Türkiye’de 2003’ten bu yana yatırımlarda bulunan Londra merkezli BlueBay Varlık İdaresi Kıdemli Stratejisti Timothy Ash, Türkiye’de uygulanan para siyasetinin kendilerini endişelendirdiğini anlatarak “Para siyasetine güvenmediğiniz yerde yatırım yapmak çok zor” dedi.
2018’de yaşanan krizin para siyasetinde yapılan büyük kusurlardan kaynaklandığına dikkat çeken Ash, “Türkiye’de siyaset yapıcılar, 2018 yılında neyin yanlış gittiğini kendilerine sormalı. Neden para ünitesi çöktü. Neden faizi bu kadar yüksek seviyede artırmak zorunda kaldılar? Endişem şu ki, 2018’den hiçbir şey öğrenilmedi. Gelecekte birebir yanlışları yapacaklar. Türk siyaset yapıcılar, yalnızca büyümeyi önemsiyor. Önümüzdeki iki yıl içinde, 2018’de olanların tekrarını göreceğiz” diye konuştu.
Yeni Ekonomik Program’ın iç tutarlılığının olmadığını, yüzde 5 büyüme amacını yakalamanın güç olduğunu vurgulayan Timothy Ash ile yabancı yatırımcının Türkiye’ye bakışını konuştuk.
TÜRKİYE’Yİ ANLAMAK GÜÇ
Şu devirde Türkiye’yi yatırım açısından nasıl görüyorsunuz?
40 ülkeyle ilgileniyorum, Türkiye’yi bu vakitte anlamak çok sıkıntı. Türkiye biraz güç bir yer. Zorluk, para siyasetine güvenmemek. Şu an iktisatta biraz toparlanma var, büyümede üst istikametli, enflasyonda ise aşağı istikametli sürprizler oldu. Durum uygun görünüyor. Olağanda bu durumda tahvil alarak yatırım yapabiliriz fakat Merkez Bankası’nın (TCMB) para siyasetini yanlış yönettiği 2018 deneyiminden sonra TCMB’nin gerektiğinde sıkılaştırma yapabileceğine inanmıyoruz. Geçen yıl niçin kriz oldu, zira çok büyük para siyaseti yanlışları yapıldı. 2018’de çok geç tepki gösterdiler. Bir inanç ve güvenilirlik sorunu var. TCMB’nin prestijinin uygunlaştırılması gerekiyor.
Ben bir yabancıyım, buraya sık sık gelip konuşuyorum. Türkiye’yi anlıyorum diyen biri varsa ben anlamıyorum. Makro siyaset karmaşasından hoşlanmam. Piyasaya müdahaleden hoşlanmam. Dövizi dengelemek için off-shore ve swap piyasası öldürüldü. Merkez Bankası piyasanın sesini ekonomistleri dinlemedi.
Yatırımcının itimadını kazanmak için hangi adımlar atılmalı?
Türkiye’nin mevcut ekonomik sıkıntılarını çözmek ismine tüm imkânları elimde bulundursaydım işe Merkez Bankası Para Siyaseti Kurulu’nu revize etmekle başlardım. Muhtemelen dışarıdan bir danışmanlık da getirirdim. Tahminen de şurası geliştirip dışarıdan bağımsız danışman almak gerekiyor. Bağımsız ve sağlam bir merkez bankanız olduğunda yabancı yatırımcılar Türkiye’nin kıssasına inanır ve sermaye akışı olur. Şu anda piyasalardaki en büyük soru işareti Merkez Bankası.
Türkiye’nin Batı ile bağlantılarını olağanlaştırmak, yapılacak ikinci büyük iş olurdu. Atatürk de Batı’ya bakmıştı, Doğu’ya değil. Siyasi telaffuzların yumuşaması gerekiyor. Türkiye’nin Batı ile münasebetlerinin geldiği nokta üzücü. Lakin burada tek hatalı Türkiye değil, Batı da bu süreci makûs yönetti.
TEKRAR GEÇ KALACAKLAR
Türkiye para siyasetinde neleri yanlış yaptı?
- Sorun itimat sorunu. Türkiye’de siyaset yapıcılar, 2018’de neyin yanlış gittiğini kendilerine sormalı. Neden para ünitesi çöktü. Neden faizi bu kadar yüksek seviyede artırmak zorunda kaldılar? Bu yabancı bir atak değildi. Bu sav büsbütün saçmalık. Temel olarak iç siyaset yanlışlarından kaynaklandı.
Endişem şu ki, 2018’den hiçbir şey öğrenilmedi. Gelecekte tıpkı yanılgıları yapacaklar. Türk siyaset yapıcılar, yalnızca büyümeyi önemsiyor. Pekala, büyümeyi nasıl finanse edeceksiniz? İki yıl içince TCMB tekrar faiz artırmak zorunda kalacak lakin hakikat vakitte artıracaklar mı? Bence yeniden geç kalacaklar. Önümüzdeki iki yıl içinde, 2018’de olanların tekrarını göreceğiz.
PARA SİYASETİ MUTEBER OLMALI
BlueBay Varlık İdaresi olarak Türkiye’de yatırım düşünüyor musunuz?
- Bizim halihazırda Türkiye’de yatırımlarımız var. Şirket ve devlet tahvilleri alıyoruz. Şirketin kurulduğu 2003 yılından bu yana Türkiye’de yatırım yapıyoruz ancak soru şu: Yatırımları azaltacak mıyız, artıracak mıyız? Artırmamız için para siyasetinin daha sağlam ve ortodoks olması gerekiyor.
OLAĞANDIŞI SİYASETLER
Yabancı yatırımcı olarak Türkiye’de en çok kaygı duyduğunuz noktalar neler?
- Açıkçası en çok kaygı kaynağı, para siyaseti. Batı ile ilgiler, yaptırım riskleri, öbür temel telaş kaynakları. Biz portföy yöneticileri olarak Türkiye’ye çok para koyduk. Türkiye o kadar olağandışı siyasetler uyguluyor ki biz son yatırımcıya nasıl açıklama yapacağız! Yabancılar bu piyasayı cazip bulmalılar. Birinci sorun para siyaseti. Ortodoks (geleneksel para siyasetinin izlenmesi) para siyasetlere dönülmedikçe problemler çıkacak.
YÜZDE 5 BÜYÜME ÇOK SIKINTI
Mart 2019’da Uludağ İktisat Zirvesi’ndeki konuşmanızda Türkiye’ye ait önemli kaygılarınız olduğunu ve parayı geri çekebileceğinizi söylemiştiniz. O günden bu güne Türkiye’de neler değişti?
- Aslında çok fazla değişmedi. Büyümede biraz üst taraflı, enflasyonda aşağı taraflı bir sürpriz oldu. Global ortam çok elverişli hale geldi ve TCMB faiz indirdi. Hatırlayın, geçen yılın sonu ve bu yılın başında ABD Merkez Bankası (Fed) faiz artırıyordu. Sonra durum değişti. Bu Türkiye’ye çok yardımcı oldu.
İki şey değişti. Birincisi Fed. İkincisi Trump. Kim iddia ederdi ki, Donald Trump, Recep Tayyip Erdoğan’a yardım edecek. Bunu kimse kestirim edemezdi. Ortak bir özellikleri yok üzere görünüyor. Tahminen birkaç özellikleri benziyor olabilir! Jeopolitik açıdan, Erdoğan’ın İsrail’le sıkıntı bir bağlantısı var. Rusya’dan S-400 alındı. Türkiye’de hukukun üstünlüğü ve demokratik yönelim açısından meseleler var. Tahminen şu an ABD’de de olduğunu söyleyebilirsiniz.
S-400’lerle ilgili yaptırımların hala uygulanmamış olmasının sürpriz olduğunu söyleyebiliriz. Para siyasetiyle ilgili telaşlarım değişmedi. Temel olarak, para siyasetine güvenmediğiniz yerde yatırım yapmak çok güç.
Şu anda Türkiye’nin büyüme öyküsüne inanıyor musunuz?
- Büyümede üst istikametli sürpriz olabilir. Türkiye her vakit kendini çabuk toparlayan bir ülke olmuştur. Büyüme bu ülkede ulusal bir dilek. Âlâ bankalar, güzel iş insanları var. Fakat sürdürülebilirlik açısından yüzde 5 büyüme çok sıkıntı. Bence orta vadeli programdaki amaçlar fazla argümanlı. Yüzde 1.2’lik cari açık gayesiyle yüzde 5’lik büyüme amacı dengeli değil. Büyüme biraz üst istikametli sürpriz yapabilir lakin mali siyasetler ve para siyaseti çerçevesine inanç olmadığı vakit, yatırım güç. Ekonomik siyaset ortamına dair soru işaretleri nedeniyle yereller TL yerine doları tercih ediyor. Büyümenin 2020’de yüzde 2.5-3 düzeyinde olmasını bekliyorum, yüzde 5 olursa büyük sürpriz olur.
Çok teşviklerden ötürü önümüzdeki yıllarda 2017-2018 yıllarında yaşananların tekrarlanması riski var. Mali siyaset ve para siyasetinin fazla gevşek tutulduğu, sürdürülebilir olmayan cari açıkla fazla büyümenin olduğu bir süreç tekrarlanabilir, temel risk bu.
YEP’TE İÇ TUTARLILIK YOK
Türkiye’de Merkez Bankası’na çok fazla müdahale var, lideri değişti, Cumhurbaşkanı daima faiz indirin baskısı yapıyor. Bu cins müdahaleler ne tıp riskleri beraberinde getiriyor?
- Olağanda Cumhurbaşkanı’nın para siyasetinde bir rolü yok. Nitelikli para siyaseti üretecek bireyleri görevlendirmelisiniz. Bu açıdan Rusya farklı bir örnek. Putin’e dönük çok fazla tenkit var, başkanlık sistemine ve idareye dair. Ancak Putin, Rusya Merkez Bankası’na yüksek kalitede ve en uygun teknokratları atıyor. Para siyaseti, en yeterliler tarafından yönetiliyor. Bu Türkiye’ye de örnek olmalı. Pekala bu türlü mi, kuşkularım var.
Yeni ekonomik programdaki (YEP) enflasyon ve büyüme amaçları ne kadar gerçekçi?
- YEP’te iç tutarlılık yok. Yüzde 5 büyümeyi cari açığı yüzde 1.2’de ve enflasyonu düşük düzeyde tutarak sağlamak çok sıkıntı. Muteber bir makro ekonomik siyaset çerçevesi ve para siyaseti olmadan bu gayeleri tutturmak sıkıntı. Daha çok büyüme isteniyor fakat bu öykünün inandırıcı olması lazım. Bakan, enflasyon tek hane olacak dedi lakin nasıl olacak? Merkez Bankası tekerleği tekrar keşfetmeye çalışıyor. Düşük faiz için evvel enflasyonu düşürmeniz gerekiyor.
Şehriban Kıraç/Cumhuriyet