmek üzerinde harcandı. Bu türlü devam ettiği takdirde bu krizin ekonomiyi bir ani duruşa sürüklemesi kaçınılmaz. Durumu yalnızca %7-8’lere varan ABD dolarının oynaklığı ile yorumlamayı, gerçek ekonomiyi bir kenarda tutarsak, korkarım en çok işgücü piyasası ve mutfak bundan etkilenecektir. Bunun da doğal sonucu, gelecek nesillere yüklediğimiz borç ile onları devamlı surette krizlere açık bir toplum haline getirmek olacaktır. Bu günü kurtarmanın alternatif maliyeti gelecek nesillere borç aktarmak olmamalıdır.

***

Dr. Murat Kubilay (Finans Uzmanı, Yazar)

2018’de patlak veren krizin şimdi 2 yılını bile doldurmadık ancak rekor işsizlik ve satın alma gücünde keskin bir düşüş gözlemliyoruz. Üstelik tüm bu mühlet boyunca global risk iştahı yüksekti, piyasalar yurt dışında ralliye devam etti. Hükumetin TCMB’nin yedek akçesine göz dikecek duruma düştüğünü ve çırpınırcasına bedelli askerlik, imar affı ve vergi affıyla para aradığını daima bir arada gördük; ancak sonrasına varlık fonu hariç pek bir şey bırakmadılar.

Bundan sonra ne olabilir? Daha global piyasalardaki çatırdamaya denk geleceğiz, hükumetin bütçenin yakasını tek seferlik gelirlerle de bir ortaya getiremeyişini izleyeceğiz, kim bilir tahminen de S-400 ve Halkbank ile birlikte yaptırımların başlamasını ve ülkenin çok daha diğer bir evreye girişine tanıklık edeceğiz. Tüm bunların sonucunda bir sakinlik yahut kriz değil; bunların çok ötesinde uzun ve derin bir buhranın, yani ekonomik buhranın içinde olduğumuzu anlayacağız.
1994-2001 ortasını hatırlayanlar, yaklaşmakta olanı hatırlayabilirler; ancak onlar dahi bütünüyle anlayamazlar zira böylesini hiç yaşamadılar.

Birgün